Adam Wawrzyniec Rzewuski
Data i miejsce urodzenia |
1760 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
1825 |
Kasztelan witebski | |
Okres |
od 1790 |
Odznaczenia | |
Adam Wawrzyniec Rzewuski (ros. Адам Станиславович Ржевуский) herbu Krzywda, krypt.: A. R. K. W., (ur. 1760 w Nieświeżu, zm. 1825 w Pohrebyszczach) – polski poseł, polityk i dyplomata, pisarz polityczny, mówca, poeta i teoretyk literatury oraz tłumacz, przedostatni kasztelan witebski, przedstawiciel dyplomatyczny Rzeczypospolitej w Królestwie Danii w 1789 roku[1], po rozbiorach urzędnik rosyjski.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się jako syn Stanisława Ferdynanda (chorąży wielki litewski), i Katarzyny Karoliny Radziwiłł (wojewodzianka wileńska); wnuk Wacława Rzewuskiego (hetmana koronnego) i Michała Kazimierza Radziwiłła (wojewodę wileńskiego i hetmana litewskiego). Przez 6 kolejnych lat (1771–1776) uczył się w warszawskich szkołach jezuickich (Collegium Nobilium), a następnie pojezuickich.
Działalność polityczna
[edytuj | edytuj kod]Wielokrotnie pełnił funkcję posła na sejm reprezentującego województwa: nowogródzkie (1778 i 1782), wołyńskie (1784) i bracławskie (1786). Sędzia sejmowy ze stanu rycerskiego w 1782 roku[2]. Był także podpułkownikiem 14. regimentu pieszego im. Potockich (ufundowanego przez S. Sz. Potockiego w roku 1785). Poseł na sejm walny 1786 roku[3]. Pisarz polityczny, mówca, właściciel dóbr Pohrebyszcze, rotmistrz kawalerii narodowej od 1778, kasztelan witebski w latach (1790 – 1793), marszałek szlachty guberni mohylewskiej, senator rosyjski, najwybitniejszy publicysta obozu staroszlacheckiego, członek konfederacji Sejmu Czteroletniego[4]. przeciwnik Konstytucji 3 Maja. Był członkiem loży wolnomularskiej Orzeł Biały w Petersburgu[5].
Zasługi
[edytuj | edytuj kod]Za zasługi odznaczony Orderem Orła Białego 11 maja 1791. W 1789 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[6].
Rodzina i potomstwo
[edytuj | edytuj kod]W grudniu roku 1790 poślubił córkę swej siostry Franciszki – Justynę Rdułtowską (podkomorzanka nowogródzka).
- Henryk Rzewuski (ur. 1791), powieściopisarz,
- Karolina Sobańska,
- Adam Rzewuski (generał rosyjski),
- Ewelina Hańska,
- Alina, żona Aleksandra Moniuszki, brata Stanisława
- Paulina[7],
- Ernest Rzewuski
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Przez 2 lata (1776-1777) ogłaszał część swych wierszy w czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, a do roku 1779 był współautorem niektórych innych publikacji.
Ważniejsze mowy i dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Głos... w Izbie Poselskiej miany, (Warszawa 1778); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy: Przymówienie się... w Izbie Senatorskiej (brak daty); Zdanie... na sesji dnia 31 października
- Głos... w Izbie Senatorskiej na sesji dnia 22 października roku 1782 miany, (Warszawa 1782); także wyd. w: Zbiór mów różnych w czasie... sejmu roku 1782 mianych, Wilno 1782, (w związku z tą mową, ogłosił do autora list Seweryn Rzewuski); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy datowane: (po 30 października), 31 października, 2 i 4 listopada; także wyd. w: Zbiór mów różnych..., jak wyżej
- Głos... 1784 roku na sesji piętnastej dnia 20 października miany, (Warszawa 1784); w czasie tego sejmu wyd. także osobno Przymówienie się... w Izbie Senatorskiej dnia 22 października
- Przymówienie się... na rugach ex turno miane dnia 3 Octobris 1786, brak miejsca wydania (1786); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy datowane: 8 października (2 wyd.), 23 października (2 wyd.), 27 października, 2 listopada (wraz z Projektem), 6 listopada
- Głos... miany na sesji sejmowej dnia 27 października roku 1788, brak miejsca wydania (1788)
- O formie rządu republikańskiego myśli (2 tomy), powst. Kopenhaga 1789, wyd. Warszawa po 5 listopada 1790, (tu także poglądy teoretycznoliterackie autora)
- O proponowanej przez Dwór Londyński cesji miasta Gdańska cum territorio, dla Dworu Berlińskiego, uwagi, brak miejsca wydania (1790)
- Głos... dnia 7 miesiąca lutego 1791 roku miany, brak miejsca wydania (1791); z powodu powołania do senatu; w roku 1791 wyd. także osobno mowy sejmowe datowane: 17 i 21 lutego, 20 października ("z okazji namienionej Konstytucji 3 Maja"), 31 października
- Kopia listu senatora litewskiego do przyjaciela w Warszawie mieszkającego, "Gazeta Narodowa i Obca" 1791 nr 61; wyd. następne: fragmenty przedr. J. K. Szaniawski w: List odpowiedni, pisany do przyjaciela: Względem Ustawy Rządowej na dniu 3 Maja roku 1791 uchwalonej, Warszawa 1792; całość – J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, "Materiały do Dziejów Sejmu Czteroletniego" t. 1, Wrocław 1955, s. 560-562; rękopis (odpis): Biblioteka Czartoryskich, sygn. 929; pierwodruk podpisany krypt. A. R. K. W.; z broszurą tą polemizował A. Trzciński w swej Dysertacji o wzroście świateł, Kraków 1791
- Mowa przy otwarciu Gimnazjum w Kijowie, miana przez... dnia 30 stycznia 1812 r., Krzemieniec 1812.
Rzewuski pisywał także wiersze, niektóre z nich ogł. "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (1776, t. 14, cz. 2, s. 272-279, 366-367; 1777, t. 15, cz. 2, s. 309-313). Wiersz: Urzędy nic sławie cnotliwego nie przydają. Do Stanisława Potockiego wojewody ruskiego – zachowany w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 101, 1461, 4365.
Przekłady
[edytuj | edytuj kod]- M. K. Sarbiewski: Oda z... Mądry człowiek gardzi próżną chwałą, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1777, t. 15, cz. 2, s. 313-314
- S. Konarski: Pieśni III, V, IX, XXII w: S. Konarski: Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778.
Listy i materiały
[edytuj | edytuj kod]- Najjaśniejszy Królu, Panie Miłościwy i Prześwietna Rado Nieustająca, brak miejsca i roku wydania; prośba w sprawie skargi Piotra Turkuła, rozpatrywanej w latach 1779-1782
- Do J. K. Świętorzeckiego z roku 1792, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 929, s. 1233
- Do Stanisława Augusta składając kasztelanię po przystąpieniu tegoż króla do konfederacji targowickiej napisany, dat. 18 grudnia 1792, ogł.: Ż. Pauli w: Psalmy pokutne przekładu Wacława Rzewuskiego, Berlin 1860; M. Rymszyna, A. Zahorski w: Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego 1792-1794, Warszawa 1961 "Studia i Materiały z Dziejów Polskich w Okresie Oświecenia" nr 4, s. 121 (z kopii w Archiwum Głównym Akt Dawnych); rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 729
- Do Ksawerego Lubomirskiego 3 listy z lat 1796-1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II
- Korespondencja z R. Korsakiem z lat 1813-1814, rękopis: Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Baworowskich, sygn. 828/I); fragmenty ogł.: H. Biegeleisen, "Biblioteka Warszawska" 1880, t. 2, s. 324; J. Kott, R. Kaleta w: S. Trembecki: Listy t. 2, Wrocław 1954; E. Rabowicz w: Stanisław Trembecki w świetle nowych źródeł, Wrocław 1965 "Instytut Badań Literackich PAN. Studia z Okresu Oświecenia" nr 3
- Do nieznanego adresata, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6147 IV, t. 13, s. 78-79
- Od Bazylego Engelharta z roku 1795; od siostry, Teofili Lubomirskiej z roku 1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 57.
- ↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi Die Decima Octava Mensis Octobris Anno [...] Millesimo Septingentesimo Octauagesimo Secundo, [Warszawa], [1782], [b.n.s]
- ↑ Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Wojsko koronne. Sztaby i kawaleria, Kraków 2002, s. 198.
- ↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 311.
- ↑ Ludwik Bazylow, Polacy w Petersburgu, 1984, s. 108.
- ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński: Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 197.
- ↑ Według Pamiętników Tadeusza Bobrowskiego (str. 262), wyszła za kupca serbskiego – Ryznicza.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ржевуский Адам Станиславович. T. 25. Sankt Petersburg: 1913, seria: Русский биографический словарь.
- T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 131-133.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Adama Wawrzyńca Rzewuskiego w bibliotece Polona
- Członkowie konfederacji Sejmu Czteroletniego
- Kasztelanowie witebscy
- Marszałkowie gubernialni (ziemie zabrane)
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita)
- Polscy wolnomularze
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo bracławskie)
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo nowogródzkie)
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo wołyńskie)
- Posłowie na sejm zwyczajny 1778
- Posłowie na sejm zwyczajny 1782
- Posłowie na sejm zwyczajny 1784
- Posłowie na sejm zwyczajny 1786
- Polscy pisarze polityczni
- Przedstawiciele dyplomatyczni Polski w Danii (I Rzeczpospolita)
- Rotmistrzowie Kawalerii Narodowej
- Rzewuscy herbu Krzywda
- Senatorowie Imperium Rosyjskiego
- Senatorowie świeccy I Rzeczypospolitej
- Senatorowie za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Sędziowie sejmowi 1782
- Urodzeni w 1760
- Zmarli w 1825