30 Poleska Dywizja Piechoty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z 30 Dywizja Piechoty (II RP))
30 Poleska Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

„Poleska”

Dowódcy
Pierwszy

płk Mieczysław Mackiewicz

Ostatni

gen. bryg. Leopold Cehak

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Kobryń

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Armia „Łódź” (1939)

Twierdza brzeska – miejsce stacjonowania oddziałów dywizji
Marszałek Józef Piłsudski odznacza oficerów 30 Dywizji Piechoty. Widoczni m.in.: gen. Edward Śmigły-Rydz (z lewej strony, twarzą do fotografa) i adiutant Naczelnego Wodza ppłk Bogusław Miedziński (2. na lewo od Piłsudskiego). 16 lipca 1922
30 DP w 1938

30 Poleska Dywizja Piechoty (30 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”. Od 1 września walczyła na przedpolu głównej linii obronnej w rejonie Działoszyna, wysunięta aż pod Parzymiechy. W odwrocie stanowiła trzon sił Zgrupowania gen. Thomméego. Odcięta pod Jeżowem, prawie całkowicie straciła 83 pułk piechoty. Pod Żyrardowem starła się z niemiecką 19 Dywizją Piechoty. 13 września przeszła do Modlina i początkowo obsadziła odcinek „Twierdza”, a następnie odcinek „Kazuń”[1].

Dywizja w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

Syberyjska Dywizja Piechoty została sformowana na podstawie rozkazu Nr 26300/Mob. Ministra Spraw Wojskowych z dnia 20 grudnia 1920. Dywizja powstała w 1921 na bazie Syberyjskiej Brygady Piechoty. Organizacja została przeprowadzona na terenie Okręgu Generalnego „Pomorze”, a po jej zakończeniu dywizja została dyslokowana na teren Okręgu Korpusu Nr IX[2].

16 lipca 1922 w Brześciu 30 Dywizja Piechoty uroczyście obchodziła drugą rocznicę powrotu do kraju 5 Dywizji Strzelców Polskich i czwartą rocznicę sformowania 1 pułku Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki. W trakcie obchodów Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz marszałek Polski Józef Piłsudski osobiście udekorował Orderem Virtuti Militari oficerów i szeregowych Dywizji Syberyjskiej[3].

Organizacja pokojowa dywizji przed mobilizacją marcową 1939

Działania zbrojne w wojnie obronnej 1939[edytuj | edytuj kod]

30 DP pod dowództwem gen. bryg. Leopolda Cehaka wchodziła w skład GO „Piotrków”, która podporządkowana była dowódcy Armii „Łódź”[5].
Była jedyną wielką jednostką armii, która zajęła wyznaczony odcinek obrony już w marcu 1939. Przewieziona została transportami kolejowymi z Okręgu Korpusu IX Brześć do rejonu na południowy zachód od Piotrkowa Trybunalskiego. Krótko przed wybuchem wojny została wzmocniona przez 41 kompanię czołgów rozpoznawczych. Objęła odcinek obrony z linią umocnień polowych od Krzeczowa przez Ogroble, Bobrowniki, Działoszyn, Grądy-Łazy, Niwiska Dolne do Patrzykowa. Odcinek zachodni do Bobrownik obsadził 82 pp, a odcinek południowo-wschodni od Sensowa do mostu kolejowego na Warcie w pobliżu Działoszyna – 84 pp, Działoszyna bronił II batalion 84 pp, na lewo od 84 pp powstała luka, w związku z tym skierowano tam dla dozoru dywizyjną kompanię kolarzy z plutonem ckm, z zastrzeżeniem, że most pod Patrzykowem musi być broniony za wszelką cenę. W Szczercowie pozostały tylko załogi bezpieczeństwa. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, gen. L. Cehak utworzył oddział wydzielony w składzie: 83 pp wraz z I dywizjonem 30 pal, szwadronem kawalerii dywizyjnej i 41 kompanią czołgów rozpoznawczych pod dowództwem kpt. Tadeusza Witanowskiego. Oddział ten miał rozkaz zająć wysuniętą pozycję po drugiej stronie Warty, powstrzymać nieprzyjaciela zdążającego na Działoszyn, prowadząc jednocześnie rozpoznanie jego głównych sił i kierunków uderzeń. Przed świtem 1 września na pozycje dywizji dotarły także dwa pociągi pancerne: pociąg pancerny nr 52 „Baszta” pod dowództwem kpt. Mikołaja Gonczara i pociąg pancerny nr 53 „Śmiały” pod dowództwem kpt. Mieczysława Malinowskiego.

Dywizja działała w składzie armii

W pasie obrony 30 DP 1 września rano przekroczyły granicę niemieckie 18 i 19 DP. 18 DP nacierała z rejonu Gorzowa Śląskiego przez Praszkę na Dalachów i Niżankowice, a 19 DP z rejonu Skrońska na Julianpol – Działoszyn. W miarę ustępowania z terenów przygranicznych oddziałów rozpoznawczych, inicjatywę przejął oddział wydzielony, który stoczył ciężki bój pod Parzymiechami. A następnie w nocy wycofał się do odwodu dywizji. Zacięty opór 83 pp powstrzymał natarcie niemieckie na najważniejszym kierunku do przepraw przez Wartę pod Działoszynem i opóźnił ją o przeszło jeden dzień. Pozostałe pułki na razie nie były atakowane.

2 września, wykorzystując silny ostrzał artyleryjski i bombardowania lotnicze, siły niemieckiej 19 DP przeszły do natarcia w rejonie Działoszyna i Sensowa, złamały opór II batalionu 84 pp i uchwyciły przyczółek na północnym brzegu Warty, na rubieżach Działoszyna. Doszło też do walk ulicznych w samym mieście. Jednocześnie Niemcy zajęli Patrzyków. Generalny atak Niemcy przypuścili wieczorem na odcinku 82 pp i po zaciętej walce zajęli rejon Bobrownik wraz z zakolem Warty, ponosząc przy tym duże straty. W rezultacie 84 pp zmuszony był przeprowadzić przegrupowanie w kierunku na Pajęczno, prowadząc jednocześnie walki uliczne w Działoszynie, które przesuwały się w kierunku drogi wylotowej na Trębaczew i Pajęczno.

W nocy z 2 na 3 września oddziały 30 DP przeszły na główną pozycję obrony bez przeciwdziałania ze strony Niemców. Do wieczora 3 września cała główna pozycja obronna na rzece Widawce pod Szczercowem została obsadzona.

W dniach 4 i 5 września dywizja toczyła zacięte walki z niemieckim XI Korpusem pod Szczercowem i utrzymała swoje pozycje. 7 września, obawiając się oskrzydlenia z odsłoniętych boków, wycofała się do rejonu Woli Cyrusowej. Tu nie była w stanie wytrzymać ciągłego naporu wroga i rozpoczęła odwrót do lasów skierniewickich.

9 września stanęła w lasach w rejonie Przyłęku. Stąd postanowiono przebijać się dalej przez wrogie oddziały. Natarcie poprowadzono na Słupię i Jeżów. Pod Jeżowem natknięto się na kontrnatarcie niemieckiej 18 DP i rozgorzały ciężkie walki. Słupię udało się odebrać Niemcom i w ten sposób otworzono drogę na Skierniewice. Następnie dywizja dostała rozkaz wycofania się za Rawkę.

10 września otrzymała kolejny rozkaz zmiany drogi odwrotu i teraz zmierzała na Warszawę przez Mszczonów i Nadarzyn. Jednak mimo początkowych sukcesów zabrakło jej sił, aby przebić się przez niemieckie pozycje.

13 września zmieniła kierunek odwrotu na Modlin, gdzie jej oddziały obsadziły odcinek „Twierdza” i walczyły do kapitulacji 29 września. 14 września rano 30 Dywizja Piechoty osiągnęła Kazuń. Jej stan wynosił około 3500 i 9 armat 75 mm. Zgodnie z otrzymanym zadaniem miała bronić bezpośrednio Twierdzy Modlin oraz na zewnętrznym pierścieniu obrony odcinka pomiędzy 2 a 28 Dywizją Piechoty oraz Fortu I. Jej 84 pułk piechoty ześrodkował się w Kazuniu i stanowił odwód dowódcy Grupy Operacyjnej „Piotrków” generała Thommee[6]. 15 września 84 pułk piechoty został skierowany do prowadzenia działań na przedpolu odcinka „Kazuń” i rejonu obronnego „Palmiry”. 16 września jego pododdziały zaatakowały kolumnę artylerii niemieckiej i rozbiły ją. 18 września pułk przeszedł do działań opóźniających a 19 września powrócił na pozycję obronną odcinka „Kazuń”[7]. 24 września odparto natarcie niemieckiej 2 Dywizji Lekkiej. W kolejnych dniach nieprzyjaciel użył lotnictwa, ale ponowne natarcia były odpierane. Walki pozycyjne toczyły się do 28 września, kiedy to z rozkazu dowódcy obrony Twierdzy Modlin, dowódca 30 DP generał Cehak udał się na rozmowy o kapitulacji. 0 14.00 został podpisany protokół kapitulacyjny[8].

Ośrodek Zapasowy 30 DP znajdował się w Kobryniu. Po decyzji Naczelnego Dowództwa o obronie Polesia w Kobryniu sformowano na bazie OZ 30 DP trzy pułki piechoty które weszły w skład kombinowanej Dywizji Piechoty „Kobryń” (60 DP), a następnie walczyły do 5 października w składzie SGO „Polesie”.

Organizacja wojenna 30 DP we wrześniu 1939[edytuj | edytuj kod]

Obsada personalna dowództwa dywizji[edytuj | edytuj kod]

Dowódcy dywizji
stopień, imię i nazwisko okres pełnienia obowiązków kolejne stanowisko służbowe
płk piech. Mieczysław Mackiewicz 1921 – 28 V 1926 dowódca 26 DP
płk piech. / gen. bryg. Stanisław Tessaro 9 VIII 1926 - 12 V 1929 dowódca KOP
płk piech. Stanisław Wrzaliński 8 X 1929 – 13 X 1931 stan spoczynku z dniem 31 XII 1931
płk dypl. art. / gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski 13 X 1931 – 28 I 1938 szef Dep. Artylerii MSWojsk.
gen. bryg. Leopold Cehak 1938 – IX 1939 w niemieckiej niewoli
Dowódcy piechoty dywizyjnej
płk piech. Stanisław Tessaro 1921 – 9 VIII 1926 dowódca 30 DP
płk SG Stanisław Wieroński 14 X 1926 – 17 III 1927 dowódca 22 DPG
płk piech. Franciszek Dindorf-Ankowicz 19 III 1927 – X 1935 dowódca 10 DP
płk piech. Stanisław Kalabiński X 1935 – VIII 1939 dowódca 55 DP
Szefowie sztabu
mjr SG Teodor Furgalski X 1922[10] – VI 1924 szef wydziału w Oddziale I SG
ppłk SG (piech.) Florian Smykal 15 X 1924[11] – 21 VIII 1926[12] dowódca 13 pp
mjr SG (piech.) Aleksander Misiurewicz IX 1926[13] – XI 1928[14] Oddział I Sztabu Generalnego
mjr dypl. piech. Stanisław II Sienkiewicz XI 1928[14] - IX 1930[15] Oddział III Sztabu Głównego
mjr dypl. piech. Zenon Wzacny IX 1930[15] – XII 1932[16] wykładowca w CWPiech.
mjr dypl. piech. Michał Talikowski XII 1932[16] – XI 1934[17] DOK II
mjr dypl. sap. Leon Bianchi XI 1934[18] – XI 1936 dowódca bmost
ppłk dypl. piech. Władysław Suracki 1936 – †12 IX 1939[19]
kpt. dypl. art. Adam Jaworski-Sas-Choroszkiewicz od 15 IX 1939[19] w niemieckiej niewoli
Obsada personalna
Ostatnia „pokojowa” dowództwa dywizji w marcu 1939[4][a] Kwatery Głównej 30 DP we wrześniu 1939[21][19][b]
dowódca dywizji gen. bryg. Leopold Cehak dowódca dywizji gen. bryg. Leopold Cehak (VM)
dowódca piechoty dywizyjnej płk piech. Stanisław Kalabiński dowódca piechoty dywizyjnej wakat
oficer ordynansowy dowódcy PD kpt. Zdzisław Szwarnowiecki
dowódca artylerii dywizyjnej płk art. Zygmunt Łakiński dowódca artylerii dywizyjnej płk art. Zygmunt Łakiński (VM)
oficer sztabu dowódcy AD mjr art. Stanisław Reichert (KW)
oficer sztabu artylerii dywizyjnej kpt. art. Czesław Roman oficer służby wywiadu artylerii kpt. art. Czesław Roman
w organizacji pokojowej stanowisko nie istniało dowódca saperów kpt. inż. Jerzy Skalski[c] (KW)
komendant Rejonu PW Konnego rtm. Tadeusz Schollenberger dowódca kawalerii dywizyjnej rtm. Tadeusz Schollenberger[d] (KW)
szef sztabu ppłk dypl. piech. Władysław Suracki szef sztabu ppłk dypl. piech. Władysław Suracki
I oficer sztabu kpt. dypl. piech. Janusz Chmielowski oficer operacyjny kpt. dypl. art. Adam Jaworski-Sas-Choroszkiewicz
I oficer sztabu (dubler) kpt. dypl. piech. Kazimierz Czechowski pomocnik oficera operacyjnego kpt. piech. Włodzimierz Janiga[e] (VM)
II oficer sztabu kpt. adm. (piech.) Adam Suski oficer informacyjny kpt. Kazimierz Stanisław Rady
w organizacji pokojowej stanowisko nie istniało pomocnik oficera informacyjnego kpt. Kazimierz Stanisław Prede
dowódca łączności mjr łącz. Władysław Maron-Marwicz dowódca łączności mjr łącz. Władysław Maron-Marwicz (VM)
oficer taborowy kpt. tab. Paweł Wit dowódca taborów kpt. tab. Paweł Wit
oficer intendentury kpt. int. z WSW Stanisław Słomka szef służby intendentury kpt. int. z WSW Stanisław Słomka[e] (VM)
w organizacji pokojowej stanowiska nie istniały kwatermistrz kpt. dypl. Janusz Chmielowski[e] (VM)
zastępca kwatermistrza kpt. adm. (piech.) Adam Suski[e] (VM)
pomocnik kwatermistrza por. Józef Kuczak[e] (VM)
szef służby sprawiedliwości mjr aud. mgr Jan Józef Piątkowski
szef służby duszpasterskiej ks. kpl. Władysław Holak
szef służby zdrowia mjr lek. dr Adam Płatek
komendant Kwatery Głównej kpt. piech. Piotr Wasilewski

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[23]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Barański Czesław[24] kapitan żołnierz zawodowy Charków
Popiński Stanisław chorąży żołnierz zawodowy Charków

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej[edytuj | edytuj kod]

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych na pocz. lipca 1944 w okolicach Siemiatycz w lasach nurzeckich (Okręg Polesie) powstała 30 Dywizja Piechoty AK (kryptonim „Twierdza”) pod dowództwem ppłk. Henryka Krajewskiego ps. „Trzaska”.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[20].
  2. Obok nazwiska, w nawiasie, podano skrót nazwy orderu nadanego 28 września 1939 przez dowódcę Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla[22].
  3. Kpt. inż. Jerzy Skalski był równocześnie dowódcą baonu saperów typ II b nr 30
  4. Rtm. Tadeusz Schollenberger był równocześnie dowódcą szwadronu kawalerii dywizyjnej nr 30. Przed mobilizacją marcową pełnił służbę na stanowisku komendanta Rejonu PW Konnego 30 DP w Kobryniu
  5. a b c d e Zginął 12 września 1939 pod Żyrardowem.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zawilski 2019 ↓, s. 797.
  2. Dziennik Rozkazów Tajnych Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 5 z 25 stycznia 1921, pkt 6 Sformowanie Syberyjskiej Dywizji Piechoty.
  3. Święto 30 Dywizji Syberyjskiej. „Polska Zbrojna”. 197, s. 2-3, 1922-07-23. Warszawa. 
  4. a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 540.
  5. Jurga 1975 ↓, s. 255.
  6. Barczyński 1996 ↓, s. 20.
  7. Barczyński 1996 ↓, s. 20-21.
  8. Barczyński 1996 ↓, s. 21.
  9. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 16.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 16 września 1922, s. 720.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 110 z 15 października 1924, s. 611.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 21 sierpnia 1926, s. 269.
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 24 września 1926, s. 319.
  14. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928, s. 355.
  15. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930, s. 295.
  16. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 414.
  17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 257.
  18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 266.
  19. a b c Głowacki 1985 ↓, s. 364.
  20. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  21. Bielski 1991 ↓, s. 354-355.
  22. Rómmel 1958 ↓, s. 389-390.
  23. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  24. Księgi Cmentarne – wpis 4500.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]