Aleksander I Karadziordziewić

Aleksander I
	Król Serbów, Chorwatów i Słoweńców
Okres	od 16 sierpnia 1921; do 3 października 1929
Poprzednik	Piotr I Karadziordziewić
	Król Jugosławii
Okres	od 16 sierpnia 1921; do 9 października 1934
Następca	Piotr II Karadziordziewić
	Dane biograficzne
Dynastia	Karadziordziewiciowie
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1888 ; Cetynia
Data i miejsce śmierci	9 października 1934 ; Marsylia
Przyczyna śmierci	postrzelenie
Miejsce spoczynku	Cerkiew św. Jerzego, Topola
Ojciec	Piotr I Karadziordziewić
Matka	Zorka Czarnogórska
Żona	Maria Rumuńska
Dzieci	Piotr II, Tomisław, Andrzej
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fragment kroniki filmowej przedstawiającej zamach, 1934

Aleksander I Karadziordziewić, (serb. Александар I Карађорђевић; ur. 16 grudnia 1888 w Cetynii, zm. 9 października 1934 w Marsylii) – ostatni władca Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (1921–1929), następnie król Jugosławii (1929–1934), sprawujący władzę w sposób dyktatorski. Zamordowany w czasie oficjalnej wizyty we Francji z inspiracji chorwackich separatystów^[1].

Życiorys

Był synem Piotra I Karadziordziewicia i Zorki, księżniczki czarnogórskiej. Dzieciństwo spędził razem z ojcem na wygnaniu w Genewie, następnie od 1899 przebywał w Sankt Petersburgu, gdzie służył w carskim korpusie paziów^[2]. W latach 1914–1918 z nadania ojca pełnił urząd regenta, a w latach 1912–1918 kierował armią serbską jako naczelny wódz.

W pierwszych latach swego panowania był królem Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (1921–1929). Aby wzmocnić jedność państwa, zmienił jego nazwę i 3 października 1929 roku proklamował powstanie nowego państwa o nazwie Jugosławia^[3]. Zmianie uległa nie tylko nazwa państwa, ale również jego podział administracyjny, zniesiono dotychczasowy podział na departamenty (serb.-chorw. oblasti) a wprowadzono 9 banowin^[4]. Na arenie międzynarodowej prowadził politykę profrancuską. Kraj razem z Rumunią i Czechosłowacją tworzył wymierzoną w węgierski rewizjonizm małą Ententę. Wprowadził reformy w sądownictwie, szkolnictwie i kalendarzu, dążące do ujednolicenia nowego państwa. Konstytucja z 3 września 1931 roku legalizowała jego rządy^[3]. Aleksander był zwolennikiem silnej władzy centralnej oraz przeciwnikiem separatyzmu chorwackiego, choć starał się zachowywać dobre stosunki z Chorwatami. Król usiłował też zawrzeć porozumienie z Bułgarią. Pomimo metod autorytarnych jego rządy spotykały się z poparciem znacznej części społeczeństwa Jugosławii^[3]. Niemniej, likwidacja rządów parlamentarnych (rozwiązanie Skupsztiny), rozwiązanie partii politycznych i ścisła cenzura spowodowały opór społeczny, demonstrowany głównie pod hasłem: Precz z dyktaturą!^[5]. Zginął zamordowany we Francji przez Włada Czernozemskiego, wskutek zamachu Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej (VMRO) i chorwackich ustaszy (operacja „Miecz teutoński”^[6]). Pochowany w cerkwi św. Jerzego w Topoli.

Po jego śmierci rządy w imieniu nieletniego syna Aleksandra, Piotra objął regent, książę Paweł Karadziordziewić.

Odznaczenia

Serbskie/jugosłowiańskie

Wielki Mistrz Orderu Świętego Księcia Łazarza
Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego
Wielki Mistrz Orderu Orła Białego
Wielki Mistrz Orderu Korony Jugosłowiańskiej
Wielki Mistrz Orderu Świętego Sawy
Złoty Medal za Waleczności im. Milosa Obilicia
Medal Pamiątkowy Wojny Serbsko-Bułgarskiej 1913
Medal Pamiątkowy Kampanii Albańskiej 1920

Zagraniczne

Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)
Krzyż Wojenny (Belgia)
Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria)
Krzyż Wielki Orderu Świętego Aleksandra (Bułgaria)
Krzyż Wielki Orderu Daniły I (Czarnogóra)
Order Świętego Piotra (Czarnogóra)
Order Lwa Białego I klasy (Czechosłowacja)
Krzyż Wojenny Czechosłowacki (1914–1918)
Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Medal Wojskowy (Francja)
Krzyż Wojenny ze srebrną palmą (Francja)
Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)
Krzyż Wojenny 1914-1918 (Grecja)
Order Medżydów I klasy (Imperium Osmańskie)
Order Osmana I klasy (Imperium Osmańskie)
Medal Niepodległości (Imperium Osmańskie)
Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru
Order Orła Białego (1921, Polska)^[7]
Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1923, Polska)^[8]
Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (Polska)
Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Chrystusa (Portugalia)
Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Avis (Portugalia)
Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
Wstęga Trzech Orderów (1893, Portugalia)^[9]
Order Świętego Andrzeja Apostoła (Imperium Rosyjskie)
Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
Cesarski i Królewski Order Orła Białego (Imperium Rosyjskie)
Order Świętego Jerzego I klasy (Imperium Rosyjskie)
Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie))
Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława I klasy (Imperium Rosyjskie)
Order Michała Walecznego I klasy (Rumunia)
Krzyż Wielki Orderu Korony (Rumunia)
Wielka Wstęga Orderu Słonia Białego (Syjam)
Łańcuch Orderu Grobu Świętego w Jerozolimie (Watykan)
Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Orderu Łaźni (Wielka Brytania)
Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego (Wielka Brytania)
Medal Koronacyjny Króla Jerzego V (Wielka Brytania)
Order Annuncjaty (Królestwo Włoch)
Krzyż Wielki Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch)
Krzyż Wielki Orderu Korony (Królestwo Włoch)

Zobacz też

Šestojanuarska diktatura

Przypisy

↑ Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 31–32.
↑ Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 31.
↑ ^a ^b ^c Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 32.
↑ Felczak i Wasilewski 1985 ↓, s. 448.
↑ Felczak i Wasilewski 1985 ↓, s. 448–449.
↑ Zabił króla i ministra – rozszarpał go tłum. wp.pl, 15 września 2011.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, MartaM. Męclewska (oprac.), Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2008, s. 296, ISBN 978-83-7022-178-2, OCLC 751245817 .
↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 81 z 29 grudnia 1923, s. 750 [online], polona.pl [dostęp 2025-04-13] (pol.).
↑ Humberto Nuno de Oliveira. Subsídio para a história das relações bilaterais entre Portugal e a Sérvia. „Lusíada. História”. v. 2, n. 7 (2010). s. 449. ISSN 0873-1330. (port.).

Bibliografia

Alan Axelrod, Charles Phillips: Władcy tyrani dyktatorzy. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo POLITEJA, 2000. ISBN 83-7227-478-9.
Wacław Felczak, Tadeusz Wasilewski: Historia Jugosławii. Wyd. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985. ISBN 83-04-01638-9.

Linki zewnętrzne

Aleksander I – król Jugosławii odznaczony orderem Virtuti Militari

[CITEREFAxelrodPhillips200031–32-1] Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 31–32.

[CITEREFAxelrodPhillips200031-2] Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 31.

[CITEREFAxelrodPhillips200032-3] Axelrod i Phillips 2000 ↓, s. 32.

[CITEREFFelczakWasilewski1985448-4] Felczak i Wasilewski 1985 ↓, s. 448.

[CITEREFFelczakWasilewski1985448–449-5] Felczak i Wasilewski 1985 ↓, s. 448–449.

[6] Zabił króla i ministra – rozszarpał go tłum. wp.pl, 15 września 2011.

[7] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, MartaM. Męclewska (oprac.), Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2008, s. 296, ISBN 978-83-7022-178-2, OCLC 751245817 .

[:0222-8] Dz. Pers. MSWojsk. Nr 81 z 29 grudnia 1923, s. 750 [online], polona.pl [dostęp 2025-04-13] (pol.).

[aik-9] Humberto Nuno de Oliveira. Subsídio para a história das relações bilaterais entre Portugal e a Sérvia. „Lusíada. História”. v. 2, n. 7 (2010). s. 449. ISSN 0873-1330. (port.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Wyszesławice	Wyszesław Radosław Prosigoj Włastimir (do ok. 855) Muncimir (ok. 855-891/892) Pribisław (ok. 891-892) Piotr Gojniković (892-917) Paweł Branović (917-920) Zachariasz Pribislavović (920-924) Czasław Klonimirović (933-950)
Wukanowicze	Wukan (ok. 1083-ok. 1115) Zawida (?) Urosz I (ok. 1115-1131) Zawida (?) Urosz II Primisław (?) Belosz Desa Tihomir
Nemanicze	Stefan (1170-1196) Stefan Pierwszy Koronowany (1196-1202) Wukan (1202-1203) Stefan Pierwszy Koronowany (1203-1228) Stefan Radosław (1228-1234) Stefan Władysław (1234-1243) Stefan Urosz I (1243–1276) Stefan Dragutin (1276–1282) Stefan Urosz II Milutin (1282-1321) Stefan Urosz III Deczański (1321-1331) Stefan Urosz IV Duszan (koregent od 1322, 1331-1355) Urosz I (1355-1371)
Hrebeljanowicze	Łazarz I Hrebeljanowić (1371-1389) Stefan IV Lazarević (1389-1427)
Brankowicze	Jerzy I (1427-1456) Łazarz II (koregent od 1446, 1456-1458) Stefan V Ślepy (1458-1459) Stefan VI Tomaszewić (1459)
Obrenowicze	Miłosz I (1817-1839) Milan (1839) Michał (1839-1842)
Karadziordziewicze	Aleksander (1842-1858)
Obrenowicze	Miłosz I (1858-1860) Michał (1860-1868) Milan I (1868-1889) Aleksander I Obrenowić (1889-1903)
Karadziordziewicze	Piotr I (1903-1921) Aleksander I Karadziordziewić (1921-1934) Piotr II (1934-1945)