Aksis

Aksis
	Axis
	C.H. Smith, 1827
	; Grupa aksisów czytal (A. axis) w Zoo w Barcelonie
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	jeleniowate
Podrodzina	jelenie
Plemię	Cervini
Rodzaj	aksis
	Typ nomenklatoryczny
	Cervus axis Erxleben, 1777
Synonimy
	Hyelaphus Sundevall, 1846; Cervavus Schlosser, 1903;
	Hyelaphus Sundevall, 1846; Cervavus Schlosser, 1903;
Gatunki
	12 gatunków (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	12 gatunków (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aksis^[4] (Axis) – rodzaj ssaków z podrodziny jeleni (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowej i południowo-wschodniej Azji^[5]^[6]^[7].

Morfologia

Długość ciała 130–155 cm, długość ogona 17–30 cm, wysokość w kłębie 55–95 cm; długość poroża u samców 20–110 cm; masa ciała 35–110 kg^[6]^[8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1827 roku angielski przyrodnik Charles Hamilton Smith w rozdziale dotyczącym ssaków w publikacji traktującej o królestwie zwierząt^[1]. Na gatunek typowy Smith wyznaczył (absolutna tautonimia) aksisa czytala (A. axis).

Etymologia

Axis: epitet gatunkowy Cervus axis Erxleben, 1777; łac. axis ‘nieznany ssak’ z Indii wspomniany przez Pliniusza Starszego^[9].
Hyelaphus: gr. ὑς hus, ὑος huos ‘świnia, wieprz’; ελαφος elaphos ‘jeleń’^[10]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cervus porcinus E.A.W. Zimmrmann, 1780.
Cervavus: rodzaj Cervus Linnaeus, 1758 (jeleń); łac. avus ‘dziadek’^[11]. Gatunek typowy: Schlosser wymienił trzy gatunki – †Palaeomeryx oweni Koken, 1885, †Cervavus rütimeyeri Schlosser, 1903 i †Cervavus speciosus Schlosser, 1903 – z których gatunkiem typowym jest †Palaeomeryx oweni Koken, 1885.

Podział systematyczny

Axis pojawił się na terenie obecnej Chińskiej Republiki Ludowej pod koniec miocenu^[5]. Monofiletyczność Axis była wielokrotnie kwestionowana, ale najnowsze analizy filogenetyczne ją potwierdzają^[5]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[12]^[8]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[6]^[5]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[5]^[8]	Podstawowe wymiary^[6]^[8]^[a]	Status IUCN^[13]
Axis axis	(Erxleben, 1777)	aksis czytal	gatunek monotypowy	Indie, południowy Nepal, południowy Bhutan, Bangladesz i Sri Lanka; introdukowany na Andamany, do Nowej Gwinei, Australii, wschodniej Europy, Armenii, Stanów Zjednoczonych, Brazylii, Urugwaju i Argentyny	DC: 140–155 cm DO: 25–30 cm MC: 45–110 kg	LC
Axis porcinus	(A.E.W. Zimmermann, 1780)	aksis bengalski	2 podgatunki	Pakistan, północne Indie, Nepal, Bhutan, Bangladesz, Mjanma, środkowa Chińska Republika Ludowa (Junnan) oraz reintrodukowany w Tajlandii; introdukowany do Sri Lanki, Australii i Południowej Afryki	DC: 130–150 cm DO: 17–21 cm MC: 30–95 kg	EN
Axis kuhlii	(Temminck, 1836)	aksis baweański	gatunek monotypowy	Indonezja (wyspa Bawean)	DC: 130–140 cm DO: 17–20 cm MC: 40–60 kg^[b]	CR
Axis calamianensis	(Heude, 1888)	aksis kalamiański	gatunek monotypowy	Filipiny (Calamian Group (Busuanga, Calauit, Culian, Marily i Dimaquiat))	DC: około 130 cm DO: około 20 cm MC: 35–50 kg	EN

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe występujące w Azji:

Axis flerovi Vislobokova, 1988^[14] (plejstocen)
Axis lydekkeri (Martin, 1888)^[15] (plejstocen).
Axis kyushuensis Grubb, 2000^[16] (wczesny plejstocen).
Axis oweni (Koken, 1885)^[17]
Axis rugosus Chow, 1954^[18]
Axis speciosus (Schlosser, 1903)^[19]
Axis sunda Kretzoi, 1947^[20]
Axis yunnanensis Lin Yipu & Zhang Xingshui, 1978^[21] (Azja, plejstocen).

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
↑ Masa ciała dla samca.

Przypisy

↑ ^a ^b C.H. Smith: A synopsis of the species of the class Mammalia. W: G. Cuvier & E. Griffith (red.): The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 5. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 312. (ang.).
↑ C.J. Sundevall. Methodisk öfversigt af Idislande djuren, Linnés Pecora. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. För år 1844, s. 180, 1844. (szw. • łac.).
↑ Schlosser 1903 ↓, s. 113.
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 174. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 310. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 415–416. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Axis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 589. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 130.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 337.
↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 72. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-30]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
↑ И.А. Вислобокова: Семейство Cervidae. W: К.В. Никифорова & Э.А. Вангенгейм: Биостратиграфия позднего плиоцена раннего плейстоцена Таджикистана (по фауне млекопитающих). Москва: Наука, 1988, s. 72–97. (ros.).
↑ K. Martin. Neue Wirbelthierreste vom Pati-Ajam auf Java. „Sammlungen des Geologischen Reichs-Museums in Leiden”. Serie 1, Beiträge zur Geologie Ost-Asiens und Australiens. 4 (1), s. 115, 1888. (niem.).
↑ P. Grubb. Valid and invalid nomenclature of living and fossil deer, Cervidae. „Acta Theriologica”. 45 (3), s. 299, 2000. (ang.).
↑ E.F.R.K. Koken: Ueber fossile säugethiere aus China nach den sammlungen des Herrn Ferdinand freiherrn von Richthofen. Berlin: G. Reimer, 1885, s. 52. (niem.).
↑ 周明镇 / M. Chow. 山西垣曲同善镇泥河湾期哺乳动物化石的发现及其地层上的意义。/ Villafranchian mammals from Tongshanchen Basin, southern Shansi. „古生物学报 / Acta Palaeontologica Sinica”. 2 (3), s. 333–342, 1954. (chiń. • ang.).
↑ Schlosser 1903 ↓, s. 120.
↑ M. Kretzoi. New names for mammals. (Notes on nomenclature, No. 3.). „Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici”. 40, s. 285–287, 1947. (ang.).
↑ 林一璞 & 张兴水. 云南丽江木家桥发现的哺乳类化石和旧石器. „地层古生物论文集”. 7, s. 80–85, 1978. (chiń.).

Bibliografia

M. Schlosser. Die fossilen Säugethiere Chinas nebst einer Odontographie der recenten Antilopen. „Abhandlungen der Mathematisch-Physikalischen Klasse der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften”. 22 (1), s. 1–222, 1903. (niem.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[13] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[15] Masa ciała dla samca.

[Smith-1] C.H. Smith: A synopsis of the species of the class Mammalia. W: G. Cuvier & E. Griffith (red.): The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 5. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 312. (ang.).

[Sundevall-2] C.J. Sundevall. Methodisk öfversigt af Idislande djuren, Linnés Pecora. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. För år 1844, s. 180, 1844. (szw. • łac.).

[CITEREFSchlosser1903[https://www.biodiversitylibrary.org/page/35671503_113]-3] Schlosser 1903 ↓, s. 113.

[Cichocki&inni-4] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 174. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 310. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Mattioli-6] S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 415–416. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Axis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-05]. (ang.).

[amw-8] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 589. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791877_130]-9] Palmer 1904 ↓, s. 130.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792084_337]-10] Palmer 1904 ↓, s. 337.

[jae-11] E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 72. (ang.).

[mdd-12] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-30]. (ang.).

[14] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[vis-16] И.А. Вислобокова: Семейство Cervidae. W: К.В. Никифорова & Э.А. Вангенгейм: Биостратиграфия позднего плиоцена раннего плейстоцена Таджикистана (по фауне млекопитающих). Москва: Наука, 1988, s. 72–97. (ros.).

[mar-17] K. Martin. Neue Wirbelthierreste vom Pati-Ajam auf Java. „Sammlungen des Geologischen Reichs-Museums in Leiden”. Serie 1, Beiträge zur Geologie Ost-Asiens und Australiens. 4 (1), s. 115, 1888. (niem.).

[gru-18] P. Grubb. Valid and invalid nomenclature of living and fossil deer, Cervidae. „Acta Theriologica”. 45 (3), s. 299, 2000. (ang.).

[kok-19] E.F.R.K. Koken: Ueber fossile säugethiere aus China nach den sammlungen des Herrn Ferdinand freiherrn von Richthofen. Berlin: G. Reimer, 1885, s. 52. (niem.).

[chow-20] 周明镇 / M. Chow. 山西垣曲同善镇泥河湾期哺乳动物化石的发现及其地层上的意义。/ Villafranchian mammals from Tongshanchen Basin, southern Shansi. „古生物学报 / Acta Palaeontologica Sinica”. 2 (3), s. 333–342, 1954. (chiń. • ang.).

[CITEREFSchlosser1903[https://www.biodiversitylibrary.org/page/35671507_120]-21] Schlosser 1903 ↓, s. 120.

[kre-22] M. Kretzoi. New names for mammals. (Notes on nomenclature, No. 3.). „Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici”. 40, s. 285–287, 1947. (ang.).

[lin&zha-23] 林一璞 & 张兴水. 云南丽江木家桥发现的哺乳类化石和旧石器. „地层古生物论文集”. 7, s. 80–85, 1978. (chiń.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[13]

[b]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]