4 Pułk Lotniczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
4 Pułk Lotniczy
Ilustracja
Odznaka 4 pułku lotniczego
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

23 maja 1924

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

23 maja[1]

Dowódcy
Pierwszy

płk Roman Florer

Ostatni

płk Bolesław Stachoń

Organizacja
Dyslokacja

garnizon Toruń

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

lotnictwo

Podległość

Departament IV
2 Grupa Aeronautyczna
1 Grupa Aeronautyczna
3 Grupa Aeronautyczna
3 Grupa Lotnicza

Wizyta zagranicznych wojskowych w 4 pułku lotniczym w Toruniu; lipiec 1921 r.
Pokazy lotnicze w 4 pułku lotniczym w Toruniu – eskadra samolotów podczas pokazów akrobatycznych
Oficerowie pułku w 1931 roku
Ppłk. Władysław Heller

4 Pułk Lotniczyoddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

4 pułk lotniczy został sformowany w maju 1924 na lotnisku w Toruniu[2]. Swój rodowód wywodził z Toruńskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych.

Na przełomie 1923 i 1924 zmieniła się koncepcja szkolenia pilotów i obserwatorów. Przeważyły tendencje unifikacyjne polegające na postawieniu na wszechstronność szkolonego personelu lotniczego. Postanowiono przebudować istniejący system szkolenia i częściowo zlikwidować istniejące szkoły różnego typu. Decyzją likwidacji objęto między innymi Toruńską Szkołę Obserwatorów, a na jej miejsce stworzono 4 pułk lotniczy. Pierwszym dowódcą został dotychczasowy komendant szkoły płk pil. Roman Florer. Organizacja pułku przebiegała przez cały rok 1924. Planowano wówczas utworzyć dwa dywizjony wywiadowcze po dwie eskadry każdy[3] (miały to być 41, 42, 43 i 44 eskadra). Z powodu braku sprzętu eskadry otrzymały pozostałe po Szkole samoloty różnych typów, a pierwszy personel wywodził się z instruktorów szkoły.

25 czerwca 1924 roku w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu zostało przeprowadzone pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. Rękaw ciągniony był na 300 m linie za samolotem pilotowanym przez sierż. Jana Krajewskiego z 4 Pułku Lotniczego (obserwatorem był por. Jan II Wajda). Cel zwalczały obsługi karabinów maszynowych[4]. Obaj członkowie załogi tego samolotu zginęli w późniejszym czasie śmiercią lotnika: porucznik obserwator Jan Wajda 27 października 1924 roku w Biedrusku, natomiast starszy sierżant pilot Jan Krajewski 24 lutego 1927.

Na wiosnę 1925 pułk otrzymał nowe samoloty Potez XXV[5]. W 1926 nastąpiły kolejne zmiany w organizacji pułku. Utworzona została 116 eskadra myśliwska, którą wkrótce przemianowano na 142 eskadrę. Dotychczasowa 44 eskadra została przemianowana najpierw na 115 eskadrę myśliwską, a wkrótce na 141 eskadrę myśliwską. 43 Eskadrę została rozwiązana. Nastąpiła także wymiana samolotów. Eskadry obserwacyjne (liniowe) uzupełniono nowymi Potezami XXV i XXVII, a eskadrę myśliwską wyposażono w samoloty Blériot-SPAD S.61C1. W latach 1926–1930 nastąpiła rozbudowa garnizonu lotniczego w Toruniu będącego główną siedzibą pułku, aż do 1939.

Wiosną 1929 pułk został włączony w skład 2 Grupy Aeronautycznej. Dwa lata później, po likwidacji 2 Grupy Aeronautycznej, pułk został podporządkowany dowódcy 1 Grupy Aeronautycznej. Z dniem 1 stycznia 1936 pułk został włączony do składu 3 Grupy Aeronautycznej, która w tym samym roku została przemianowana na 3 Grupę Lotniczą. W składzie 3 Grupy Lotniczej pozostał do 1939.

Wiosną 1939 Sztab Lotniczy, w oparciu o wytyczne gen. bryg. Józefa Zająca, zmodyfikował założenia planu rozbudowy lotnictwa wojskowego, zatwierdzonego w 1937 przez Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu. Zgodnie z nowymi założeniami organizacja 4 pułku lotniczego w dniu 1 kwietnia 1942 miała wyglądać następująco:

Struktura organizacyjna pułku[edytuj | edytuj kod]

Eskadry pułku[7]
Lata Eskadry liniowe Godło
1930 41 eskadra rozpoznawcza
42 eskadra liniowa
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
142 eskadra myśliwska
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
1936 Eskadry liniowe
41 eskadra liniowa
42 eskadra liniowa
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
142 eskadra myśliwska
143 eskadra myśliwska
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
1937 Eskadry liniowe
41 eskadra liniowa
42 eskadra liniowa
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
142 eskadra myśliwska
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
46 eskadra towarzysząca

Mobilizacja w sierpniu 1939 roku[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 1939 przeprowadzona została mobilizacja alarmowa. W jej wyniku istniejące eskadry lotnicze uzupełnione zostały do etatów wojennych, zorganizowane zostały pododdziały służb i baza lotnicza. Po zakończeniu mobilizacji 4 pułk lotniczy został zlikwidowany.

Pododdziały wystawione przez 4 pułk lotniczy w mobilizacji alarmowej 1939:

Kadra pułku[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 4 Pułku Lotniczego.
Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku
  • ppłk obs. Władysław Franciszek Bielawski (1 V[9] – 5 XI 1924 → 1 plot[10])
  • mjr / ppłk pil. Piotr Abakanowicz (5 XI 1924 – 1 IV 1925 → zastępca dowódcy 3 plot.)
  • ppłk pil. August Menczak (1 IV 1925 – II 1927 → dowódca 4 plot.)
  • mjr Maksymilian Kowalewski (od 27 IV 1929[11])
  • ppłk pil. Stanisław Skarżyński (1938 – 1939)

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[12]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Helbing Stefan podporucznik rezerwy urzędnik fabryka w Ozorkowie Katyń
Jara Stanisław podporucznik rezerwy inżynier Katyń
Kuryłło Tadeusz[13] porucznik żołnierz zawodowy Katyń

Odznaka pułkowa i znaki na samolotach[edytuj | edytuj kod]

Odznaka zatwierdzona została w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 3, poz. 18 z 26 marca 1934. Jednoczęściową odznakę o wymiarach 44×41 mm, a wykonaną w srebrze stanowi stylizowany srebrny krzyż. W jego centrum znajduje się wizerunek gryfa pomorskiego. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały 4 PL. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Odznaki wykonywał Wiktor Gontarczyk z Warszawy[14].

Wersje[15]
bita z kontrą, wykonana przez Jana Knedlera z Warszawy
z nakładką, rewers gładki, wykonana przez Adama Nagalskiego z Warszawy
wykonana w białym metalu, rewers bez sygnatur.
Znaki na samolotach pułku w latach 1927–1932
Regulaminowe tło pod godło eskadr 4 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr[16]
Umieszczana pod skrzydłem litera identyfikacyjna 4 pułku lotniczego [17][18]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Sławiński podał błędną numerację obu plutonów półstałych artylerii przeciwlotniczej 40 mm (nr 801 i 802) zostały zmobilizowane przez 8 daplot[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927 roku
  2. Sławiński 1983 ↓, s. 36.
  3. Sławiński 1983 ↓, s. 38.
  4. Pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. „Polska Zbrojna”. 186, s. 4, 1924-07-09. Warszawa. 
  5. Sławiński 1983 ↓, s. 39.
  6. Cynk 1989 ↓, s. 85.
  7. Kowalski 1981 ↓, s. 12.
  8. Sławiński 1983 ↓, s. 77.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 50 z 20 maja 1924 roku, s. 287.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 123.
  12. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  13. Księgi Cmentarne – wpis 1943.
  14. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 337.
  15. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 338.
  16. Kowalski 1981 ↓, s. 121.
  17. Pawlak 1989 ↓, s. 268.
  18. Kowalski 1981 ↓, s. 93.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]