Przejdź do zawartości

Akceptowalność

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Akceptowalność, akceptabilność[1][2] – termin odnoszący się do wypowiedzeń, oznaczający zgodność danego wypowiedzenia z poczuciem językowym odbiorców komunikatu, inaczej jego sensowność. Brak elementu akceptowalności w komunikacie językowym nie oznacza jego niegramatyczności. Twórcą koncepcji akceptowalności jest Noam Chomsky[3].

Różnicę między gramatycznością a akceptowalnością obrazuje nonsensowne zdanie Colourless green ideas sleep furiously[4].

Pojęcie akceptowalności należy odróżnić od normatywnych koncepcji dopuszczalności (poprawności językowej), stosowanych w tradycji preskryptywizmu[5].

Istota akceptowalności

[edytuj | edytuj kod]

Według Chomsky’ego istnieje różnica między akceptowalnością a gramatycznością, która pozostaje w związku z różnicą między performancją i kompetencją językową a pragmatyką i gramatyką – akceptowalność pozostaje w związku z performancją i pragmatyką, jako że ocena akceptowalności danego wyrażenia zależy zarówno od znajomości systemu językowego, jak i wiedzy ogólnej o świecie[6].

W praktyce określenie akceptowalności może przysparzać pewne problemy. Rodowici użytkownicy języków często nie są zgodni co do sensowności różnych wypowiedzeń językowych[7]. Zjawisko to wynika z różnic środowiskowych i geograficznych: ze względu na różnice socjalne i dialektalne to samo wyrażenie może być akceptowalne dla jednych, a nieakceptowalne dla innych[7], np. polskie umią zamiast umieją, ang. ain’t zamiast is not[8]. Akceptowalność ma zatem charakter względny[8] i różni się na gruncie różnych odmian języka[7].

Wpływ na ocenę akceptowalności może mieć również preskryptywizm i przeświadczenie, że pewne formy językowe są z gruntu błędne. Autorytatywne rozstrzygnięcia gramatyki normatywnej mogą sprawić, że część użytkowników języka zacznie odrzucać pewne wypowiedzenia jako „niepoprawne”. Z punktu widzenia lingwistycznego również takie sposoby wypowiedzi są akceptowalne, o ile występują w sposób systematyczny wśród pewnej części społeczeństwa[7].

Akceptowalność uzależniona jest również od kontekstu sytuacyjnego, np. wyrażenie po południu trudno jest ocenić w kategorii akceptowalności bez wiedzy, w jakich okolicznościach zostało użyte. Można jednak ocenić je w kontekście: Kiedy przyjdziesz? Po południu. Ponadto akceptowalność nie ma jednolitej wartości i może występować w różnym stopniu nasilenia: według Polańskiego następujące wyrażenia można stopniować pod względem akceptowalności od najbardziej do najmniej akceptowalnego:

  • Koń by się uśmiał z tego
  • Pies by się uśmiał z tego
  • Komar by się uśmiał z tego
  • Kamień by się uśmiał z tego[8].

W opisach lingwistycznych wypowiedzenia nieakceptowalne oznacza się gwiazdką, a wypowiedzenia niezbyt akceptowalne (o charakterze marginalnym) – znakiem zapytania[9].

Pojęcia akceptowalności i gramatyczności nie zawsze są rozróżniane w sposób ścisły[10].

Rodzaje akceptowalności

[edytuj | edytuj kod]

Wśród wyrażeń nieakceptowalnych można wyróżnić wyrażenia[8][10]:

  • niegramatyczne (np. Mężczyzna przyszła do pracy);
  • niezgrabne stylistycznie lub semantycznie nieadekwatne (np. Piotr lubi czekoladę i babcię);
  • semantycznie sprzeczne (np. Janek jest kawalerem, a żonę ma z Wrocławia);
  • sprzeczne z wiedzą o świecie i wiedzą o rzeczywistości (np. Konie śpiewają w Ukajali).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Przemysław Chojnowski, Krzysztof Lipiński, „Vademecum tłumacza” – recenzja, „Język Polski”, 2001, nr 4, s. 302.
  2. Katarzyna Kłosińska, Akceptabilność a akceptowalność, [w:] Poradnia językowa [online], PWN, 22 lutego 2019 [dostęp 2019-08-10].
  3. Polański 1999 ↓, s. 23.
  4. Crystal 2008 ↓, s. 219.
  5. Crystal 2008 ↓, s. 118.
  6. Polański 1999 ↓, s. 23–24.
  7. a b c d Crystal 2008 ↓, s. 4.
  8. a b c d Polański 1999 ↓, s. 24.
  9. Crystal 2008 ↓, s. 5.
  10. a b Štícha 2017 ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]