Świergotek łąkowy
| ||
| Anthus pratensis[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | wróblowe | |
| Podrząd | śpiewające | |
| Rodzina | pliszkowate | |
| Rodzaj | Anthus | |
| Gatunek | świergotek łąkowy | |
| Synonimy | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska | ||
Świergotek łąkowy (Anthus pratensis) – gatunek małego ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Obecnie świergotka łąkowego uznaje się za gatunek monotypowy[2][4], choć proponowano wyróżnienie podgatunków enigmaticus (opisany z Taszkentu), whistleri (północna Szkocja) i theresae (zachodnia Irlandia)[2].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje południowo-wschodnią Grenlandię, Islandię, północną, północno-zachodnią i środkową Europę na wschód po zachodnią Syberię[2]. W południowej części Starego Kontynentu oraz na Kaukazie[2] znajduje się parę izolowanych stanowisk. Wędrowny na krótkie dystanse (przeloty od marca do początku maja i od sierpnia do listopada), zimuje w południowej Europie – w basenie Morza Śródziemnego, północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w południowej Azji. Ptaki z Wysp Brytyjskich i zachodu Europy osiadłe, ale przemieszczają się zimą ku wybrzeżom lub niżej położonym rejonom. Północne populacje kierują się na zimę do zachodniej i środkowej Europy, głównie w pobliża niezamarzniętych wód.
- W Polsce średnio liczny na niżu, szeroko rozpowszechniony ptak lęgowy; lokalnie jest bardzo liczny[5]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja lęgowa świergotka łąkowego w Polsce liczyła 270–480 tysięcy par[6]. Spotkać go można w całym kraju, ale w różnej liczebności. Najliczniejsze populacje występują na podmokłych łąkach i bagnach wschodniej Polski, zwłaszcza w dolinach większych rzek. Częściej też zamieszkuje wyższe partie gór w piętrze kosodrzewiny. Przez dokonane melioracje jest rzadszym ptakiem w zachodnich i południowych regionach Polski. W trakcie migracji jest lepiej widoczny, gdyż przeloty są intensywne i w dużych liczbach, zwłaszcza w pasie Wybrzeża[7]. Na przełomie września i października następuje szczyt wędrówek, co przejawia się obserwacjami dziesiątek i setek żerujących świergotków. Zimowiska najliczniejsze są w centralnych i zachodnich rejonach – widuje się tam nie tylko pojedyncze osobniki, ale i stada liczące kilkadziesiąt sztuk. W pozostałych obszarach kraju stwierdzenia są pojedyncze i przeważnie w grudniu lub styczniu. Coroczna liczebność polskiej populacji może się znacznie różnić.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
To najmniejszy z krajowych świergotków. Podobny wielkością i upierzeniem do świergotka drzewnego (i małych świergotków rdzawogardłych), lecz z zielonkawym odcieniem upierzenia, wyraźniejszym kreskowaniem (smugami) na ciemniejszym grzbiecie, ogólnie bardziej szarym odcieniem, jaśniejszą piersią, słabszą jasną linią nad okiem i delikatniejszą budową ciała. Różnice tkwią też w głosie, zachowaniu i środowisku życia. W terenie są jednak trudne do odróżnienia. Pomiędzy płciami nie ma różnic zewnętrznych. Głowa i wierzch ciała oliwkowobrązowe lub szarobrązowe (wiosną bardziej oliwkowe) z ciemniejszym kreskowaniem, spód szarobiały z ciemnymi plamkami – na piersiach i bokach mają te same rozmiary i kształt. Cętkowanie może być też widoczne na pokrywach podogonowych (jest go mniej niż u świergotka rdzawogardłego). Ogon ciemny z białymi brzegami. Nad okiem jaśniejsze brwi. Nogi jasne, pomarańczowobrązowe. Na tylnym palcu, co charakterystyczne, długi pazur (dłuższy niż u świergotka drzewnego). Ma długość 10 mm i jest lekko zakrzywiony. Jest zatem tak długi jak palce, czasem bywa nawet od nich dłuższy. Lotki pierwszego rzędu od drugiej do piątej są w przybliżeniu tej samej długości. Jesienią ptaki są bardziej płowe od spodu i mają ciemnopłowy podbródek.
Rozmiarami ustępuje wróblowi. Przypomina nieco skowronka, choć jest od niego mniejszy i bardziej wysmukły. Sylwetką przyrównać go można do pliszki. Choć nie jest to ptak rzadko to przez skromne upierzenie często pomija się go w obserwacjach. Przeważnie dopiero wzbudza swą uwagę śpiewem. Szybko biega i chodzi po ziemi. Po okresie lęgowym żyje w małych stadach. Lata szybko i zręcznie płytko uderzając skrzydłami. Lot wygląda na chwiejny, a pojedyncze osobniki zrywają się nieregularnie odbijając od reszty stada.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
- długość ciała
- ok. 14 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 22-25 cm
Masa ciała[edytuj | edytuj kod]
ok. 20 g
Głos[edytuj | edytuj kod]
W locie wydaje wysokie „ijst”. W trakcie swej pieśni szybuje nad łąkami w dół, aż w końcu prawie pionowo opada na ziemię lub na łodygę wysokiej zielnej rośliny lub krzewu („spadochronowy” lot). Wydłużona melodia zaczyna się szeregiem szybkich i zarazem wysokich tonów, które stopniowo się wzmagają. Końcowa część to harmonijny trel. Odgłosy są mniej gwałtowne niż u świergotka rdzawogardłego, a słabsze i cieńsze niż u świergotka ciemnonogiego – skalnego i siwerniaka. Gdy się go spłoszy, wzbija się w powietrze trzepocząc skrzydłami i wydając przy tym ostrzegawcze odgłosy „tsi tsip”, krąży nad miejscem, z którego się poderwał.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Podmokłe i wilgotne łąki nizinne typu grądów i bielaw, torfowiska (również wysokogórskie), mokradła, śródpolne obniżenia, turzycowiska, wrzosowiska, rozlewiska rzek i jezior z bujną roślinnością zielną. Również w górach pokryte trawą stoki, w Polsce zwłaszcza w charakteryzujących się wilgotnym klimatem Sudetach. Rzadziej i mniej liczniej widywany na ugorach, nieporośniętych krzewami oraz drzewami wydmach i uprawach zbóż. Lęgnie się na bezdrzewnych, otwartych i podmokłych terenach.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Trwa od kwietnia do lipca.
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Na ziemi w wygrzebanym dołku, dobrze osłonięte kępą traw, bardzo często na skarpie drogi lub rowu, wysłane lekko włosiem, a zbudowane z suchych traw lub mchu. Wychodzący z gniazda ptak wygląda jakby był wcześniej schowany w płytkiej norce. Terytoria lęgowe są dość małe i rozciągają się w promieniu 100 m od gniazda. Lęgowiska są położone oddzielnie, nie tworzą kolonii.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Lęgi (1–2) od połowy kwietnia do maja, niekiedy drugi lęg w końcu czerwca. W zniesieniu 4–5 jaj o średnich wymiarach 19×14 mm, szarych lub oliwkowych, szarobrunatno nakrapianych, bardzo podobnych do jaj pliszki żółtej.
Wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Od złożenia ostatniego jaja trwa 12–14 dni. Gdy samica siedzi na jajach, jej partner przepędza inne świergotki łąkowe ze swojego terytorium oraz ostrzega ją przed czyhającym niebezpieczeństwem. Przyszła matka ucieka z gniazda w sytuacji zagrożenia dopiero gdy drapieżnik lub człowiek pojawi się tuż obok niej. Pisklęta przebywają w gnieździe przez 11–13 dni. Są wychowywane przez obojga rodziców. Gdy opuszczają lęgowisko, nie potrafią jeszcze w pełni latać.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Drobne owady błonkoskrzydłe, małe chrząszcze, pająki zbierane na ziemi. Owady może też chwytać w powietrzu. Sporadycznie jedzą nasiona. Dieta jest podobna do preferowanej przez inne gatunki świergotków.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku klasyfikuje świergotka łąkowego jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened), wcześniej miał on status najmniejszej troski (LC – Least Concern). Mimo że ptak ten jest nadal bardzo liczny (szacunki mówią o 20,5–40 milionach dorosłych osobników), to jego liczebność szybko spada[3].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[8]. Zagrożeniem dla niego jest osuszanie terenów podmokłych, komasacja gruntów – upraszczanie krajobrazu rolniczego, uproduktywnianie ugorów i nieużytków oraz stosowanie środków ochrony roślin.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Anthus pratensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d e Tyler, S. & Sharpe, C.J.: Meadow Pipit (Anthus pratensis). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-05].
- ↑ a b Anthus pratensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits (ang.). IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-05].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 548. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km2, a bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km2.
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 195. ISBN 978-83-7073-474-9.
- Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-05].