Akapit

Akapit (od łac. a capite, dosł. od głowy, czyli początku) – podstawowy sposób dzielenia łamu na rozpoznawalne wzrokiem mniejsze fragmenty w celu zwiększenia czytelności tekstu. Podstawowa jednostka logiczna dłuższego tekstu, składająca się z jednego lub wielu zdań stanowiących pewną całość treściową (myśl). Zadaniem akapitu jest wyraźne zaznaczenie nowej myśli w bieżącym wątku wypowiedzi.

Czasami jako synonimy akapitu są stosowane terminy: ustęp, werset oraz paragraf; znaczą one jednak coś innego i tylko w szczególnych przypadkach mogą być stosowane zamiennie z akapitem.

Zasady tworzenia akapitów

Akapity buduje się poprzez:

• wcięcie akapitowe – odsunięcie pierwszego wiersza akapitu od marginesu,
• odstęp międzyakapitowy – zwiększenie odstępu pomiędzy akapitami za pomocą stosownej opcji w programie do składu lub metodą nieprofesjonalną przez wstawienie pustego wiersza.

Pierwszy wiersz akapitu to wiersz akapitowy, a ostatni to wiersz końcowy. Należy dbać, aby wiersz końcowy był rozpoznawalnie krótszy od pozostałych wierszy, ale nie za krótki (co najmniej 7 znaków przy czym należy pamiętać, że np. wielokropek to jeden znak, a nie trzy kropki, a w przypadku dłuższych wierszy nawet więcej lub inaczej licząc – co najmniej dwa razy dłuższy od wcięcia akapitowego).

W przypadku wywiadów, akapit z pytaniem może kończyć łam, choć jest to niewskazane. Szczególnie należy unikać pytania na dole łamu, jeśli odpowiedź będzie na łamie następnej kolumny.

Większe jednostki logiczne tekstu, wieloakapitowe, rozdziela się powiększoną interlinią lub dodatkowym wierszem, ewentualnie oznacza się symbolami graficznymi (np. gwiazdką), inicjałami lub śródtytułami, jak również można numeracją, paragrafami itp. Wtedy w pierwszym akapicie nowej większej jednostki logicznej zaleca się pominięcie wcięcia akapitowego. Oznaczanie każdego akapitu inicjałem jest błędem, szczególnie w dłuższych tekstach. W krótszych tekstach jest to dopuszczalne, jeśli jest to świadomy zamysł artystyczny, np. w tekstach reklamowych, okazjonalnych, ozdobnych notatkach.

Typowe błędy

Przy dzieleniu (inaczej: przenoszeniu) akapitu między sąsiednimi łamami (lub kolumnami) należy dbać, aby zarówno na początku, jak i na końcu akapitu znajdowały się co najmniej 2 wiersze tekstu. Normy wspominają nawet o wymogu większej liczby wierszy w zależności od wielkości łamu. Błędy w postaci pozostawionych pojedynczych wierszy akapitu na jednym z łamów mają swoje nazwy gwarowe: szewc i bękart. Pojęcia te są często mylone i w efekcie tego stosowane zamiennie. Można jednak wyobrazić sobie skąd pochodzą ich nazwy:

Samotny pierwszy wiersz akapitu – ostatni na dole łamu:
Szewc – bo szewca nie widać, ukrywa się bo ma "szewski poniedziałek", inna nazwa to sierota (ang. orphan) – bo na sierotę ludzie też nie zwracają uwagi.

Samotny ostatni wiersz akapitu – pierwszy na górze łamu:
Bękart, inna nazwa to wdowa (ang. widow) – bo i bękart, i wdowa są widoczni, zwracają swoim istnieniem uwagę, mówi się o nich, często plotkuje, są w ognisku zainteresowań wszystkich ludzi, niemal na świeczniku

"Szewce i bękarty" to terminy rodem z czasów zecerstwa, "wdowy i sieroty" – dosłowne kalki z terminologii angielskiej – pochodzą dopiero z czasów upowszechnienia się programów komputerowych, jednak wszystkie te terminy są nadal równie popularne.

Pozostawianie wierszy samotnych na końcu łamu jest obecnie dopuszczalne (ale niezalecane), natomiast na początku następnego łamu (tzw. wiersz zawieszony) nadal jest niedopuszczalne. Wyjątkiem od tych reguł są łamy bardzo krótkie.

Rys historyczny

• a capite – tak niegdyś nazywano rozpoczęcie nowego ustępu (fragmentu tekstu), o ile był w jakiś sposób znaczący, np. otwierał rozdział, czy inny nowy znaczeniowo fragment tekstu. Tekst zaczynał się wtedy wcięciem akapitowym oraz inicjałem.
• a linea – tak nazywano wtedy kolejne akapity. Zaczynały się one bez wcięcia i bez wyróżnienia pierwszej litery.