Adolf Dymsza
| ||
![]() Adolf Dymsza „Dodek” (1933 r.) Kadr z filmu Dwanaście Krzeseł | ||
Imię i nazwisko | Adolf Bagiński | |
Data i miejsce urodzenia | 7 kwietnia 1900 Warszawa | |
Data i miejsce śmierci | 20 sierpnia 1975 Góra Kalwaria | |
Zawód | aktor teatralny i filmowy | |
Współmałżonek | Zofia Olechnowicz | |
Lata aktywności | 1918–1972 | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() |
Adolf Dymsza, właściwie Adolf Bagiński, w filmie znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie[1], zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy i filmowy. Uważany za najwybitniejszego komika polskiego kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”[2][3][4][5][6].
Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora Zuzannę Skowron (z domu Bagińską)[7]. On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”[8]. Według innej relacji[9], pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był synem Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron). Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie w Szkole Handlowej Wawelberga. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich[10]. W 1918 r. zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec[10]. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w Bitwie Warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”[11].
Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy)[10]. O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Łącznie do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach[10].
Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach rewiowych (Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli w Warszawie. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittay'a, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia[12].
Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948[10]. W 1951 r. powrócił do Warszawy i aż do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”[13]. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968[10].
Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii. Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975[10]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 15B-6-12)[14].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
W 1929 poślubił Zofię Olechnowicz (baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej). Mieli cztery córki – jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
Filmy (lata 1918–1940)[edytuj | edytuj kod]
- 1918 – Roztargniony krawiec
- 1924 – Miłość przez ogień i krew (maszynista teatralny Wojtuś Grzęda)
- 1926 – Czerwony błazen
- 1930
- Wiatr od morza (Stefek)
- Niebezpieczny romans
- Janko Muzykant (Florek)
- Sto metrów miłości (Dodek)
- Ułani, ułani, chłopcy malowani (Felek)
- Romeo i Julcia (Teofil Rączka)
- Każdemu wolno kochać (Hipek)
- Dwanaście krzeseł (Antykwariusz Kamil Klepka)
- Prokurator Alicja Horn
- 1934 – Parada rezerwistów (szef zakładu, strzelec wyborowy)
- 1935
- Antek policmajster (Antek Król)
- ABC miłości (Wincenty Poziomka)
- Wacuś (Wacuś, Tadeusz)
- Dodek na froncie (Dodek)
- Bolek i Lolek (dwie różne role: Lolo Charkiewicz / Bolek Cybuch)
- 30 karatów szczęścia (Dodek)
- 1937 – Niedorajda (Florek)
- 1938
- Robert i Bertrand (Robert)
- Paweł i Gaweł (Gaweł)
- 1939/1940 – Sportowiec mimo woli (Dodek Czwartek)
Filmy (lata 1945–1972)[edytuj | edytuj kod]
- 1948 – Skarb (Alfred Ziółko)
- 1953 – Sprawa do załatwienia[15] (osiem różnych ról)
- 1955 – Irena do domu! (Zygmunt Majewski)
- 1956 – Nikodem Dyzma (Nikodem Dyzma)
- 1959 – Cafe pod Minogą (Maniuś Kitajec)
- 1962 – Mój stary (Roman Grzela)
- 1968 – Arena (czerwony klaun)
- 1970 – Pan Dodek (Dodek)
Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[10]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955, „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”)[16]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)[17]
- Nagroda państwowa III stopnia[18]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście[19].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Metryka urodzenia Adolfa Bagińskiego, parafia ewangelicko-augsburska w Warszawie, nr 332/1900
- ↑ Kolaborant czy bohater? – Uważam Rze Historia, www.historia.uwazamrze.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
- ↑ Legenda czy zapomniana wielkość? | Gazeta Uniwersytecka UŚ, gazeta.us.edu.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
- ↑ 40 lat temu zmarł Adolf Dymsza – mistrz humoru i piosenki, wpolityce.pl [dostęp 2018-12-31] .
- ↑ Adolf Dymsza. Mistrz dowcipu podszytego zadumą – Szpot – polskieradio.pl, www.polskieradio.pl [dostęp 2018-12-31] .
- ↑ Dymsza, Adolf – Osoby – Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki, bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
- ↑ culture.pl
- ↑ R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010
- ↑ Dariusz Michalski: Powróćmy jak za dawnych lat... czyli historia polskiej muzyki rozrywkowej, lata 1900-1939. Warszawa: Iskry, 2007, s. 343. ISBN 978-83-244-0034-8.
- ↑ a b c d e f g h Zmarł Adolf Dymsza. „Dziennik Polski”. Nr 184, s. 1-2, 22-24 sierpnia 1975.
- ↑ Niepowtarzalny pan Dymsza, Onet Kultura, 8 października 2010 [dostęp 2020-07-26] (pol.).
- ↑ Adolf Dymsza. Kolaborant czy bohater?, www.rp.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
- ↑ (Zawadzki Wiesław, oprac. A. S.): Byłem w „Wagabundzie”, w: „Podtatrze” wiosna–lato 1977, s. 40–47
- ↑ Lista pochowanych.. um.warszawa.pl. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ Reżyseria wspólnie z Janem Fethke – Jan Rybkowski
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400.
- ↑ Dziennik Polski, rok VIII, nr 176, (2639), s. 3.
- ↑ Uchwała nr XXXVIII/1198/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 października 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. W: Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10645 [on-line]. 23 października 2020. [dostęp 2021-02-05].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
- Adolf Dymsza w bazie IMDb (ang.)
- Adolf Dymsza w bazie Filmweb
- Adolf Dymsza w bazie filmpolski.pl
- Adolf Dymsza w bazie e-teatr.pl
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Adolf Dymsza na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Adolf Dymsza w bazie Akademii Polskiego Filmu
- Adolf Dymsza z rodziną podczas konkursu piękności aut w Warszawie – kronika PAT w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Ludzie związani z Górą Kalwarią
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy aktorzy filmowi
- Polscy artyści kabaretowi
- Urodzeni w 1900
- Zmarli w 1975