Anigozanthos

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii


Anigozanthos
Ilustracja
Anigozanthos manglesii
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

komelinowce

Rodzina

hemodorowate

Rodzaj

Anigozanthos

Nazwa systematyczna
Anigozanthos Labillardière
Voy. Rech. Pérouse 1: 410 (1800)[3]
Typ nomenklatoryczny

Anigozanthos rufus Labill.[4]

Synonimy
  • Anigosanthos Lemee (orth. var.)[5]
  • Anigosia Salisb.
  • Schwaegrichenia Spreng.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Anigozanthos Labill. – rodzaj pirofilnych roślin z rodziny hemodorowatych. Obejmuje 11 gatunków występujących w południowo-zachodniej Australii[3]. A. flavidus został introdukowany do Kolumbii[3], na Tasmanię[3] i do Południowej Afryki[6]. Ze względu na nietypowe kwiaty rośliny te są uprawiane jako ozdobne i na kwiat cięty[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Anigozanthus manglesii
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, często tworzące kępy[8]. Osiągają wysokość od 15 cm (A. gabrielae) do 150 cm (A. pulcherrimus, A. rufus)[9], a nawet 200 cm (A. flavidus)[10].
Pędy
Krótkie, nierozgałęzione kłącze[7].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe, dwurzędowe[11]. Liście odziomkowe, wyrastające w rozecie[11]. Blaszki liściowe siedzące, u nasady pochwiaste[11], mieczowate[10], lancetowate do równowąskich, z nasadzonym kończykiem[8], płaskie do okrągławych na przekroju, nagie lub owłosione[7], zielone lub szarawe, u niektórych gatunków omszone[11].
Kwiaty
Kwiaty zebrane od kilku do wielu w jednostronne grono[7][10], opisywane też jako nierozgałęziony lub rozwidlony skrętek, albo luźna wiecha złożona z rozwidlonych skrętków[8] lub dwurzędowych, kłosowatych gron[9]. Osie kwiatostanu i liście przykwiatowe szaro lub siwo omszone lub kutnerowate[8]. Okwiat grzbiecisty, długości 4–9 cm[8], rurkowaty i w okresie kwitnienia w górnym odcinku krótko lub głęboko rozszczepiony po stronie brzusznej, tworząc wyprostowany lub sierpowato wygięty kapturek, owłosiony czerwonymi, zielonymi, żółtymi lub pomarańczowymi włoskami[7], wewnątrz nagi[8]. Okwiat zwieńczony jest sześcioma trójkątnymi łatkami[8], położonymi poziomo do wyprostowanych lub odgiętymi[7]. Sześć pręcików osadzonych w pobliżu nasady listków okwiatu, w od 1 do 3 rzędów[7]. Nitka od nasady główki wnika między pylniki w postaci niekiedy kończykowatego łącznika[7]. Zalążnia trójkomorowa, dolna, kulistawa[8], opisywana też jako stożkowata u nasady i spłaszczona wierzchołkowo[9]. W każdej komorze znajduje się od dwóch (u A. pulcherrimus i A. rufus) do wielu zalążków[8]. Szyjka słupka nitkowata, wyprostowana u nasady, a następnie zakrzywiona[8], zwieńczona kulistawym znamieniem[8].
Owoce
Elipsoidalne torebki[8], pękające komorowo[7][11]. Nasiona kanciaste lub podługowate, dziobate lub wzdłużnie rowkowane, czerwonawe, bladobrązowe, szare lub czarne[7]. Bielmo helobialne[9].
Gatunki podobne
Blisko spokrewniony z rodzajem Macropidia, od którego różni się jednak pękaniem torebek komorowo, mniejszymi nasionami, dwoma lub więcej zalążkami w komorach zalążni (u Macropidia jeden[10]), krótszymi nitkami pręcików, mniej głęboko podzielonym okwiatem, kolorem włosków okwiatu (które u Macropidia są czarne[10])[7]. Rośliny obu rodzajów cechuje również silna izolacja genetyczna[7].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Anigozanthos bicolor
Anigozanthos flavidus
Anigozanthos gabrielae
Anigozanthos humilis
Anigozanthos manglesii
Anigozanthos rufus
Anigozanthos rufus
Anigozanthos viridis
Rozwój
Rośliny wiecznie zielone lub przechodzące okres spoczynku[11]. Kwitnienie roślin, a co za tym idzie wytwarzanie nasion, są stymulowane przez ogień i zależne od czasu, jaki upłynął od pożaru. Liczba kwiatostanów gwałtownie wzrasta w roku następującym po pożarze i istotnie spada po 5 latach[12]. Badania kiełkowania nasion wykazały, że jest ono stymulowane przez związki chemiczne zawarte w dymie, w szczególności przez gliceronitryl[13].
Kwiaty roślin występujących na stanowiskach naturalnych zapylane są przez miodojady[8], takie jak miodopijek rdzawoszyi, miodojadek brązowy[14], miodaczek białouchy[6], koralicowiec czerwony i złotouch żółtoskrzydły[15]. Kwiaty roślin uprawianych w Ameryce Północnej odwiedzane są przez koliberki żarogłowe i monarchy[16]. Kwiaty roślin introdukowanych do Kolumbii odwiedzają brzęczki białobrzuche[16], a tych introdukowanych do Południowej Afryki – nektarniki i dudkowce[6].
Siedlisko
Wszystkie gatunki Anigozanthos występują w regionie klimatu śródziemnomorskiego[13], na glebach piaszczystych do piaszczysto-gliniastych[13], na wrzosowiskach kwongan[13], a także w lasach jarrah, lasach banksjowych i w formacjach zaroślowych mallee[17]. A. humilis i A. onycis występują na suchych zboczach i wzniesieniach, natomiast A. viridis i A. gabrielae zasiedlają nisko położone obszary wilgotne zimą. A. flavidus jest jedynym gatunkiem występującym na terenach bardziej wilgotnych i zacienionych[13]. Mimo tych różnic większość gatunków kolonizuje obszary niedawno wypalone lub naruszone[13].
Cechy fitochemiczne
U niektórych gatunków wykryto obecność w ścianach komórkowych kwasu p-kumarowego i kwasu diferulowego[8]. W roślinach obecny jest też kwas chelidonowy oraz rafidy[8]. U roślin z gatunku A. rufus obecny jest naftalen anigorufon[18]. U roślin z gatunku A. preissii obecne są dimery resweratrolu (anigopreissyny)[19].
Interakcje międzygatunkowe
Rośliny żywicielskie dla pluskwiaków z rodzaju Creontiades oraz rdzy z gatunku Puccinia haemodori[16]. Na kwiatach A. manglesii żerują pasikonikowate z gatunku Kawanaphila nartee[20].
Genetyka
Haploidalna liczba chromosomów n wynosi 6[7][9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Conostylideae podrodziny Conostylidoideae w rodzinie hemodorowatych (Haemodoraceae) w rzędzie komelinowców (Commelinales)[5]. W systemie Takhtajana z 1997 roku zaliczany do rodziny Conostylidaceae w rzędzie Haemodorales[21].
Wykaz gatunków[3] w podziale rodzaju według Geerincka[9]
Geerinck wyróżniał w ramach rodzaju sekcję Macropidia (J. Drumm. ex Harv.) Geerinck, do której zaliczał gatunek Anigozanthos fuliginosus. Współcześnie sekcja ta uznawana jest jako odrębny, monotypowy rodzaj z gatunkiem Macropidia fuliginosa (Hook.) Druce[9].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy naukowej
Pochodzenie przedrostka nazwy (anigoz-) nie jest jasne[22]. Według niektórych autorów pochodzi on od greckiego słowa ανοιγος (anoigos – otwarty), odnosząc się do sposobu wzrostu pędu kwiatostanowego[23][11][9], lub eufonicznie zmienionego słowa άνισος (anisos – nierówny), odnosząc się do nierównych listków okwiatu[7]. Druga część nazwy pochodzi od greckiego słowa άνθος (anthos – kwiat)[7].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
W wydanej w 1827 roku pracy Stanisława Wodzickiego O chodowaniu, użytku, mnożeniu i poznawaniu drzew, krzewow i ziół celnieyszych ku ozdobie ogrodów, przy zastósowaniu do naszey strefy autor opisał dwa gatunki z rodzaju Anigozanthos: A. flavidus pod polską nazwą anigosanthos żółty i A. rufus pod nazwą anigosanthos rudy[24]. Erazm Majewski w wydanym w 1894 roku Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich podał dwie polskie nazwy rodzaju Anigozanthos: kozociecznik i pałasznik[25]. Józef Rostafiński w wydanym w 1900 roku Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin oprócz powyższych podał także nazwy anigosanthos i bawiniec[26]. W pracach bardziej współczesnych, takich jak Słownik nazw roślin obcego pochodzenia pod redakcją Ludmiły Karpowiczowej z 1973 roku[27], Słownik polsko-łacińsko-francuski roślin i zwierząt pod redakcją Rajmunda Leperta i Ewy Turyn z 2005 roku[28] oraz Słownik roślin zielnych łacińsko-polski Wiesława Gawrysia z 2008 roku[29], rodzaj nie został ujęty.
Nazwy zwyczajowe w innych językach
W języku angielskim rośliny te noszą nazwy kangaroo paw, co można tłumaczyć odpowiednio jako kangurza łapa[11]. Niektóre gatunki (np. A. humilis) noszą nazwę cat's paw lub catspaw, co można tłumaczyć jako kocia łapa[9][30].

Zastosowanie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Herb Australii Zachodniej z kwiatostanami Anigozanthos manglesii
Rośliny ozdobne
Gatunkami Anigozanthos uprawianymi jako rośliny ozdobne są A. flavidus, A. humilis, A. manglesii, A. pulcherrimus i A. rufus[31].
Najszerzej rozpowszechnionym w uprawie gatunkiem jest A. flavidus, którego pęd kwiatostanowy osiąga 2 metry wysokości[10]. Kwiaty roślin tego gatunku są zwykle żółto-zielone, rzadziej różowe, pomarańczowe, czerwone lub zielone[10]. Gatunek ten uprawiany jest na kwiat cięty[32]. A. pulcherrima, o jasnożółtych kwiatach, osiąga 1 metr wysokości[10]. Podobnej wielkości jest A. rufus o kwiatach brązowawokarmazynowych[10]. Rośliny z gatunku A. manglesii, o pokrytych czerwonymi włoskami pędach i szczególnie atrakcyjnych, zielono-czerwonych kwiatach, są podatne na fytoftorozę i uprawiane jako rośliny dwuletnie[10].
Stworzono wiele kultywarów tego rodzaju, na potrzeby przemysłu kwiatów ciętych i roślin doniczkowych[33], takich jak[11]:
  • Anigozanthos seria odmian 'Bush Gems', o wysokim poziomie odporności na fytoftorozę[33]
  • Anigozanthos 'Amber Velvet' o pomarańczowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Rambodiam' o białych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Pink Joey' o różowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Cape Magenta' o magentowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Rambueleg' o czerwonych kwiatach i pędach,
  • Anigozanthos 'Red Cross' o ciemnoburgundowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Tequila Sunrise' o złotopomarańczowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Cape Aurora' o musztardowych kwiatach,
  • Anigozanthos 'Harmony' o żółtych kwiatach i czerwonych pędach.
Rośliny z tego rodzaju preferują stanowiska gorące i nasłonecznione[33] i wymagają dobrze przepuszczalnej gleby, bogatej w składniki odżywcze[11]. Często chorują na fytoftorozę[33]. W warunkach uprawy kwitnienie roślin pobudza się dodatkiem nawozu i popiołu, usunięciem liści oraz podgrzaniem podłoża[12]. Rozmnaża się je z nasion lub przez podział kęp[11]. Nie są to rośliny mrozoodporne (strefy mrozoodporności 8B–12B)[11].
Rośliny spożywcze
Kłącza tych roślin są jadalne[34].

Obecność w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Anigozanthos manglesii stanowi motyw roślinny w herbie Australii Zachodniej[17].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-03-19] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  5. ↑ a b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).
  6. ↑ a b c Brian W. (i inni) van Wilgen: Biological invasions in South Africa. Berlin: Springer, 2020, s. 412. ISBN 978-3-030-32394-3.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Anigozanthos Labill.. Flora of Australia. [dostęp 2023-03-19].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Michael G. Simpson: Haemodoraceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 212-222. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h i D. Geerinck. Revision du genre Anigozanthos Labill. (Haemodoraceae d'Australie). „Bulletin du Jardin botanique national de Belgique / Bulletin van de National Plantentuin van België”. 40 (3), s. 261, 1970-10-31. DOI: 10.2307/3667648. 
  10. ↑ a b c d e f g h i j H. Suzanne Cubey, J. M. H. Shaw, James Cullen i Sabina G. Knees (red.): The European Garden Flora, Flowering Plants: a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass. Wyd. 2. Cambridge: Cambridge University Press, 2011, s. 195. ISBN 978-0-521-76147-5.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Bijan Dehgan: Garden plants taxonomy. T. 1: Ferns, Gymnosperms, and Angiosperms (Monocots). Cham, Szwajcaria: Springer, 2022, s. 549. ISBN 978-3-031-11560-8.
  12. ↑ a b Byron B. Lamont, Helen V. Runciman. Fire May Stimulate Flowering, Branching, Seed Production and Seedling Establishment in Two Kangaroo Paws (Haemodoraceae). „The Journal of Applied Ecology”. 30 (2), s. 256, 1993. DOI: 10.2307/2404627. 
  13. ↑ a b c d e f Katherine S. Downes, Marnie E. Light, Martin Pošta, Ladislav Kohout i inni. Do fire-related cues, including smoke-water, karrikinolide, glyceronitrile and nitrate, stimulate the germination of 17 Anigozanthos taxa and Blancoa canescens (Haemodoraceae)?. „Australian Journal of Botany”. 62 (4), s. 347, 2014. DOI: 10.1071/BT13189. 
  14. ↑ Tayla van der Kroft, David G. Roberts, Siegfried L. Krauss. The critical role of honeyeaters in the pollination of the catspaw Anigozanthos humilis (Haemodoraceae). „Australian Journal of Botany”. 67 (4), s. 281, 2019. DOI: 10.1071/BT18209. 
  15. ↑ Bronwyn M. Ayre, David G. Roberts, Ryan D. Phillips, Stephen D. Hopper i inni. Effectiveness of native nectar-feeding birds and the introduced Apis mellifera as pollinators of the kangaroo paw, Anigozanthos manglesii (Haemodoraceae). „Australian Journal of Botany”. 68 (1), s. 14, 2020. DOI: 10.1071/BT19097. 
  16. ↑ a b c Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005.. 
  17. ↑ a b Lara Vanessa Jefferson: Ecology of plant-derived smoke: its use in seed germination. New York, NY: Oxford University Press, 2014, s. 36-38. ISBN 978-0-19-939346-6.
  18. ↑ S. Elson: Fortschritte der Chemie organischer Naturstoffe. Wiedeń: Springer, 2012, s. 169. ISBN 978-3-7091-8611-4.
  19. ↑ Atta-ur-Rahman: Studies in natural products chemistry. Volume 34, Bioactive natural products. Part N. Amsterdam: Elsevier, 2008, s. 524. ISBN 978-0-08-056983-3.
  20. ↑ Hare Robin M. i Simmons Leigh W.: Ecological determinants of sex roles and female sexual selection. W: Marc Naguib: Advances in the study of behavior. T. 52. London: Elsevier, 2020, s. 4. ISBN 978-0-12-820726-0.
  21. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).
  22. ↑ Helmut Genaust: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen. Wyd. 6. Hamburg: Nikol Verlag, 2017, s. 64. ISBN 978-3-86820-149-9.
  23. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  24. ↑ Stanisław Wodzicki: O chodowaniu, użytku, mnożeniu i poznawaniu drzew, krzewow i ziół celnieyszych ku ozdobie ogrodów, przy zastósowaniu do naszey strefy. T. 3. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, s. 210-211.
  25. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich: Słownik łacińsko-polski. 1894.
  26. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 145. (pol.).
  27. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  28. ↑ Rajmund Lepert, Ewa Turyn: Słownik polsko-łacińsko-francuski: rośliny i zwierzęta. Wyd. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN 83-214-1271-8.
  29. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  30. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 51, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  31. ↑ John Harry Wiersema: World economic plants: a standard reference. Wyd. Second. Boca Raton, Florida: CRC Press, 2016, s. 55. ISBN 978-1-4665-7681-0.
  32. ↑ Kirsten Albrecht Llamas: Tropical flowering plants: a guide to identification and cultivation. Portland: Timber Press, 2003, s. 228. ISBN 0-88192-585-3.
  33. ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  34. ↑ Tong Kwee Lim: Edible medicinal and non medicinal plants. T. 9: Modified stems, roots, bulbs. Dordrecht: Springer, 2014, s. 9. ISBN 978-94-017-9511-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Anigozanthos&oldid=72328744”