Antoni Giełgud (1792–1831)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antoni Giełgud
Ilustracja
herb Giełgud
generał
Data i miejsce urodzenia

1792
Zamek Giełgudów

Data i miejsce śmierci

13 lipca 1831
Schnaugsten (Šnaukštai)

Przebieg służby
Lata służby

1812–1831

Siły zbrojne

Armia Księstwa Warszawskiego

Jednostki

21 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego
1 Dywizja Piechoty Królestwa Kongresowego
2 Dywizja Piechoty (powstanie listopadowe)

Stanowiska

generał brygady

Główne wojny i bitwy

Bitwa pod Wawrem
Bitwa pod Białołęką
Bitwa o Olszynkę Grochowską
Bitwa pod Ponarami Wojny napoleońskie
Powstanie listopadowe

Odznaczenia
Order Świętego Stanisława (Królestwo Kongresowe) Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari

Antoni Giełgud herbu własnego (ur. 1792, zm. 13 lipca 1831 roku[1] koło wsi Schnaugsten, koło Kłajpedy) – generał polski, generał brygady Królestwa Kongresowego[2], brał udział w kampanii 1812 oraz w powstaniu listopadowym.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn Michała Giełguda oraz Eleonory z Tyszkiewiczów. Podczas Kampanii napoleońskich wystawił własnym kosztem 21 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, którym dowodził w stopniu pułkownika od 29 sierpnia 1812. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 15 lat służby[3]. W czasie powstania listopadowego początkowo pełnił służbę generała 1 brygady 1 dywizji piechoty generała Jana Krukowieckiego. Po tym gdy odznaczył się w bitwie pod Wawrem dowodząc trzema batalionami 5 pułku piechoty liniowej oraz kilka dni później w bitwie pod Białołęką wiążąc rosyjskie oddziały gen. Sackena mianowany został dowódcą 2 Dywizji Piechoty. Osłaniał główne siły polskie od wschodu podczas bitwy pod Ostrołęką, jednak po przegranej i odcięciu od pozostałych wojsk polskich, został skierowany na Litwę w celu podtrzymania powstania w tym regionie. 29 maja stoczył zwycięską bitwę pod Rajgrodem, otwierając sobie tym samym drogę na Wilno. Na Litwie połączył swoją 2 Dywizją Piechoty z wysłanym wcześniej, małym korpusem gen. Dezyderego Chłapowskiego. Giełgud podjął próbę zdobycia Wilna, jednak 19 czerwca przegrał z Rosjanami bitwę pod Ponarami tracąc 2 tys. żołnierzy, po czym był zmuszony przebijać się przez Kowno na Żmudź w kierunku portu w Połądze, skąd miało nadejść brytyjskie zaopatrzenie.

W dniu 8 lipca 1831 roku Giełgud zaatakował niewielki rosyjski garnizon w Szawlach, ale atak się nie powiódł. Po tej porażce Giełgud 9 lipca podzielił polskie oddziały na trzy operujące oddzielnie korpusy – była to grupa Chłapowskiego (3600 żołnierzy), Dembińskiego (4000 żołnierzy), Rohlanda (5200 żołnierzy). W połowie lipca korpus gen. Chłapowskiego (dowodzony przez gen. Giełguda) i korpus gen. Franciszka Rohlanda zmuszone zostały przez Rosjan do przekroczenia granicy Królestwa Prus, co oznaczało, że wojska powstańcze utraciły 15 000 żołnierzy regularnej polskiej armii z pełnym uzbrojeniem i wyposażeniem. Przy przekraczaniu granicy w połowie lipca 1831 gen. Giełgud został zastrzelony przez podwładnego oficera (kapitana Stefana Skulskiego z 7 pułku piechoty)[4]. W liście do żony Dezydery Chłapowski pisał, że żołnierze wściekli byli na Giełguda za jego niedołęstwo „długo mu grozili i jeden oficer już na terytorium pruskim strzelił mu z pistoletu prosto w serce”. W późniejszych relacjach wspomina się, że gen. Giełgud był dobrym żołnierzem, jednak nie potrafił działać samodzielnie i miał zbyt łagodny charakter na głównodowodzącego tak dużą grupą wojsk, które przez to uległo rozprzężeniu.

Z wyprawy litewskiej ocalał jedynie 4-tysięczny korpus gen. Henryka Dembińskiego, który zdołał przebić się 3 sierpnia do Warszawy. Generała Giełguda pochowano w miejscowości Kisin, leżącej 10 km od Kłajpedy. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława II klasy w 1820 roku i III klasy w 1819 roku[5]. W lipcu 1831 odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari[6].

Działalność masońska[edytuj | edytuj kod]

W latach 1809–1815 był członkiem, w 1809 w stopniu ucznia, później czeladnika, loży Saint Jean de Jérusalem (Wielki Wschód Francji) w Nancy[7].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Łoza podaje datę 14 lipca 1831 roku.
  2. ↑ Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego. Na rok 1830, s. 8.
  3. ↑ Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędnikow wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s.]
  4. ↑ Henryk Żaliński: Stracone szanse: Wielka Emigracja o powstaniu listopadowym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 108. ISBN 83-11-06829-1. (pol.).
  5. ↑ Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława, w: Miesięcznik Heraldyczny, r. X, nr 5, Warszawa 1931, s. 116.
  6. ↑ Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymż roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881, s. 128.
  7. ↑ Ludwik Hass, Wolnomularze polscy w lożach Zachodu: dwie pierwsze dekady XIX wieku, w: Ars Regia 7/8, 13/14, 1998-1999, s. 157.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., Warszawa 1930.
  • Wojna polsko-ruska 1831 r., oprac. A. K. Puzyrewski, Warszawa 1899.
  • Wyprawa na Litwę opowiedziana według zapisków hr. Macieja Mielżyńskiego, Kraków 1908.
  • Zarembianka Z., Giełgud Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 438–440.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Giełgud_(1792–1831)&oldid=72231652”