Adolf Dymsza

Adolf Dymsza
Adolf Dymsza „Dodek” (1933 r.) Kadr z filmu Dwanaście Krzeseł
Imię i nazwisko	Adolf Bagiński
Data i miejsce urodzenia	7 kwietnia 1900 Warszawa
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 1975 Góra Kalwaria
Zawód	aktor teatralny i filmowy
Współmałżonek	Zofia Olechnowicz
Lata aktywności	1918–1972
Odznaczenia

Dymsza z żoną i córkami podczas pokazu samochodów w Warszawie, rok 1939

Nagrobek Adolfa Dymszy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Tablica upamiętniająca teatrzyk Qui Pro Quo i jego artystów na ul. Senatorskiej 29/31 w Warszawie

Adolf Bagiński – Akt urodzenia

Adolf Dymsza, właściwie Adolf Bagiński, w filmie znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie, zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy i filmowy. Uważany za najwybitniejszego komika polskiego kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”.

Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora Zuzannę Skowron (z domu Bagińską). On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”. Według innej relacji, pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.

Życiorys

Był synem Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron). Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie w Szkole Handlowej Wawelberga. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich. W 1918 r. zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w Bitwie Warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”.

Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy). O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Łącznie do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach.

Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach rewiowych (Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli w Warszawie. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittay'a, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia.

Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948. W 1951 r. powrócił do Warszawy i aż do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968.

Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii. Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 15B-6-12).

Życie prywatne

W 1929 poślubił Zofię Olechnowicz (baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej). Mieli cztery córki – jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.

Filmografia

Filmy (lata 1918–1940)

• 1918 – Roztargniony krawiec
• 1924 – Miłość przez ogień i krew (maszynista teatralny Wojtuś Grzęda)
• 1926 – Czerwony błazen
• 1930

Wiatr od morza (Stefek)

Niebezpieczny romans

Janko Muzykant (Florek)

• 1932

Sto metrów miłości (Dodek)

Ułani, ułani, chłopcy malowani (Felek)

• 1933

Romeo i Julcia (Teofil Rączka)

Każdemu wolno kochać (Hipek)

Dwanaście krzeseł (Antykwariusz Kamil Klepka)

Prokurator Alicja Horn

• 1934 – Parada rezerwistów (szef zakładu, strzelec wyborowy)
• 1935

Antek policmajster (Antek Król)

ABC miłości (Wincenty Poziomka)

Wacuś (Wacuś, Tadeusz)

• 1936

Dodek na froncie (Dodek)

Bolek i Lolek (dwie różne role: Lolo Charkiewicz / Bolek Cybuch)

30 karatów szczęścia (Dodek)

• 1937 – Niedorajda (Florek)
• 1938

Robert i Bertrand (Robert)

Paweł i Gaweł (Gaweł)

• 1939/1940 – Sportowiec mimo woli (Dodek Czwartek)

Filmy (lata 1945–1972)

• 1948 – Skarb (Alfred Ziółko)
• 1953 – Sprawa do załatwienia (osiem różnych ról)
• 1955 – Irena do domu! (Zygmunt Majewski)
• 1956 – Nikodem Dyzma (Nikodem Dyzma)
• 1959 – Cafe pod Minogą (Maniuś Kitajec)
• 1962 – Mój stary (Roman Grzela)
• 1968 – Arena (czerwony klaun)
• 1970 – Pan Dodek (Dodek)

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955, „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)
• Nagroda państwowa III stopnia

Upamiętnienie

W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście.

Bibliografia

• R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
• Adolf Dymsza w bazie IMDb (ang.)
• Adolf Dymsza w bazie Filmweb
• Adolf Dymsza w bazie filmpolski.pl
• Adolf Dymsza w bazie e-teatr.pl

Linki zewnętrzne

• Adolf Dymsza na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Adolf Dymsza w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Adolf Dymsza z rodziną podczas konkursu piękności aut w Warszawie – kronika PAT w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej