Aleksy (Gromadzki)
Arcybiskup wołyński | |
Kraj działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
3 września 1882 |
Data i miejsce śmierci |
8 maja 1943 |
Miejsce pochówku | ?↗ |
Arcybiskup wołyński | |
Okres sprawowania |
1934–1943 |
Wyznanie | |
Kościół | |
Chirotonia biskupia |
21 kwietnia 1922 |
Odznaczenia | |
Data konsekracji |
21 kwietnia 1922 | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Konsekrator | |||||||||||
Współkonsekratorzy | |||||||||||
| |||||||||||
|
Aleksy, imię świeckie Aleksander Gromadzki, ukr. Олександр Якубович Громадський, ros. Александр Якубович Громадский (ur. 3 września 1882 w Dokudowie, zm. 8 maja 1943 w Smydze) – biskup Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, w latach 1923–1940 Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W latach 1940–1943 zwierzchnik Ukraińskiego Autonomicznego Kościoła Prawosławnego.
Wczesna działalność
[edytuj | edytuj kod]Był z pochodzenia Ukraińcem[1]. Ukończył w 1908 Akademię Duchowną w Kijowie, po czym podjął pracę nauczyciela w gimnazjum męskim w Chełmie i ożenił się, po czym przyjął święcenia kapłańskie. Po śmierci żony wstąpił w 1919 do zakonu[2]. Wieczyste śluby mnisze złożył w monasterze św. Jana Miłościwego w Zahajcach Małych[3] i trzy lata później, 21 kwietnia 1922, został wikariuszem eparchii wołyńskiej z tytułem biskupa łuckiego[2]. Po roku został przeniesiony na katedrę grodzieńską po usunięciu z niej przeciwnika autokefalii Kościoła w Polsce, biskupa Włodzimierza (Tichonickiego). Pięć lat później został podniesiony do godności arcybiskupa[2].
Biskup wołyński
[edytuj | edytuj kod]W 1934, pod wpływem nacisku wiernych narodowości ukraińskiej, żądających powołania na katedrę wołyńską biskupa narodowości ukraińskiej, metropolita Dionizy (Waledyński) zrezygnował z tej katedry, którą tymczasowo łączył z godnością metropolity warszawskiego i całej Polski. Arcybiskupem wołyńskim został Aleksy (Gromadzki), jedyny z biskupów popierający ruch na rzecz ukrainizacji PAKP[4]. W październiku 1934 wprowadził język ukraiński do korespondencji prowadzonej przez diecezję wołyńską, zaś w styczniu 1935 nakazał stosować go również w kazaniach, jeśli będzie ku temu wola parafian[5]. Między innymi z tego powodu w końcu lat 30. lubelskie Dowództwo Okręgu Korpusu charakteryzowało go jako nacjonalistę pozostającego pod wpływem OUN, z którą sympatyzował biskup pomocniczy diecezji, Polikarp (Sikorski)[6].
W 1938, po wyburzeniu ok. 140 cerkwi w ramach akcji rewindykacyjno-polonizacyjnej, biskup udał się na objazd diecezji, w czasie którego wzywał do trwania przy wierze prawosławnej[7].
W 1940, po faktycznym zamarciu działalności struktur PAKP, biskup zdecydował się wrócić w jurysdykcję Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, z którego został wykluczony w momencie poparcia autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce. Pełniący obowiązki patriarchy Moskwy metropolita Sergiusz (Stragorodski) pozwolił mu zachować tytuł arcybiskupa wołyńskiego.
Działalność na rzecz autonomii Kościoła ukraińskiego
[edytuj | edytuj kod]Jako hierarcha wołyński arcybiskup sprzeciwiał się tendencjom do nawet niekanonicznego powołania do życia autokefalicznego Kościoła ukraińskiego[2]. Opowiadał się natomiast za organizacją Ukraińskiego Autonomicznego Kościoła Prawosławnego, zachowującego podległość wobec Moskwy, co miałoby być kontynuacją postanowień Soboru Lokalnego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w kwestii ukraińskiej[8]. Wiosną 1941 został za to aresztowany przez NKWD[8].
Działania na rzecz budowy Kościoła Autonomicznego prowadził wbrew woli swojego dawnego zwierzchnika, metropolity warszawskiego i całej Polski, który w związku z tym powołał tymczasowego administratora Kościoła na Ukrainie biskupa Polikarpa (Sikorskiego). Mimo tego 18 lipca 1941 przyjął wybór na metropolitę autonomicznego Kościoła ukraińskiego, a trzy dni później w liście do wiernych ogłosił objęcie zwierzchnictwa nad parafiami ukraińskimi w Generalnym Gubernatorstwie[8]. Występował przeciw działalności Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i potępił pierwsze napady dokonane przez UPA na polską ludność Wołynia[9].
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]8 maja 1943, w czasie objazdu eparchii, zginął w zasadzce urządzonej przez oddział OUN-M. Zdaniem Grzegorza Motyki mogło to być skutkiem pomyłki melnykowców, zamierzających zabić gebitskomissara Müllera. Zabójcy hierarchy twierdzili, że znaleźli przy nim dokumenty świadczące o kolaboracji z hitlerowcami, jednak równocześnie starali się zrzucić odpowiedzialność za jego śmierć na partyzantkę radziecką[10]. Istnieje również teoria, według której inspiratorem zabójstwa arcybiskupa był Polikarp (Sikorski), otwarcie popierający OUN[9]. Po śmierci biskupa Aleksego zwierzchnikiem Autonomicznego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego został biskup Pantelejmon (Rudyk)[11].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)[12][13][14]
- Wielki Komandor Orderu Feniksa (Grecja)[14]
- Wielki Oficer Orderu Świętego Sawy (Jugosławia)[14]
- Wielki Oficer Orderu Zasługi Cywilnej (Bułgaria)[14]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001. ISBN 83-7431-046-4, s.117
- ↑ a b c d Biogram w serwisie prawosławia rosyjskiego. [dostęp 2012-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
- ↑ A. Petrovska, W Zahajcach Małych, Przegląd Prawosławny, nr 12 (330), grudzień 2012, ss.32–33
- ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny..., s.179
- ↑ T. Snyder, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę. Kraków 2008. Wyd.Instytut Wydawniczy Znak, ISBN 978-83-240-1033-2, ss.203–204
- ↑ T. Snyder, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę. Kraków 2008. Wyd.Instytut Wydawniczy Znak, ISBN 978-83-240-1033-2, s.209
- ↑ T. Snyder, Tajna wojna, s.221
- ↑ a b c A. Mironowicz, Kościół prawosławny..., s.224
- ↑ a b Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 102–103, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .
- ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN , Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3, s.203
- ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny..., s.226
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 175 „za zasługi około przeprowadzenia autokefalji Kościoła Prawosławnego w Polsce oraz za doprowadzenie stosunków administracji cerkiewnej djecezji grodzieńskiej do stanu normalnego”.
- ↑ Odznaczenia orderem Polonia Restituta. „Kurier Warszawski”. Nr 134, s. 16, 15 maja 1928.
- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 7.
- Biskupi wołyńscy (Patriarchat Moskiewski)
- Cudzoziemcy odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Diecezja wołyńska
- Odznaczeni Orderem Feniksa
- Odznaczeni Orderem św. Sawy
- Odznaczeni Orderem Zasługi Cywilnej
- Ofiary zamachów ukraińskich nacjonalistów
- Polscy biskupi prawosławni
- Ukraińscy biskupi prawosławni
- Urodzeni w 1882
- Zakonnicy monasteru św. Jana Miłościwego w Małych Zahajcach
- Zmarli w 1943
- Ofiary zabójstw w II Rzeczypospolitej