Aga janczarów
Aga janczarów - w okresie Imperium Osmańskiego najwyższe rangą stanowisko w ramach Korpusu Janczarów oznaczające faktycznego dowódcę Korpusu od czasu jego powstania w XIV wieku do jego rozwiązania w 1826 roku (wyłączając lata 1451-1515).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Według tradycyjnych przekazów przed rokiem 1451 na dowódcę Korpusu wybierano osobę pełniącą funkcję agi janczarów[1].
Aga zwyczajowo wywodził się z samego korpusu oraz ukończył szkołę pałacową, początkowo wybierany zostawał osobiście przez sułtana[2]. Z czasem wielcy wezyrowie zaczęli dokonywać wymian agi, jednak nadal wymagało to zgody sułtana co w większości wypadków było tylko formalnością. Wymiany dowódcy przez wezyrów wskazywały na zmianę odchodzenie od patrzenia na janczarów jako 'wojowników sułtana'[3].
W roku 1451 Mehmed II Zdobywca zdymisjonował ówczesnego dowódcę Kazancı Doğana i zdegradował stanowisko agi janczarów[a]. Sułtan postanowił że stanowisko sekbanbaşı będzie od tego momentu najwyższe rangą ramach Korpusu i zarazem nowym faktycznym dowódcą Korpusu, było to działanie mające na celu centralizację instytucji wojskowych. Do 1515 jedenastu sekbanbaşı pełniło rolę dowódcy Korpusu. Stanowisko agi janczarów odzyskało swój status w 1515 gdy na rozkaz Selima I egzekucji poddany został ostatni sekbanbaşı sprawujący rolę dowódcy Korpusu, Balyemez Osman Ağa[b]. Od tego momemntu sekbanbaşı powrócił do rangi zastępcy agi[5].
Wyodrębnić można w przybliżeniu 3 okresy które charakteryzują agów, ich pochodzenie oraz szanse na awans[6]:
- 1515-1612 - zdecydowana większość agów (88,5%) wywodziła się z dworu sułtańskiego, byli w pełni zależni od sułtana i mieli większe szanse awansu na wysokie stanowiska
- 1613-1704 - okres przejściowy, nowi agowie coraz częściej wywodzili się wprost z Korpusu Janczarskiego (40% z dworu sułtańskiego, 46% z Korpusu), profesjonalizacja Korpusu zmniejszyła liczbę ich obowiązków administracyjnych i wykonawczych, XVII wiek był burzliwym okresem w Imperium wskutek czego ich szanse na karierę zaczęły maleć
- 1705-1826 - okres politycznej marginalizacja pozycji agi janczarów, awanse były coraz rzadsze, niemal wszyscy agowie (95,6%) wywodzili się z Korpusu
Od czasu Selima I dowódca korpusu mógł osobiście dowodzić wszystkimi ortami tylko w obecności sułtana, w przeciwnym razie był tylko zastępcą osoby wyznaczonej przez sułtana[2]. Według tradycyjnych źródeł, w 1594 pojawiły się objawy procesu słabnięcia zależności agi do sułtana, agowie mimo braku obecności sułtana w trakcie kampanii wojennych zajmowali się dowodzeniem janczarami[c][7].
Gdy sułtan był w pałacu, od agi oczekiwano bycia uczestnikiem w spotkaniach rady Imperium, mimo że sam nie był jej członkiem. Miał uczestniczyć w piątkowych modlitwach razem z sułtanem[1].
Dowódca w decyzjach dotyczących Korpusu konsultował się z radą Korpusu (tur. yeniçeri divânı). W skład której wchodził on sam oraz:[8][9]
- tur. kul kethüdası – dowódca ugrupowania bölük
- tur. sekbanbaşı – dowódca ugrupowania sekbanów
- 3 dowódców elitarnych ort z ugrupowania cemaat pierwotnie wywodzących się z sułtańskich kręgów łowieckich tj.:
- Prawdopodobnie w obradach brał także udział dowódca żandarmerii tur. başçavuş
Wśród stanowisk na które agowie awansowali po zakończeniu służby występują: namiestnik miasta, kajmakam, serasker, bejlerbej prowincji, wielki admirał, wezyr oraz wielki wezyr. W latach 1515-1826 łącznie 30 osób pełniących wcześniej urząd agi janczarów otrzymało stanowisko wielkiego wezyra, 11 zostało poddanych egzekucji, 5 zamordowanych a 39 wypędzonych w różne miejsca w Imperium[10].
W roku 1826 sułtan Mahmud II rozwiązał Korpus Janczarów, pomógł mu w tym ostatni aga janczarów, Mehmed Celaleddin Ağa[11].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Powodem było zażądanie przez janczarów pieniędzy w związku z wstąpieniem Mehmeda II na tron. Żądanie to nastąpiło po powrocie Mehmeda II z kampanii wojennej w Karamanie i okazywało braki szacunku wobec władcy[1].
- ↑ Powodem egzekucji były 2 bunty janczarów w trakcie kampanii w Çaldıran (Wan) w 1514 i bunt w 1515 w Amasya[4].
- ↑ Pierwsze dowodzenie agi bez obecnosci sułtana odbyło się podczas oblężenia miasta Yanık w 1594[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Yıldız 2018 ↓, s. 428.
- ↑ a b Nicolle 2017 ↓, s. 19.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 437-438.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 430.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 397-398.429.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 399,430,441,447,454.
- ↑ a b Yıldız 2018 ↓, s. 436.
- ↑ Veinstein 2013 ↓, s. 118-119.
- ↑ Nicolle 2017 ↓, s. 19-20.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 400-426.
- ↑ Yıldız 2018 ↓, s. 459.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aysel Yıldız: 18 Commanders of the Janissary Army: The Janissary Ağas, Their Career and Promotion Patterns. T. 118: A Military History of the Mediterranean Sea. Leiden: Brill, 2018, seria: History of Warfare. DOI: 10.1163/9789004362048_020. ISBN 978-90-04-36204-8. [dostęp 2024-11-27]. (ang.).
- David Nicolle: Janczarzy. Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-7889-495-7.
- Gilles Veinstein: On the Ottoman janissaries (fourteenth-nineteenth centuries). W: Erik-Jan Zürcher: Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour 1500-2000. Amsterdam University Press, 2013, s. 115–134. ISBN 978-90-8964-452-7. [dostęp 2024-06-25]. (ang.).