Ametyst

Ametyst

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	ditlenek krzemu (SiO2)
Twardość w skali Mohsa	7
Przełam	muszlowy
Łupliwość	brak
Układ krystalograficzny	trygonalny
Gęstość minerału	2,65 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	wszystkie odcienie fioletu
Rysa	biała
Połysk	szklisty

Ametyst – minerał, fioletowa i przezroczysta do przeświecającej odmiana kwarcu (SiO₂). Kamień półszlachetny, używany w jubilerstwie. Jego nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza „trzeźwy” (ἀ- a – ‘nie’, μέθυστος méthystos – ‘pijany’), gdyż według greckich wierzeń, picie wina z czar ametystowych zabezpieczało pijącego przed upiciem się.

Właściwości

Jest to odmiana kwarcu o zabarwieniu fioletowym, purpurowym lub purpurowo fioletowym, przezroczysta do przeświecającej. Swoją barwę zawdzięcza centrom barwnym utworzonym przez jony żelaza i wzbudzeniu ich promieniowaniem wysokoenergetycznym. Intensywność koloru nie zmienia się do 250 °C, podgrzewany powyżej tej temperatury ametyst staje się bezbarwny. Przy 500 °C fioletowy ametyst staje się cytrynowy (w tym stanie czasami sprzedawany jako kamień ozdobny cytryn).

Barwa ametystu uwarunkowana jest zjawiskami elektronowego oddziaływania między jonami Fe2+
i Fe3+
. Jony te zajmują różne pozycje w strukturze kwarcu. Wskutek tego w ametyście powstają dogodne warunki do tworzenia się różnie naładowanych jonów Fe2+
i Fe3+
, między którymi następuje przenoszenie ładunku (Fe2+
↔ Fe3+
) i tworzenie centrów barwnych. Promieniowanie gamma lub rentgenowskie aktywuje centra barwne, a podgrzewanie dezaktywuje je, w wyniku czego zmienia się barwa minerału.

Tworzy kryształy o pokroju słupkowym, rzadziej igiełkowym (do kilku centymetrów, bardzo rzadko tworzy czyste kryształy powyżej 10 cm). Najczęściej występuje w formie szczotek krystalicznych w pustkach skalnych (geodach, druzach, szczelinach). Wykształca skupienia zbite i ziarniste. Często wykazuje charakterystyczne wstęgowanie/smugowanie – naprzemienne ułożenie warstewek o różnym natężeniu barwy. Czasami tworzy formy o wykształceniu berłowym.

• 

  Guerrero, Meksyk

• 

  Poniżej kryształów kwarcu widać skupienia chalcedonu

• 

  Igiełki wrosłe w kryształy ametystu to inkluzje rutylu, podobnie jak włosy Wenus

• 

  Mniejsza szczotka ametystowa, tym razem wraz z inkludującym göethytem

• 

  Wcześniej wspomniany göethyt, przypadek podobny co tygrysie oko

• 

  Szczotka ametystowa – 13 cm

• 

  Ametyst – szlif kwadratowy

• 

  Ametyst oszlifowany jako gemma

Występowanie

W dużych ilościach wśród utworów pneumatolitowych i hydrotermalnych; także wśród skał osadowych (żwiry, piaski). Występuje głównie w próżniach pogazowych skał bazaltowych, w tak zwanych geodach lub migdałach. Geody pochodzące z Brazylii osiągają czasem wielkość ponad jednego metra sześciennego.

Miejsca występowania: Brazylia – Bahia, Minas Gerais, Mato Grosso, Urugwaj – Artigas, Iran, USA – Montana, Georgia, Arizona, Rosja – Ural, w rejonie Jakucka, na Płw. Kolskim, Niemcy, Sri Lanka, Madagaskar, w Alpach.

Polska – okolice Szklarskiej Poręby, Lwówka Śląskiego i Kamiennej Góry oraz Krzeszowic – zwykle w melafirach, także w Tatrach – w dolomicie.

Zastosowanie

• jest stosowany w jubilerstwie jako kamień półszlachetny
• jest stosowany jako talizman, mający zapewniać pokój, harmonię i spokój

Znane ametysty

• Muzeum Brytyjskie w Londynie – oszlifowany kamień o wadze 343 karatów.
• Smithsonian Institution w Waszyngtonie – oszlifowany brazylijski kamień o wadze 1362 karata; kamień z Północnej Karoliny – 202,5 karata.
• Ametysty były umieszczane w klejnotach koronnych (berło Katarzyny Wielkiej; berło królów brytyjskich).
• W skarbcu watykańskim znajduje się papieski pierścień z ametystem.

Znaczenie w religii

Ametyst jest wymieniany jako jeden z kamieni pektorału Aarona (Wj 28:19; Wj 39:12). W Apokalipsie św. Jana stanowi ozdobę dwunastej warstwy fundamentu niebieskiego Jeruzalem (Ap 21:20). Od VII wieku ametyst stał się symbolem godności wśród kleru. W skarbcu katedry krakowskiej znajduje się pierścień kardynalski z ametystowym oczkiem należący do Karola Wojtyły. Ametystem zdobione były też krzyże noszone na złotych łańcuchach przez opatów, prałatów i kanoników.

Znaczenie w kulturze

Ametyst był uważany przez starożytnych Greków za kamień chroniący przed upiciem się. Nazwa Amethystos w języku greckim oznacza „nie pijany”.

Według legendy święty Walenty nosił pierścień z wyrzeźbionym z ametystu kupidynem. Spowodowało to, że ametyst stał się średniowiecznym symbolem prawdziwej, nieskalanej miłości. Później, ze względu na szlachetny kolor, ametyst stał się popularny wśród szlachty i władców.

W 1576 r. przez francuski poeta Remy Belleau wymyślił legendę, wg której ametyst to nimfa Amethyst zamieniona przez Dianę w kryształ, aby uchronić ją od zabicia przez Bachusa. Bożek poczuł wówczas wyrzuty sumienia i wylał wino ze swego kielicha. Zabarwiło ono kamień na piękny kolor.

Ametyst to kamień odpowiadający jednemu z 12 znaków zodiaku, rybom.

Zobacz też

• kamień ozdobny

Bibliografia

• W. Szumann – „Kamienie szlachetne i ozdobne”;
• N. Sobczak – „Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych”;
• R. Hochleitner – „Minerały i kryształy”;
• Leksykon Przyrodniczy – „Minerały”;
• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – „Minerały i kamienie szlachetne”;
• Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.brak strony w książce
• C. Hall – „Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne”;
• G.G. Gormaz i J.J. Casanovas – „Atlas mineralogii”.