Antanas Škėma
| |
| Data i miejsce urodzenia |
29 listopada 1910 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 sierpnia 1961 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
Antanas Škėma (ur. 29 listopada 1910 w Łodzi, zm. 11 sierpnia 1961 w Pensylwanii) – litewski aktor, reżyser, pisarz i dramaturg. Jeden z najbardziej znanych katastroficznych litewskich przedstawicieli modernizmu XX wieku. Książka Biały całun uważana jest za pierwszą współczesną powieść litewską.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Łodzi, gdzie jego ojciec został oddelegowany przez władze carskie do pracy w szkole[1][2]. Matka była Polką, ojciec Litwinem[3]. Na początku I wojny światowej rodzina uciekła do Rosji, gdzie doświadczył traumatycznego dzieciństwa, najpierw w Woroneżu, a następnie podczas rewolucji rosyjskiej na ziemiach dzisiejszej Ukrainy[2]. W 1921 roku powrócili na Litwę. Około 1921 roku matka zapadła na chorobę psychiczną[4]. Antanas uczył się w Gimnazjum Radviliškis Vincas Kudirka, potem w Kauno Aušros gimnazija. W 1929 roku rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Litewskim w Kownie. W 1931 roku przeniósł się na wydział prawa[1]. W 1935 roku jego zainteresowania skierowały się w stronę teatru i dołączył do studia dramatycznego prowadzonego pod kierunkiem Vladasa Fedotasa-Sipavičiusa, gdzie kształcił się w kierunku aktorstwa i reżyserii. Grał najpierw w Kownie, następnie, od końca 1939 roku do 1944 w Litewskim Teatrze Narodowym w Wilnie.
W 1941 roku wziął udział w powstaniu na Litwie[1][3]. W 1944 roku wyjechał z sowieckiej Litwy do Niemiec, gdzie, podobnie jak dziesiątki tysięcy jego rodaków na emigracji, spędził kilka lat w obozach dla przesiedleńców[3]. W 1947 roku Škėma opublikował tom opowiadań i napisał pierwsze sztuki.
W 1949 roku przybył do USA, gdzie zarabiał na życie jako robotnik fabryczny i windziarz w jednym z hoteli w Nowym Jorku[3]. Był bardzo aktywnym uczestnikiem i organizatorem litewskiego życia teatralnego w USA i Kanadzie. Napisał wiele artykułów dla gazet i czasopism prasy emigracyjnej i opublikował dwa kolejne tomiki nowel, eseje i wiersze. W 1950 roku, z okazji czterdziestych urodzin pisarza, chicagowska litewska gazeta „Draugas” zamieściła jego autobiografię[2]. Zmarł przedwcześnie, w 1961 roku, na skutek wypadku samochodowego w Pensylwanii[3][5].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Był aktorem i reżyserem, pisał dramaty i opowiadania. W 1947 roku wydał w Wilnie zbiór opowiadań Głownie i iskry (Nuodėguliai ir kibirkštys)[1], jednak jego najbardziej znanym utworem jest powieść z lat 50. XX w. Biały całun (Balta drobulė), która w środowisku emigracyjnym została przyjęta z rezerwą, ponieważ łamała różne tabu, m.in. estetyczne, obyczajowe i narodowościowe. Współcześnie uważana jest za pierwszą i zarazem być może najwybitniejszą litewską powieść modernistyczną, która wydobyła litewską prozę z „zaścianka” realizmu[1][6]. Powieść zawierającą wątki autobiograficzne Škėma pisał w latach 1952–1954[7]. Pisarz postrzegał siebie jako outsidera, pozbawionego spójnej tożsamości, w tym zwłaszcza jednowymiarowej i dookreślonej samoświadomości narodowej, która mieściłaby się w istniejących i mających społeczne przyzwolenie ramach[7]. Jednym z jego ostatnich utworów była powieść Izaokas, która została wydana już po jego śmierci. We wrześniu 1961 roku powierzył rękopis Vytautasowi Kavolisowi, który przebywał w Ameryce na konferencji organizacji Santaros-Šviesos federacija[8]. Škėma jest jednym z najbardziej znanych katastroficznych litewskich przedstawicieli modernizmu XX wieku[9][10]. Jest także jednym z prozaików którzy w najbardziej istotny sposób przyczynili się do modernizacji najnowszej litewskiej beletrystyki[11]. Był również jednym z najważniejszych dramaturgów litewskich na emigracji[11].
Nawiązania[edytuj | edytuj kod]
Loreta Mačianskaitė, doktor nauk humanistycznych, profesor nadzwyczajny, poświęciła Antanasowi Škėmie szereg publikacji, w których analizuje życie pisarza i jego twórczość[12].
W 2019 roku odbyła się premiera filmu Izaokas w reżyserii Jurgisa Matuleviciusa, który powstał na kanwie powieści Škėmy o tym samym tytule[13].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
- Głownie i iskry, 1947
- Živilė, 1948
- Šventoji Inga, 1952
- Pabudimas, 1956
- Žvakidė, 1957.
- Balta drobulė, 1958
- Čelesta, 1960
- Izaokas
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Manfredas Žvirgždas, Viktorija Šeina: Škėma. Šiuolaikinė literatūra. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- ↑ a b c Loreta Mačianskaitė: Antanas Škėma gimęs du kartus. Šiuolaikinė literatūra. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- ↑ a b c d e Kalęba 2014 ↓, s. 303.
- ↑ Kalęba 2014 ↓, s. 313.
- ↑ Škėma Antanas, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Kalęba 2014 ↓, s. 303–304.
- ↑ a b Kalęba 2014 ↓, s. 304.
- ↑ Antanas Škėma. Izaokas. Leidykla „Odilė”. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- ↑ Izaokas Antanas Škėma. Patogupirkti.lt. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- ↑ Wprowadzenie do literatury litewskiej w 8 książkach. World Tourism Group. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ a b Nyka-Niliunas 2009 ↓, s. 29.
- ↑ Doc. dr. Loreta Mačianskaitė. A.J. Greimo semiotikos ir literatūros teorijos centras. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- ↑ Izaokas (2019). IMDb. [dostęp 2019-07-06]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Manfredas Žvirgždas, Viktorija Šeina: Škėma. Šiuolaikinė literatūra. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- Beata Kalęba. W obliczu wydziedziczenia. Heterogeniczna tożsamość w prozie Antanasa Škėmy i Czesława Miłosza. „Archiwum Emigracji. Studia, szkice, dokumenty. Zeszyt 1–2 (20–21)”, 2014. Archiwum Emigracji, Toruń.
- Alfonsas Nyka-Niliunas. Litewska literatura emigracyjna. „Archiwum Emigracji. Studia, szkice, dokumenty. Zeszyt 1 (10), 28-30”, 2009. Archiwum Emigracji, Toruń.
- Loreta Mačianskaitė: Antanas Škėma gimęs du kartus. Šiuolaikinė literatūra. [dostęp 2019-07-06]. (lit.).
- Loreta Mačianskaitė: Antano Škėmos „Balta drobulė”: Pasaulis ir diskursas, Vilnius: LLTI, 1998
- Loreta Mačianskaitė: Antanas Škėma ir lietuvių literatūros kontekstai, Vilnius, 2009
- Loreta Mačianskaitė: Antanas Škėma ir slinktys lietuvių literatūroje, Vilnius, 2012