16 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
16 Pułk Ułanów Wielkopolskich
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa pułku
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Wielkopolskich

Patron

gen. dyw. Gustaw Orlicz-Dreszer

Tradycje
Święto

26 lipca[a]

Nadanie sztandaru

18 listopada 1919

Rodowód

2 pułk ułanów wielkopolskich

Kontynuacja

16 pułk zmechanizowany
7 Brygada Zmechanizowana
7 Pomorska BOW

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Roman Pasławski

Ostatni

ppłk Julian Arnoldt-Russocki

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Szubówką (8 V 1920)
bitwa pod Milejczycami (22 VIII 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Bydgoszcz

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

kawaleria

Podległość

Pomorska Brygada Kawalerii

Tereny działania pułku w 1920
Gen. Gustaw Orlicz-Dreszer, patron 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich
Wręczenie prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu odznaki pułkowej przez delegację 16 puł. 2 kwietnia 1935

16 Pułk Ułanów Wielkopolskich imienia generała dywizji Gustawa Orlicz-Dreszera (16 puł) – oddział kawalerii Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie - pułk w powstaniu wielkopolskim[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Powstanie wielkopolskie.

W dniu 29 grudnia 1918 w miasteczku Lwówek i majątku Posadowo, z inicjatywy plutonowego Wojciecha Świerczyka, hrabiego Stanisława Korzboka-Łąckiego i hrabiego Mieczysława Kwileckiego powstał oddział jazdy złożony z Polaków, byłych kawalerzystów armii niemieckiej. Dnia 5 stycznia 1919 oddział w sile 33 szabel pod dowództwem plutonowego Wojciecha Świerczyka zameldował się u dowódcy Frontu Zachodniego, pułkownika Michała Milewskiego. W dniu 29 stycznia 1919 został przemianowany na szwadron jazdy Okręgu II. Stał się on kadrą dla formowanego od 29 maja w Biedrusku pod Poznaniem 2 pułku Ułanów Wielkopolskich.

Dnia 18 listopada 1919 przed poznańskim ratuszem ppłk Roman Pasławski otrzymał sztandar pułku, przedstawiający z jednej strony wizerunek Matki Boskiej oraz napis „Biały Sztandar – wzniosłe czyny”, a z drugiej – czerwony krzyż z białym orłem pośrodku. Sztandar ten, zakopany w czasie II wojny światowej, znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

W dniu 24 stycznia 1920 pułk w pełnym składzie wkroczył do Bydgoszczy, która stała się dla niego miastem garnizonowym aż do końca jego istnienia. Stacjonował w koszarach przy ul. Szubińskiej. W związku z połączeniem Wojsk Wielkopolskich z Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej pułk otrzymał nową numerację 16/2 pułk Ułanów Wielkopolskich. Dnia 9 marca 1920 pułk wyruszył na front wschodni, gdzie brał udział w walkach pod Bereźnem, Brodami, Jazłowczykiem i Szczurowicami, a w ostatniej fazie wojny - pod Białymstokiem, Wisznicami i Baszami.

Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1921[2][3]
mjr Ludwik Kmicic-Skrzyński mjr lek. Bajoński Jan rtm. Stefan Czarnecki
rtm. Jan Slaski rtm. Papara Kazimierz por. Chojecki Edmund
por. Kazimierz Kosiarski por. Wiktor Mirny ppor. Jan Bączkowski
ppor. Górski Wincenty ppor. Juliusz Roman Heinzel ppor. Lubecki Stanisław
ppor. Nieszkowski Edmund ppor. Jerzy Piaskowski ppor. Stefan Stablewski
ppor. Sułocki Józef ppor. Wasiutyński Antoni ppor. Marceli Żółtowski
chor. Mory Teodor wachm. Juliusz Chłapowski wachm. Kołodziejski Edmund
wachm. Walenty Poznański wachm. Bilski Ignacy plut. Witkowski Stefan
plut. Szulc Franciszek plut. Pioszyk Józef plut. Handle Jan
plut. Burhart Maksymilian kpr. Cieszyński Szczepan kpr. Detlaff Józef
kpr. Dyczek Józef kpr. Kalota Kazimierz kpr. Przybył Jan
kpr. Rakoczy Stanisław kpr. Sprinter Franciszek kpr. Wojciechowski Jan
st. uł. Knopp Jan uł. Banasiak Andrzej uł. Opaliński Feliks
uł. Garstka Józef uł. Przybył Bolesław

Pułk w okresie międzywojennym[edytuj | edytuj kod]

25 listopada 1920 roku, po zakończeniu działań wojennych, pułk wrócił do Bydgoszczy[4] i zajął koszary „Ułańskie” przy ul. Szubińskiej 1.

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 26 lipca, jako datę święta pułkowego[5]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę boju pod Szczurowicami, stoczonego w 1920 roku[6].

31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał pułkowi nazwę „16 Pułk Ułanów Wielkopolskich imienia generała dywizji Gustawa Orlicz-Dreszera”[7].

Pułk w planie mobilizacyjnym „S” [8]
Nazwa pododdziału Termin Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną alarm Bydgoszcz
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
szwadron pionierów nr 108
szwadron kawalerii nr 45 7
pluton ckm nr 45
szwadron samochodów pancernych nr 104 alarm
szwadron samochodów pancernych nr 114 4
dowódca brygady nr 14 alarm
Kwatera Główna nr 108 (I eszelon)
Kwatera Głowna nr 108 (II eszelon) 4
poczta polowa nr 60
sąd polowy nr 108
uzupełnienie do czasu „W” 5
kolumna taborowa nr 867
kolumna taborowa nr 868 6
szwadron marszowy 1/156 puł 18
pluton marszowy nr 1/45
szwadron zapasowy do 15
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[9][b]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk Edmund Wacław Tarnasiewicz-Heldut
I zastępca dowódcy ppłk Julian Edwin Arnoldt-Russocki
adiutant rtm. Józef Cetnerowski[c] *
naczelny lekarz medycyny mjr dr Józef Feliks Jonscher
lekarz weterynarii kpt. Henryk Jaskulski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Witold I Jabłoński
oficer mobilizacyjny rtm. Czesław Dmochowski
zastępca oficera mobilizacyjnego por. Tadeusz Leonard Jaworski
oficer administracyjno-materiałowy por. Jerzy Walenty Woszczyński
dowódca szwadronu gospodarczego rtm. Józef Cetnerowski (*)
oficer gospodarczy kpt. int. Fryderyk Andrzej Honzatko
oficer żywnościowy chor. Teodor Mory
dowódca plutonu łączności por. Józef Irzeński
dowódca plutonu kolarzy ppor. Stanisław Szczepkowski (*)
dowódca plutonu ppanc. por. Franciszek Wilhelm Liczmański
dowódca 1 szwadronu rtm. Józef Przeniewski
dowódca plutonu por. Jerzy Marian Bukowski
dowódca 2 szwadronu rtm. Henryk Grudzień
dowódca plutonu por. Henryk Konstantynowicz
dowódca plutonu ppor. Stanisław Szczepkowski (*)
dowódca 3 szwadronu rtm. Marian Wojaczek
dowódca plutonu por. Zbysław Piotr Żaczek
dowódca plutonu ppor. Antoni Antoniewicz
dowódca plutonu ppor. Jarosław Kazimierz Salmonowicz
dowódca 4 szwadronu por. Aleksander Zarębicki
dowódca plutonu por. Zbigniew Józef Giera
dowódca plutonu por. Zbigniew Izydor Trzebuchowski
dowódca plutonu ppor. Zenon Franciszek Alfred Rakowski
dowódca szwadronu km rtm. Zygmunt Dulski
dowódca plutonu por. Zygmunt Władysław Bieganowski
dowódca plutonu por. kontr. Aleksander Kuźmiński
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Tadeusz II Jankowski
zastępca dowódcy vacat
na kursie por. Roman Teodor Pigłowski
na kursie ppor. Ludwik Dembek

16 puł. w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

Pułk walczył w składzie PBK

Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]

24 sierpnia 1939 w 16 pułku ułanów w Bydgoszczy rozpoczęła się mobilizacja alarmowa w grupie żółtej w czasie od A+24 do A+42, 16 puł do etatów wojennych. Oprócz własnych pododdziałów w oparciu o pułk zmobilizowano też należące do Pomorskiej Brygady Kawalerii;

Nadwyżki kadry i rezerwistów zostały odesłane 26 sierpnia do formującego się Ośrodka Zapasowego Pomorskiej BK w Garwolinie.

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]

29 sierpnia skompletowany 16 pułk ułanów dotarł do rejonu Wiele, Lubnia. 1 pluton 1 szwadronu został przydzielony do Oddziału Wydzielonego "Kościerzyna", pułk stanowił odwód Pomorskiej BK, we wcześniej osiągniętym rejonie. Początek wojny zastał pułk w okolicach Chojnic i Tucholi. Na rozkaz dowódcy brygady 2 szwadron zajął pozycje obronne w miejscowości Lubnia, a 3 szwadron w przesmyku jeziora Leśno. Przez cały dzień na odcinku pułku trwały starcia patroli. Nocą 1/2 września pułk przemaszerował do Czerska. Dalszy marsz pułk wykonał w dniu 2 września do rejonu Cekcyn-Kruszka. Po dotarciu we wskazany rejon prowadzono rozpoznanie Tucholi i Bysławia, które zostały zajęte przez jednostki niemieckie, 2 szwadron zajął obronę pomiędzy jeziorami cekcyńskimi, wyrzucając wrogie patrole za Brdę, następnie zniszczył mosty na Brdzie w rejonie Tucholi. Wzmocniony 3 szwadron rozkazem dowódcy Pomorskiej BK płk Adama Zakrzewskiego został skierowany do miejscowości Dworzysko, celem ubezpieczenia brygady od strony Świecia, w miejscowości tej w trakcie obsadzania stoczył potyczkę z niemieckimi motocyklistami[13]. Maszerujące siły główne pułku bez 2 i 3 szwadronów w kierunku Błądzimia były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Po dotarciu do tej miejscowości dowódca pułku wyznaczył dywizjon pod dowództwem mjr. Witolda Jabłońskiego w składzie 1, 4 szwadron i pozostałość szwadronu km oraz plutonu ppanc do osłony w szyku pieszym ustępującej piechoty z 9 Dywizji Piechoty. Po wykonaniu osłony dywizjon mjr. Jabłońskiego wycofał się w ślad za pozostałymi siłami pułku na postój nocny do rejonu wsi Krupocin, Franciszkowo[14].

Nad ranem 3 września 16 pułk ułanów otrzymał rozkaz gen. bryg. S. Grzmota-Skotnickiego osłaniania w miejscowości Bukowiec odwrotu Pomorskiej BK i piechoty w kierunku Bydgoszczy. Tym samym rozkazem 3 szwadron miał osłaniać Pomorską BK i piechotę we wsi Wielkie Łąki. Po dotarciu w rejon Bukowca rozpoznanie stwierdziło przemarsz niemieckiej jednostki pancerno-motorowej w kierunku zajętego przez pułk rejonu. Do pułku dołączyła 2 bateria 11 dywizjonu artylerii konnej. Szwadrony 1, 2, 4 i km pułku po spieszeniu się zajęły stanowiska bojowe, w odwodzie znalazł się szwadron kolarzy i pluton łączności. W godz. 8.00-12.00 16 pułk bronił pozycji przed natarciem grupy bojowej niemieckiej 3 Dywizji Pancernej ze wsparciem lotnictwa i artylerii. Po odparciu dwukrotnego natarcia broni pancernej, poniesieniu znacznych strat osobowych i sprzętowych oraz stracie wielu koni zabitych, rannych i spłoszonych ogniem artylerii i bombardowaniami lotniczymi, ok. godz. 12.00 szwadrony pułku wycofały się z rejonu Bukowca i straciły kontakt bojowy z wrogiem[15]. W trakcie odwrotu pododdziały pułku wycofywały się w kilku grupach scalając się po drodze w dwa zgrupowania dowódcy pułku ppłk Arnoldta-Russockiego i zastępcy mjr. Jabłońskiego. Na skutek ostrzału artylerii i ataków lotniczych pułk poniósł dalsze straty. Oprócz 2 szwadronu i części szwadronu km, jednostki pułku ze względu na utratę koni maszerowały pieszo. Dołączył 1 pluton 1 szwadronu z OW "Kościerzyna"[16].

Z uwagi na odcięcie drogi na Bydgoszcz zgrupowania maszerowały na Świecie, ale po odcięciu i tej drogi odwrotu obie grupy maszerowały w kierunku Grupy i Grudziądza. W rejonie Grupy oba oddziały połączyły się i 16 pułk ułanów wszedł w skład improwizowanej grupy płk. dypl. Mikołaja Alikowa złożonej z okrążonych oddziałów wszystkich broni. 4 września od godzin porannych wszystkimi szwadronami ułani wielkopolscy, prowadzili walki o obóz ćwiczebny i stację kolejową w rejonie miejscowości Górna Grupa i Dolna Grupa. Z powodu opanowania przez wojska niemieckiego XIX Korpusu Armijnego gen. Guderiana Grudziądza i zniszczenia mostów natarcie Grupy płk. Alikowa zostało w godzinach popołudniowych zaniechane. 16 pułk ułanów pod rozkazami dowódcy pułku ppłk. Arnoldta-Russockiego zebrał ok. 200 żołnierzy i podjął marsz lasami w kierunku Saratowic, szukając możliwości przeprawy przez Wisłę. Nocą 4/5 września i nazajutrz rano zgrupowanie 16 pułku prowadziło marsz i walki mające na celu przebicie się przez otaczające, go jednostki wroga. 5 września w godzinach przedpołudniowych na ostatniej zbiórce resztek pułku, dowódca pułku rozwiązał oddział i po podzieleniu na grupki, polecił przedzierać się w kierunku na Bydgoszcz. Większość przedzierających się ułanów wielkopolskich trafiła do niewoli lub poległa[17].

Dowódca 3 szwadronu rtm. Mikosz wzmocniony cekaemami i armatką ppanc. w Dworzysku po utracie łączności z dowódcą brygady, stwierdził przemieszczające się kolumny pancerno-motorowe wzdłuż Wisły i odcięcie kierunku na Bydgoszcz. 3 szwadron przebił się w rejon Przechowa nad Wisłą, po drodze będąc atakowany z powietrza, zajął obronę tworząc przyczółek, z którego przy pomocy dwóch łodzi przeprawił przez rzekę dwa plutony swojego szwadronu. Rtm. Mikosz sam z resztą szwadronu podjął obronę przeprawy tocząc walkę z piechotą niemiecką. 6 września z pozostałością 3 szwadronu dostał się do niewoli. Od 3 września część plutonu ppanc. z jego dowódcą wspierała 84 batalion piechoty z Kościerzyny, do którego dołączyła część szwadronu kolarzy 16 pułku ułanów i inne pododdziały piechoty. 84 batalion prowadził natarcie w kierunku Świecia w godzinach popołudniowych zdobył Bukowiec niszcząc wiele pojazdów pancernych wroga, przy pomocy armat przeciwpancernych oraz uwolnił jeńców. Na drodze przed Terespolem pododdziały 16 pułku zostały rozbite, a na skutek braku amunicji armaty ppanc. zamilkły. Grupki tego oddziału dostały się do niewoli, ostatnia z por. Liczmańskim 9 września. Straty ułanów wielkopolskich 16 pułku wynosiły 40% stanu osobowego, czyli ok. 350 zabitych, rannych i zaginionych[18].

Ze składu kadry i wyposażenia 16 pułku Ułanów Wielkopolskich wywodził się dywizjon Kawalerii Dywizyjnej nr 15, który pod dowództwem mjr Jana Kazimierza Paszotta przeszedł szlak bojowy swojej macierzystej 15 DP od Bydgoszczy po Warszawę.

Jednostki II rzutu mobilizacyjnego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich.[edytuj | edytuj kod]

27 sierpnia 1939 roku oddział zbierania nadwyżek (OZN) 16 pułku ułanów dowodzony przez rtm. Czesława Dmochowskiego przybył do stacji Pilawa i zajął wieś Puzanów Stary w pobliżu Garwolina i wszedł w skład OZ Pomorskiej BK. W ramach Ośrodka Zapasowego z kadr i rezerwistów 16 pułku ułanów zmobilizowano 2 szwadrony konne, 3 spieszone oraz dwa plutony kolarzy. Z uwagi na potrzebę wzmocnienia obsady odcinków obronnych nad Wisłą, 5 września do Oddziału Wydzielonego "Brzumin" mjr. J. Jasiewicza, rtm. Dmochowski wysłał pieszy pluton ckm ppor. rez. Jerzego Glińskiego. Dodatkowo 6 września wysłał pluton konny plut. pchor. Stanisława Radomyskiego. Pluton ckm został zniszczony w obronie Wisły pod Brzuminem. Pluton konny przebił się i tocząc potyczki przez Sławatycze, Ratno i Małoryty udał się na wschód, gdzie 20 września jego dowódca rozwiązał pluton[19].

Dywizjon 16 puł. w OZ Pomorskiej BK[edytuj | edytuj kod]

Do 10 września rtm. Czesław Dmochowski zorganizował Dywizjon Bojowy pod swoim dowództwem składający się z 6 plutonów liniowych konnych, półszwadronu kolarzy (dwa plutony) i plutonu ckm. 10 września dywizjon bojowy 16 pułku ułanów wymaszerował w kierunku Góry Kalwarii do wsi Mętne zajmując pozycje obronne. Z uwagi na brak kontaktu z wrogiem z rozkazu dowódcy Zgrupowania Ośrodków Zapasowych (Pomorskiej, Mazowieckiej i Centrum Wyszkolenia Kawalerii) płk. Tadeusza Komorowskiego otrzymał rozkaz wejścia w skład Grupy Kawalerii ppłk. Edwarda Wani i przemarszu do Niecieplina i dalej do Radzynia Podlaskiego. W trakcie marszu 11 września doszło do pierwszej potyczki z niemiecką piechotą w majątku Dąbie nad rzeką Świder[20]. 12 września podczas postoju w lasach bialskich był atakowany przez lotnictwo wroga. 14 września w pobliżu Wólki Zabłockiej w drodze na Lubartów rozbił grupę spadochroniarzy niemieckich. Następnie 15 i 16 września walczył z piechotą niemiecką pod Lubartowem, gdzie zluzował własny batalion piechoty umożliwiając mu wycofanie się. 17 września odparł niemiecki atak na Rejowiec Fabryczny, a 18 września bronił mostu na rzece Wieprz w rejonie Borowicy. 21 września dywizjon został podporządkowany dowódcy 41 Dywizji Piechoty rez. i wraz z nią uczestniczył w walkach pod Cześnikami. W trakcie walk z oddziałami niemieckiego VII Korpusu Armijnego zdobył miejscowość Miączyn, w tym rejonie 22 września toczył zacięte walki tracąc poległych 9 żołnierzy i wielu rannych. Zadał straty wrogowi w sile żywej ok. 40 zabitych, zniszczył 19 motocykli, 11 samochodów ciężarowych i 5 pojazdów pancernych.

Następnie dywizjon wycofał się w kierunku Łabuń, po drodze dołączyły cztery plutony z dywizjonu II rzutu mob. 2 pułku szwoleżerów. 23/24 września 1939 roku maszerując pomiędzy wojskami niemieckimi i sowieckimi dywizjon dotarł do Suchowoli i wraz ze zgrupowaniem ppłk. Walentego Kurka, od rana 24 września dwukrotnie w szyku pieszym prowadził natarcie na wojska niemieckie pod Krasnobrodem. 25 września prowadził walki mające za cel przerwanie okrążenia niemieckiego, sforsowanie rzeki Wieprz i zdobycie dominujących wzgórz na południe od niej. Dywizjon 16 pułku ułanów i podporządkowane mu pododdziały pod dowództwem rtm. Dmochowskiego przeszły do rejonu wsi Szopowo koło Józefowa. Tam z uwagi na brak amunicji, żywności i skrajne zmęczenie ppłk E. Wania rozwiązał zgrupowanie. Rtm. Dmochowski poprowadził dywizjon w rejon lasów bychawskich, gdzie dotarł 28 września. Ze względu na niecelowość dalszej walki dowódca dywizjonu rozwiązał swój dywizjon zakopując broń, a ułanom konno polecił rozproszyć się[21].

Oddział Zbierania Nadwyżek 16 puł.[edytuj | edytuj kod]

W trakcie ewakuacji OZ Pomorskiej BK po wydzieleniu żołnierzy uzbrojonych i wyposażonych w ramach dywizjonu bojowego rtm. Dmochowskiego, pozostałości nadwyżek mobilizacyjnych niekompletnie uzbrojone i niekompletnie umundurowane, orkiestra pułkowa, pozostałość taborów niebojowych pod dowództwem mjr. rez. Stefana Czarneckiego podążyła na południowy - wschód kraju. 14 września nad rzeką Bystrzyca pododdziały grupy stoczyły potyczkę z niemieckim patrolem, biorąc jeńców, a 17 września stoczyła grupa walkę z niemieckim pododdziałem rozpoznawczym, niszcząc 7 pojazdów wroga. Po walce podczas odpoczynku w okolicznych lasach grupa została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie. Następnie przez Lubartów i Krasnystaw grupa marszowa dotarła do Zamościa i tam 27 września została rozwiązana. Niektóre grupy i tabory ośrodka maszerujące samodzielnie wzięły udział w składzie improwizowanych oddziałów w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. Tabor konny wraz z wyposażeniem kasyn dotarł do rejonu Włodzimierza Wołyńskiego i tam padł łupem Armii Czerwonej[22].

Dalsze losy pozostałości i rozbitków 16 p uł.[edytuj | edytuj kod]

Po rozwiązaniu i rozproszeniu 16 pułku ułanów w trakcie walk na Pomorzu, oprócz 1 i 2 plutonów 3 szwadronu, które dołączyły do pułku zbiorowego Pomorskiej BK. Kilka grup przekroczyło Wisłę i podążyło w kierunku północno - wschodnim kraju dołączając do jednostek Podlaskiej Brygady Kawalerii, w tym do 5 pułku ułanów, 9 pułku strzelców konnych. Część por. Woszczyńskim i por. Konstantynowiczem (dowódcy szwadronów; kolarzy i gospodarczego) utworzyła wraz z innymi rozbitkami 3 października 1939 r. improwizowany pułk kawalerii "Bohdan" mjr. Bohdana Dobrzyńskiego i uczestniczyła w jego szeregach w bitwie pod Kockiem. Łącznie w szeregach Podlaskiej BK znalazło się 100-150 żołnierzy I i II rzutu ułanów wielkopolskich z 16 pułku[23][24].

Dywizjon bojowy II rzutu mobilizacyjnego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich

  • dowódca - rtm. Czesław Dmochowski[25]
  • zastępca dowódcy por. Tadeusz Jaworski (jednocześnie dowódca półszwadronu kolarzy)
  • adiutant dywizjonu - ppor. rez. Stanisław Skoroszewski
  • dowódca 1 plutonu liniowego - ppor. rez. Andrzej Prądzyński
  • dowódca 2 plutonu liniowego - ppor. rez. Norbert Mały
  • dowódca 3 plutonu liniowego - ppor. rez. Bronisław Pigłowski (wcześniej do 2 IX dowódca 2 pl, 2 szwadronu)
  • dowódca 4 plutonu liniowego - por. rez. Stefan Łaszewski
  • dowódca 5 plutonu liniowego - plut. pchor. Jan Głowiński
  • dowódca 6 plutonu liniowego - plut. pchor. Stanisław Piwoński
  • dowódca 1 plutonu kolarzy - ppor. rez. Dąbrowski
  • dowódca 2 plutonu kolarzy - ppor. rez. Zenon Szumny
  • dowódca plutonu ckm - por. rez. Kamiński
  • szef dywizjonu - plut. Karol Baran

Za działanie bojowe nadano 45 Krzyży Walecznych[26].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku ppłk Julian Arnoldt-Russocki
zastępca dowódcy mjr Witold I Jabłoński
kwatermistrz rtm. Tadeusz Jankowski
adiutant rtm. Józef Cetnerowski
oficer ordynansowy por. Zygmunt Bieganowski
oficer informacyjny por. Roman Pigłowski
oficer broni ppor. Tadeusz Dembiński
oficer żywnościowy chor. Teodor Mory
płatnik kpt. int. Fryderyk Honzatko[d]
lekarz mjr lek. Józef Jonscher
por. Bolesław Januszewski
lekarz weterynarii kpt. lek. wet. Henryk Jaskólski
dowódca pocztu sztandarowego ppor. Konstanty Szułdżyński
wachmistrz szef st. wachm. Walenty Waszkowiak
kapelan ks. kap. Dobromir Ziarniak
dowódca taboru bojowego por. Henryk Gorzechowski
dowódca szwadronu gospodarczego por. Henryk Konstantynowicz
szef kancelarii st. wachm. Henryk Tarczyński
1 szwadron
Dowódca szwadronu rtm. Józef Przeniewski
szef szwadronu st. wachm. Franciszek Walkowiak
dowódca plutonu por. Józef Bukowski
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Jaczyński
dowódca plutonu ppor. Roman Morawski
2 szwadron
Dowódca szwadronu rtm. Henryk Grudzień
szef szwadronu st. wachm. Stanisław Zgorzelak
dowódca plutonu ppor. Stefan Amrogowicz
dowódca plutonu ppor. Antoni Antoniewicz
dowódca plutonu ppor. Bronisław Pigłowski
3 szwadron
Dowódca szwadronu rtm. Stanisław Mikosz
szef szwadronu wachm. Michał Ogór
dowódca plutonu ppor. Stefan Salmonowicz
dowódca plutonu ppor. Stanisław Feldman
dowódca plutonu ppor. Bogdan Skrzydlewski
4 szwadron
Dowódca szwadronu por. Aleksander Zarębicki
szef szwadronu wachm. Aleksander Stieler
dowódca plutonu ppor. Zenon Rakowski
dowódca plutonu ppor. Ferdynand Malinowski
dowódca plutonu wachm. Franciszek Stachowiak
szwadron karabinów maszynowych
Dowódca szwadronu rtm. Zygmunt Dulski
szef szwadronu st. wachm. Stanisław Zielonka
dowódca plutonu por. Jan Trzebuchowski
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Trzciński
dowódca plutonu ppor. Jan Sobiech
szwadron kolarzy
Dowódca szwadronu por. Jerzy Woszczyński
szef szwadronu wachm. Antoni Donimirski
dowódca plutonu ppor. Stanisław Szczepkowski
dowódca plutonu ppor. Franciszek Coppik
dowódca plutonu plut. Aleksander Siemiątkowski
pododdziały specjalne
dowódca plutonu przeciwpancernego por. Franciszek Liczmański
dowódca plutonu łączności por. Józef Irzeński

Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 15

Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 15 został zmobilizowany w dniach 24-26 sierpnia 1939 z przeznaczeniem dla 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

Organizacja wojenna i obsada personalna szwadronu:

  • dowódca szwadronu – mjr kaw. Jan Kazimierz Paszotta (do 4 marca 1938 - Kazimierz Paszota-Panieński[27])
  • zastępca dowódcy - ppor. kaw. Zbysław Żaczek
  • oficer dyspozycyjny – ppor. Jan Winnicki
  • dowódca I plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Franciszek Koczorowski
  • dowódca II plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Bogdan Mieczkowski
  • dowódca III plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Hubert Wiese
  • dowódca IV plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Zbigniew Kamiński
  • dowódca plutonu ckm – ppor. rez. kaw. Zygmunt Siekierski
  • dowódca drużyny łączności - ?
  • dowódca sekcji pionierów - ?
  • szef szwadronu – wachm. Franciszek Glapa
  • poczet dowódcy – kpr. Florian Mazurek

Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

Sztandar pułku (przed 1934)

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

19 listopada 1919 o godz. 11.00 na Placu Wolności w Poznaniu odbyła się uroczystość poświęcenia i wręczenia pułkowi sztandaru ufundowanego przez Koło Ziemianek Wielkopolskich[28] na czele z paniami Józefą hrabiną Mielżyńską, Teodorą Dorą Mukułowską, Janiną Seydówną, Alicją hrabianką Tyszkiewiczówną i Janiną Wicherkiewiczówną. Po mszy polowej celebrowanej przez kapelana ks. Nikodema Kanikowskiego i homilii wygłoszonej przez dziekana Okręgu Generalnego Poznań ks. Kazimierza Stankowskiego, odbyła się ceremonia wbicia gwoździ pamiątkowych i poświęcenia sztandaru przez prymasa Polski ks. Edmunda Dalbora. Sztandar z rąk fundatorek odebrał wiceminister byłej Dzielnicy Pruskiej, Leon Pluciński i przekazał głównodowodzącemu Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim. Generał piechoty Józef Dowbor-Muśnicki przekazał chorągiew dowódcy I Brygady Jazdy Wielkopolskiej, generałowi podporucznikowi Aleksandrowi Pajewskiemu, a ten z kolei dowódcy oddziału, pułkownikowi Romanowi Pasławskiemu. Dowódca pułku przekazał sztandar plutonowemu Świerczykowi, najstarszemu podoficerowi pułku, występującemu w charakterze sztandarowego[29][30].

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza – niezatwierdzona – odznaka o wymiarach 37x35 mm ma kształt krzyża Virtuti Militari, którego ramiona zdobione są po brzegach granatowo-czerwoną emalią. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjał „16 U” oraz daty i napis „26 VII 1920 POZNAŃ V 1919”. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, na rewersie znak firmowy i nazwisko grawera Wabiański[31].

Odznaka kolejnego wzoru ma wymiary 54x43 mm i kształt krzyża o ramionach emaliowanych na biało z granatowym numerem pułku „16” i pąsowym inicjałem „U”. Między ramionami krzyża cztery stylizowane orły z napisami na półokrągłych tabliczkach „1809 TARNOPOL POZNAŃ 1919”. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, na rewersie znak firmowy i nazwisko wykonawcy W Albiński. Autorem projektu odznaki był Jerzy Grobicki[31].

4 kwietnia 1925 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 16 puł[32]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża, którego ramiona zakończone są kulkami i pokryte białą emalią. W środku krzyża wpisano numer „16” pokryty granatową emalią oraz inicjał „U” emaliowany w kolorze pąsowym. Odznaka jednoczęściowa, wykonana w srebrze, na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG – Wiktor Gontarczyk z Warszawy. Autorem projektu odznaki był również Jerzy Grobicki[31].

Inicjały na naramiennikach[edytuj | edytuj kod]

31 grudnia 1937 roku, w związku z nadaniem pułkowi nazwy, Minister Spraw Wojskowych zarządził noszenie przez żołnierzy 16 puł na naramiennikach kurtek i płaszczy, zamiast dotychczasowego numeru „16”, inicjałów „O. D.”. Dla oficerów i chorążych inicjały miały być haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla pozostałych podoficerów i ułanów miały być wykonane z białego matowanego metalu. Równocześnie minister zezwolił podoficerom zawodowym na noszenie przy ubiorze poza służbowym inicjałów haftowanych[7].

Barwy[edytuj | edytuj kod]

Proporczyk Opis[33]
W 1920 roku proporczyk granatowo-biały z paskiem pąsowym[34]
Od 1927 proporczyk granatowo-biały ze szkarłatnym paskiem[35]
proporczyk dowództwa w 1939
proporczyk 1 szwadronu w 1939
proporczyk 2 szwadronu w 1939
proporczyk 3 szwadronu w 1939
proporczyk 4 szwadronu w 1939
proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne Opis
Na czapce rogatywceotok biały[36]
Szasery ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[37]
„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

Żurawiejka[edytuj | edytuj kod]

Piją z beczki, nie pijani
To bydgoscy są ułani

Wśród taborów sieje grozę,
To szesnasty pułk aus Posen.

Gdzie nas wiodło? Aż na Litwę,
Znacie dobrze naszą sitwę.

Ten co psuje szyk ułański,
To szesnasty pułk poznański.
Lampas z gaci, koc z gałganów,
To szesnasty pułk ułanów.
Eleganccy, wszędzie znani,
To bydgoscy są ułani.
Zawsze łasy na niewiasty,
To ułanów pułk szesnasty.

Wielkopolscy ułani[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich.
Dowódcy pułku

Oddział konny POW Lwówek

  • plut. Wojciech Świerczyk (od 29 XII 1918)

Szwadron Jazdy Okręgu II

  • pchor. Teofil Bobrownicki (od 29 I 1919)

2 Pułk Ułanów Wielkopolskich

16/2 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 - I zastępca dowódcy)

dowódcy szwadronów (od 1 września 1919)[45]

  1. por. Wiktor Mirny
  2. por. Kazimierz Papara
  3. por. Jan Slaski

dowódcy szwadronów (od 3 marca 1920)[39]

  1. por. Jan Slaski
  2. por. Wiktor Mirny
  3. por. Jan Ogrodziński
  4. rtm Leon Płachecki
  • K.M. - ppor. Wincenty Górski
  • szw. techn.- por. Zygmunt Twardowski
  • szw. zapas. - rtm Aleksander Winnicki

dowódcy dywizjonów i szwadronów (od lipca 1920)[46]

Dywizjony:
Szwadrony:

Żołnierze 16 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[47] oraz Muzeum Katyńskie[48][g][h].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Dmitrijuk Eugeniusz[51] kapitan rezerwy lekarz weterynarii praktyka w Postawach Katyń
Gorzechowski Henryk porucznik w st. sp. żołnierz zawodowy firma węglowa Gdynia Katyń
Honzatko Fryderyk[52] kapitan żołnierz zawodowy płatnik pułku Katyń
Karaśkiewicz Alfons podporucznik rezerwy lekarz praktyka w Sierakowicach Charków
Kwilecki Mieczysław porucznik rezerwy wł. dóbr Gosławice Charków
Penno Emil podporucznik rezerwy ziemianin wł. majątku Świątkowice Charków

Pamięć o pułku[edytuj | edytuj kod]

Tradycje 16 pułku ułanów sięgają czasów napoleońskich i Księstwa Warszawskiego. Pułk 7 Jazdy Galicyjsko-Francuskiej sformowany w Tarnopolu na Podolu przez płk. Marcina hr. Tarnowskiego został przemianowany w dniu 28 grudnia 1809 na Pułk 16 Ułanów. Na miasto garnizonowe dla tego pułku wyznaczono Lublin.

Do tradycji pułku nawiązywał sformowany w Słupsku 16 pułk zmechanizowany. Po reorganizacji pułku tradycje przejęła 7 Brygada Zmechanizowana, a teraz kultywuje je 7 Pomorska Brygada Obrony Wybrzeża.

W 1958 roku powstało Koło Przyjaciół 16/2 Ułanów Wielkopolskich im. gen. dyw. Gustawa Orlicz - Dreszera w Bydgoszczy które aktywnie rozpowszechnia i kultywuje tradycję pułku. Istnieje także Jeździecki Klub Sportowy Czarna Podkowa który czynnie bierze udział w uroczystościach Patriotycznych oraz różnych rekonstrukcjach w barwach 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. W rocznicę boju pod Szczurowicami[1].
  2. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[10].
  3. Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[11].
  4. Więcej informacji na temat kapitana Honzatko zobacz w: Komenda Rejonu Uzupełnień Bydgoszcz Powiat.
  5. W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
  6. Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[38].
  7. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[49].
  8. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[50].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 26.
  2. Kosiarski 1929 ↓, s. 26-27.
  3. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 42.
  4. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 36.
  5. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  6. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 43.
  7. a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937 roku, poz. 225.
  8. Wojciechowski 2010 ↓, s. 21.
  9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 700–701.
  10. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  11. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
  12. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 205.
  13. Krasucki 1992 ↓, s. 25-28.
  14. Kukawski i Tym 2012 ↓, s. 62-66.
  15. Krasucki 1992 ↓, s. 28-32.
  16. Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 383.
  17. Krasucki 1992 ↓, s. 32-36.
  18. Krasucki 1992 ↓, s. 37-38.
  19. Krasucki 1992 ↓, s. 40-41.
  20. Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 396-399.
  21. Krasucki 1992 ↓, s. 42-44.
  22. Krasucki 1992 ↓, s. 44-45.
  23. Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 386.
  24. Krasucki 1992 ↓, s. 45.
  25. Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 400.
  26. Smaczny 1989 ↓, s. 182-183.
  27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 4 marca 1938, s. 6.
  28. Satora 1990 ↓, s. 226.
  29. „Dziennik Poznański” 1919, 20 listopada, nr 268, s. 2; „Kurjer Poznański” 1919, 20 listopada, nr 268, s. 3.
  30. Kosiarski 1929 ↓, s. 5.
  31. a b c Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 190-192.
  32. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 11 z 4 kwietnia 1925 roku, poz. 118.
  33. Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  34. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 27 z 3 sierpnia 1920 roku, poz.636
  35. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 sierpnia 1927 roku, poz.268
  36. Dz. Rozk. MSWojsk. nr nr 6 z 24 lutego 1928 roku, poz.66
  37. Smaczny 1989 ↓, s. 377.
  38. Żygulski (jun.) i Wielecki 1988 ↓, s. 116.
  39. a b Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 21.
  40. Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924, s. 571.
  41. Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 305.
  42. Krasucki 1992 ↓, s. 18.
  43. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 69.
  44. a b Krasucki 1992 ↓, s. 21.
  45. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 16.
  46. Dmochowski i Małek 1934 ↓, s. 25.
  47. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  48. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  49. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  50. Wyrwa 2015 ↓.
  51. Księgi Cmentarne – wpis 627.
  52. Księgi Cmentarne – wpis 1217.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]