Actiones in rem

Actiones in rem (znane również jako vindicationes^[1] lub petitionis^[2]) – powództwa o charakterze rzeczowym. W prawie rzymskim grupa powództw służących do ochrony praw podmiotowych bezwzględnych (rzeczowych).

Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]

Gaius opisywał powództwa rzeczowe następująco:

Powództwem in rem jest takie, w którym twierdzimy, że rzecz materialna jest naszą, albo że przysługuje nam jakieś prawo...

Gaius, Instytucje IV,3^[3]

W powództwach in rem roszczenie powód mógł kierować – w odróżnieniu od actiones in personam – ku każdemu kto naruszał chronione przez dane powództwo prawo rzeczowe (skuteczne erga omnes)^[4]. Z tego powodu osoba pozwanego nie była wymieniana w intentio formułki, w której znajdowało się jedynie stwierdzenie, że sporna rzecz jest własnością powoda (bądź przysługuje mu inne prawo rzeczowe). Różnica między actiones in personam i actiones in rem stała się podstawą podziału praw podmiotowych na względne i bezwzględne. Poza prawami rzeczowymi powództwa in rem chroniły niektóre stany faktyczne, np. actio Publiciana chroniąca posiadanie.

Podział powództw na in rem i in personam był podstawowym sposobem systematyzowania skarg w prawie rzymskim^[5].

Actiones in rem a actiones arbitrariae[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Actiones arbitrariae.

W procesie formułkowym obowiązywała zasada pieniężnej kondemnacji (condemnatio pecuniaria). Oznaczało to iż powód mógł w zasadzie domagać się tylko pieniężnego odszkodowania za utraconą rzecz. Aby jednak powód mógł rzecz odzyskać, pretor upoważniał sędziego do zasądzenia kwoty pieniężnej od pozwanego dopiero wtedy, jeżeli na wezwanie sędziego (arbitrum) pozwany nie wydał (nie okazał) rzeczy powodowi. Takie powództwa nazywano arbitralnymi.

Bierna postawa pozwanego[edytuj | edytuj kod]

Pozwany powództwem rzeczowym nie miał obowiązku wdawania się w spór – mógł się nie bronić. W takiej sytuacji pretor przyznawał posiadanie spornej rzeczy powodowi, bez przekazywania sprawy sądowi. Było to często wykorzystywane jako element innych czynności prawnych, np. in iure cessio (które było pozornym procesem o rzecz).

Skutki litis contestatio[edytuj | edytuj kod]

W procesach o prawa rzeczowe, dokonanie litis contestato nie powodowało konsumpcji skargi. Oznaczało to, iż powód mógł w przyszłości ponownie wnieść skargę w tej samej sprawie. Chcąc jednak przeciwdziałać powtarzaniu procesów, pretor udzielał pozwanemu – którego ponownie by zaskarżono w sprawie już poprzednio przeprowadzonej przez litis contestatio lub osądzonej – specjalnych zarzutów procesowych (exceptio rei in iudicium deductae lub exceptio rei iudicatae). Zarzuty te można było podnosić w obu stadiach (in iure i apud iudicem) i powodowały oddalenie powództwa^[6].

Przykłady powództw rzeczowych[edytuj | edytuj kod]

Do najbardziej charakterystycznych skarg rzeczowych należały:

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

MarekM. Kuryłowicz MarekM., AdamA. Wiliński AdamA., Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116 .
Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Gaius Institutiones IV,5: Powództwa rzeczowe natomiast, zwane są windykacjami...
Gaius Institutiones IV,5: Appellantur autem in rem quidem actiones vindicationes...
↑ Digesta 50,16,178,2: Ulpian Domitius: Pojęcie "skargi" ma i szczególny i ogólny charakter, przyjmuje się bowiem, iż każda skarga, tak osobowa, jak i rzeczowa, staje się skargą sądową. Jednak zazwyczaj skargi osobowe określamy słowem "actio", zaś słowem "petitio" przyjęło się określać skargi rzeczowe.
Digesta 50,16,178,2: Ulpianus: "Actionis" verbum et speciale est et generale, nam omnis actio dicitur, sive in personam sive in rem sit petitio. Sed plerumque "actiones" personales solemus dicere, "petitionis" autem verbo in rem actionis significari videntur.
↑ Gaius Institutiones IV,3: Inrem actio est, cum aut corporalem rem intendimus nostram esse, aut ius aliquod nobis competere...
↑ Digesta 44,7,25 principium: Ulpian Domitius w księdze pierwszej reguł: Istnieją dwa rodzaje powództw, rzeczowe, które zwie się windykacyjnym, oraz osobiste, znane jako kondykcyjne. Rzeczowe powództwo to takie, przy pomocy którego domagamy się wydania naszej rzeczy będącej w posiadaniu kogoś innego i zawsze kierowane jest przeciw temu, kto rzecz posiada. (...)
Digesta 44,7,25 principium: Ulpianus libro singulari regularum: Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. In rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur, petimus: et semper adversus eum est qui rem possidet. (...)
↑ Gaius Institutiones IV,1: (...) jeżeli zapytamy, ile jest rodzajów powództw, bliższe prawdy wydaje się, że dwa: rzeczowe i obligacyjne (...)
Gaius Institutiones IV,1: (...) si quaeramus, quot genera actionum sint, verius videtur duo esse: in rem et in personam (...)
↑ Gaius Institutiones IV,107: (...) Jeśliby natomiast skarżono powództwem rzeczowym, albo opartym na fakcie, ponowna skarga jest możliwa i dla tego konieczny jest zarzut sprawy osądzonej, lub doprowadzonej do litis contestatio.
Gaius Institutiones IV,107: (...) Si vero vel in rem, vel in factum actum fuerit, ipso iure nihilo minus postea agi potest et ob id exceptio necessaria est rei iudicatae vel in iudicium deductae.

[1] Gaius Institutiones IV,5: Powództwa rzeczowe natomiast, zwane są windykacjami...
Gaius Institutiones IV,5: Appellantur autem in rem quidem actiones vindicationes...

[2] Digesta 50,16,178,2: Ulpian Domitius: Pojęcie "skargi" ma i szczególny i ogólny charakter, przyjmuje się bowiem, iż każda skarga, tak osobowa, jak i rzeczowa, staje się skargą sądową. Jednak zazwyczaj skargi osobowe określamy słowem "actio", zaś słowem "petitio" przyjęło się określać skargi rzeczowe.
Digesta 50,16,178,2: Ulpianus: "Actionis" verbum et speciale est et generale, nam omnis actio dicitur, sive in personam sive in rem sit petitio. Sed plerumque "actiones" personales solemus dicere, "petitionis" autem verbo in rem actionis significari videntur.

[3] Gaius Institutiones IV,3: Inrem actio est, cum aut corporalem rem intendimus nostram esse, aut ius aliquod nobis competere...

[4] Digesta 44,7,25 principium: Ulpian Domitius w księdze pierwszej reguł: Istnieją dwa rodzaje powództw, rzeczowe, które zwie się windykacyjnym, oraz osobiste, znane jako kondykcyjne. Rzeczowe powództwo to takie, przy pomocy którego domagamy się wydania naszej rzeczy będącej w posiadaniu kogoś innego i zawsze kierowane jest przeciw temu, kto rzecz posiada. (...)
Digesta 44,7,25 principium: Ulpianus libro singulari regularum: Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. In rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur, petimus: et semper adversus eum est qui rem possidet. (...)

[5] Gaius Institutiones IV,1: (...) jeżeli zapytamy, ile jest rodzajów powództw, bliższe prawdy wydaje się, że dwa: rzeczowe i obligacyjne (...)
Gaius Institutiones IV,1: (...) si quaeramus, quot genera actionum sint, verius videtur duo esse: in rem et in personam (...)

[6] Gaius Institutiones IV,107: (...) Jeśliby natomiast skarżono powództwem rzeczowym, albo opartym na fakcie, ponowna skarga jest możliwa i dla tego konieczny jest zarzut sprawy osądzonej, lub doprowadzonej do litis contestatio.
Gaius Institutiones IV,107: (...) Si vero vel in rem, vel in factum actum fuerit, ipso iure nihilo minus postea agi potest et ob id exceptio necessaria est rei iudicatae vel in iudicium deductae.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]