5 złotych wzór 1928 Nike
| |||
| Dane podstawowe | |||
| Emitent | |||
|---|---|---|---|
| Nominał |
5 złotych | ||
| Rocznik |
1928, 1930, 1931, 1932 | ||
| Emisja | |||
| Mennica |
mennica w Brukseli, | ||
| Nakład |
26 704 000 szt. | ||
| Data emisji |
24 lipca 1928 | ||
| Data wycofania |
30 września 1934 | ||
| Projektant | |||
| Opis fizyczny | |||
| Masa |
18 g | ||
| Średnica |
33 mm | ||
| Materiał |
srebro Ag750 | ||
| Rant |
z wklęsłym napisem | ||
| Stempel | |||
| Uwagi | |||
5 złotych wzór 1928 Nike – moneta pięciozłotowa, bita w srebrze, wprowadzona do obiegu 24 lipca 1928 r. (Dz.U. z 1928 r. nr 72, poz. 657), wycofana z obiegu 30 września 1934 r. (Dz.U. z 1934 r. nr 52, poz. 482)[1].
W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia pięciozłotówki do obiegu podawany był 29 lipca 1929 r[2], jednak w późniejszych tego samego autora – 24 lipca 1928 r[3].
Monetę bito z datami rocznymi: 1928 oraz 1930–1932[4].
Awers[edytuj | edytuj kod]
W centralnym punkcie umieszczono godło – orła w koronie, dwie cyfry „5" po obu stronach orła, poniżej napis „ZŁOTYCH”, a na dole rok emisji[4][5].
Rewers[edytuj | edytuj kod]
Na tej stronie monety umieszczono kroczącą boginię zwycięstwa Nike, dookoła obrzeża napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, przy obrzeżu dookoła całego rysunku rewersu perełki, a w przypadku monet bitych w Warszawie, z lewej strony, u dołu herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej. Z prawej strony tuż przy rancie znajdują się inicjały projektanta EW[4][5].
Rant[edytuj | edytuj kod]
Na rancie umieszczono wklęsły napis:
SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX
(dobro Rzeczypospolitej najwyższym prawem)[1][5].
Nakład[edytuj | edytuj kod]
Monetę bito w srebrze próby 750, na krążku o średnicy 33 mm, masie 18 gramów, według projektu Edwarda Wittiga. Pięciozłotówki bito w mennicach w Brukseli (tylko z datą 1928) oraz w Warszawie[1]. Nakłady poszczególnych roczników wynosiły[1]:
| Rocznik | Rewers | Mennica | Znak mennicy | Nakład (sztuk) | Zdjęcie |
|---|---|---|---|---|---|
| 5 złotych 1928 | Nike | Bruksela | brak | 10 000 000 | 
|
| Warszawa | herb Kościesza | 11 853 000 | 
| ||
| 5 złotych 1930 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | 2 569 400 | 
|
| 5 złotych 1931 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | 2 177 600 | 
|
| 5 złotych 1932 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | 104 000 | .jpg)
|
W niektórych opracowaniach podawana jest informacja, że rocznik 1928 bez znaku był bity w dwóch mennicach[3]:
- w Brukseli (5 700 000 szt.) oraz
- Royal Mint w Londynie (4 300 000 szt.)
Opis[edytuj | edytuj kod]
Moneta była bita według ustroju monetarnego wprowadzonego rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 listopada 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 97, poz. 855) zmieniającego między innymi próbę, masę i średnicę srebrnych monet pięciozłotowych, po niewprowadzonym ostatecznie do obiegu wzorze pięciozłotówki z 1925 r[1].
Godło na monecie była zgodne ze wzorem Godła Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzonym 13 grudnia 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980)[1].
Edward Wittig zaczerpnął projekt kroczącej bogini zwycięstwa Nike ze swojego projektu pomnika Wolności i Zwycięstwa, który miał stanąć w Gdyni[1].
Moneta była pierwszą pięciozłotówką powszechnego obiegu wprowadzona w II Rzeczypospolitej[1], jak również pierwszą masową emisją obiegową II Rzeczypospolitej z napisem na rancie. Początkowo napis ten powstawał na maszynie, w której krążek toczony był z dużym naciskiem po płaskiej kliszy z wypukłymi literami. Ze względu jednak na zbyt małą wydajność takiego rozwiązania opracowano nowe – z kliszą w kształcie krążka. Monety z napisem tłoczonym z wykorzystaniem płaskiej kliszy mają na obrzeżu widoczne, charakterystyczne „fale”, w miejscu gdzie na rancie odciśnięto literę w głąb krążka[6].
Od 30 listopada 1932 r. do dnia wycofania, tj. 30 września 1934 r., moneta krążyła w obiegu razem z o 7 gramów lżejszą pięciozłotówka wzoru 1932, wprowadzoną na podstawie zmiany ustroju monetarnego z 1932 r[1].
Dla pierwszej emisji monety (tej z datą roczną 1928) krążki mennicze (4 713 375 szt.) dostarczała początkowo mennica Royal Mint w Londynie. Z zagranicznych mennic, z datą na monecie 1928, bez znaku mennicy, monety bito tylko w Brukseli, w latach budżetowych[1]:
- 1928/1929 (5 670 000 szt.) oraz
- 1929/1930 (4 330 000 szt.)
W Warszawie z datą roczną 1928 i znakiem mennicy wybito[1]:
- 1 560 000 sztuk w roku budżetowym 1928/1929 oraz
- 10 293 000 sztuki w roku budżetowym 1929/1930.
Po wycofaniu monety z obiegu przez Bank Polski, z łącznego nakładu wszystkich czterech roczników wynoszącego 26,7 mln sztuk, mennica przetopiła 22,8 mln, w tym praktycznie cały nakład rocznika 1932. Na rynku kolekcjonerskim pozostało również niewiele monet z roczników 1931 i 1930[1].
Stopień rzadkości poszczególnych roczników pięciozłotówki przedstawiono w tabeli[1]:
| Rocznik | Typ rewersu | Mennica | Znak mennicy | Stopień rzadkości | Szacowana liczba egzemplarzy |
|---|---|---|---|---|---|
| 5 złotych 1928 | Nike | Bruksela | brak | R[7] | 80 001–400 000 |
| Warszawa | herb Kościesza | R[7] | 80 001–400 000 | ||
| 5 złotych 1930 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | R3[8] | 601–3000 |
| 5 złotych 1931 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | R4[9] | 121–600 |
| 5 złotych 1932 | Nike | Warszawa | herb Kościesza | R5[10] | 26–120 |
Odmiany[edytuj | edytuj kod]
W przypadku bicia warszawskiego z 1928 r. istnieją odmiany z przesuniętym znakiem mennicy[11].
Istnieją również odmiany ułożenia napisu na rancie determinowane wielkością przerwy pomiędzy słowami „LEX” i „SALUS”, która może wynosić[6]:
- 8 mm
- 10 mm
- 13 mm
- 18 mm
Odmiany te występują zarówno na egzemplarzach rocznika 1928 pochodzących z mennicy w Warszawie jak i Brukseli[6].
Znane są również monety rocznika 1928 z omyłkowym napisem na rancie – „SUPRMA” zamiast „SUPREMA”[6].
Wersje próbne[edytuj | edytuj kod]
W katalogach podana jest informacja o wybiciu próbnych wersji monety z[12]:
- datą 1927 6 typów z odmiennym rysunkiem awersu, w srebrze, brązie lub miedzi, ze znakiem mennicy lub bez, z wypukłym napisem „PRÓBA” bądź bez, stemplem lustrzanym lub zwykłym,
- datą 1928:
- 5 typów w srebrze, miedzi, stemplem głębokim lub płytkim, z napisem na rancie lub bez, ze znakiem mennicy lub bez,
- 8 typów w niklu ze słowem „ESSAI” tzn. próba, z dodatkowymi wklęsłymi napisami „29”, „30” lub bez,
- datą 1930 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”,
- datą 1931 2 typy z napisem „PRÓBA”,
- datą 1931 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”,
- datą 1932 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”.
W 1930 roku wybito również próbną wersję monety Nike, upamiętniającą wizytę ministra Jackowskiego w mennicy w Brukseli z awersem, na którym zamiast orła umieszczono w języku francuskim odpowiedni tekst. Moneta ta została wybita w brązie i srebrze[4][12].
Dla wszystkich roczników bitych w Warszawie (1928, 1930, 1931, 1932) istnieją wersje monety bite stemplem lustrzanym[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- lista monet obiegowych II Rzeczypospolitej
- 5 złotych 1927 Nike
- 5 złotych 1930 Wizyta w Brukseli
- 5 złotych
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 190–204, ISBN 83-912223-4-9.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 159, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919–1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 40, ISBN 978-83-87355-65-4.
- ↑ a b c d Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. drugie, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 159, 176–178, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b c Czesław Kamiński, Ilustrowany katalog monet polskich 1916–1975, wyd. IV poprawione i uzupełnione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 20.
- ↑ a b c d Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918–1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 192, ISBN 83-912223-4-9.
- ↑ a b Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część trzecia Rzeczpospolita Polska 1945-1952 Polska Rzeczpospolita Ludowa 1952-1989, wyd. drugie, Sosnowiec 2008, s. 195-200.
- ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
- ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
- ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-08-30].
- ↑ 934. Nike 5 złotych 1928 Warszawa – znak dalej | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2018-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-30] (pol.).
- ↑ a b c Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 170–185, ISBN 978-83-87355-65-4.