Antoni Słonimski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Antoni Słonimski
Ilustracja
Antoni Słonimski, wizerunek z pocztówki wyd. w 1933 r.
Data i miejsce urodzenia

15 listopada 1895
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 lipca 1976
Warszawa

Narodowość

polska

Alma Mater

Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła

Alfabet wspomnień

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Antoni Słonimski, pseudonim „Pro-rok” i in. (ur. 15 listopada 1895 w Warszawie, zm. 4 lipca 1976 tamże) – polski poeta żydowskiego pochodzenia, dramatopisarz, prozaik, felietonista, tłumacz, członek jak i założyciel kabaretu „Pod Picadorem” (1918) i grupy literackiej „Skamander” (1918), w latach 1924–1939 współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”, w latach 1926–1934 współpracownik tygodnika „Cyrulik Warszawski”, od 1928 członek Związku Zawodowego Literatów Polskich; w czasie II wojny światowej przebywał na emigracji; w latach 1948–1951 dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, w latach 1956–1959 prezes Związku Literatów Polskich, autor i sygnatariusz Listu 34 (1964), sygnatariusz Listu 59 (1975); malarz, grafik i rysownik, w latach 1913–1919 współpracownik tygodnika „Sowizdrzał”; krytyk literacki, teatralny i filmowy[1][2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Antoni Slonimski, przed 1977.

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 15 listopada 1895 roku[3] w Warszawie, w rodzinie pochodzenia żydowskiego, w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Niecałej 6[4]. Był synem Stanisława Słonimskiego i Marii Eugenii Goldman[5], wnukiem Chaima Zeliga Słonimskiego i prawnukiem Abrahama Jakuba Sterna[6].

Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara[7]. W 1917 roku ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie[8]. Organizował wystawy swych prac plastycznych oraz współpracował z czasopismami artystycznymi, m.in. z miesięcznikiem Pro Arte.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

W 1918 roku współtworzył kawiarnię literacką „Pod Picadorem”, a w roku 1919 grupę poetycką Skamander. Współpracował z nią, z przerwami, do wybuchu wojny. W latach międzywojennych współpracował także z „Kurierem Polskim” (1920–1923) i „Wiadomościami Literackimi” (1924–1939).

Jego teksty wykorzystywały m.in. kabarety „Czarny Kot”, „Qui Pro Quo”, „Cyrulik Warszawski”, „Tip Top” oraz rosyjski awangardowy „Niebieski Ptak”. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i polskiej sekcji PEN Clubu.

W działalności publicystycznej sprzeciwiał się zarówno postawom Narodowej Demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za racjonalizmem i demokracją. Od wczesnej młodości związany z PPS, popierał działalność Józefa Piłsudskiego aż do czasów utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.

W swoim dorobku ma także dwie powieści science-fiction: Torpeda czasu z 1924 roku i Dwa końce świata (1937). Widać w nich inspirację twórczością H.G. Wellsa, bardzo cenionego przez Słonimskiego. W książkach tych pisarz pokazywał groźne skutki militaryzmu i rozwoju totalitaryzmu.

13 kwietnia 1924 roku pojedynkował się na pistolety z Mieczysławem Szczuką, który chciał się zemścić za bezlitosną krytykę manifestu autorstwa jego przyjaciela, Henryka Berlewiego. Pojedynek odbył się w kawiarni, Słonimski wyszedł bez szwanku, Szczuka został ranny w nogę.

Kilka dni po wybuchu II wojny światowej, 5 września 1939 roku, wraz z żoną opuścił Warszawę[9]. Przekroczyli granicę w Zaleszczykach na kilka godzin przed zajęciem tej miejscowości przez Armię Czerwoną[10]. Przez Rumunię, Jugosławię i Włochy[11] dotarł do Paryża, a po upadku Francji w 1940 do Londynu[12]. Współpracował z rozmaitymi periodykami emigracyjnymi, m.in. z Polską Walczącą i Wiadomościami Polskimi, Politycznymi i Literackimi. W roku 1942, na skutek różnicy poglądów, odszedł z Wiadomości i wraz z Karolem Estreicherem założył miesięcznik „Nowa Polska“ (ukazujący się do roku 1946)[13].

W swych artykułach opowiadał się za ideą Polski wielokulturowej i tolerancyjnej, opartej na zasadach wolności i równości.

Po zakończeniu II wojny światowej kierował do 1948 roku sekcją literatury UNESCO, następnie był do roku 1951 dyrektorem podlegającego władzom komunistycznym Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. W 1948 roku wziął udział we wrocławskim Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju podpisując jego rezolucję przyjętą po opuszczeniu kongresu przez część zachodnich intelektualistów. W 1951 roku powrócił na stałe do kraju.

Pisywał artykuły, wiersze i felietony do wielu gazet ogólnopolskich, m.in. do „Nowej Kultury” (1950–1962), „Szpilek” (1953–1973) i „Przeglądu Kulturalnego”. W 1954 poddał ostrej krytyce ówczesne podręczniki do historii literatury, przez co jego dzieła zostały wycofane z obiegu. W 1955 roku był jednym z założycieli Klubu Krzywego Koła.

Na fali odwilży w 1956 roku został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do roku 1959.

Grób Antoniego i Janiny Słonimskich na cmentarzu leśnym w Laskach

Odsunięty przez Władysława Gomułkę od sprawowania funkcji publicznych, Słonimski poświęcił się działalności na rzecz rozmaitych inicjatyw opozycyjnych. W marcu 1964 roku wraz z Janem Józefem Lipskim zainicjował tzw. List 34 przeciwko polityce kulturalnej partii. Krytykował władze w związku z antysemicką nagonką po marcu 1968 roku. W 1975 roku był jednym z sygnatariuszy Memoriału 59 oraz Listu 14 w proteście przeciw planowanym zmianom w konstytucji PRL.

Z powodu działalności opozycyjnej jego dzieła ponownie wpisano na listę cenzorską. Od 1970 publikował w „Tygodniku Powszechnym”.

Zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wyniku powikłań po wypadku samochodowym. Został pochowany z żoną Janiną Konarską-Słonimską na cmentarzu leśnym w Laskach. Testamentem zapisał autorskie prawa majątkowe do swych utworów Zakładowi dla Niewidomych w Laskach.

Cenzura komunistyczna[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Antoniego Słonimskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów[14].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 1997 roku imię Antoniego Słonimskiego nadano skwerowi w dzielnicy Mokotów w Warszawie[15]. We Wrocławiu w dzielnicy Psie Pole w 2013 powstała ulica jego imienia, a w 2012 w Gdańsku w dzielnicy Wrzeszcz Górny.

Ważniejsze dzieła[edytuj | edytuj kod]

Program Lekarza bezdomnego wystawionego w 1930 na scenie warszawskiego Teatru Małego

Poezja[edytuj | edytuj kod]

  • 1918: Sonety
  • 1919: Harmonja
  • 1929: Facecje republikańskie (z Janem Lechoniem),
  • 1919: Czarna wiosna
  • 1920: Parada
  • 1923: Godzina poezji
  • 1923: Djalog o miłości ojczyzny między Josephem a Stefanem
  • 1924: Droga na wschód
  • 1926: Z dalekiej podróży
  • 1928: Oko w oko
  • 1933: Rodzina
  • 1935: Okno bez krat
  • 1940: Alarm
  • 1942: Popiół i wiatr
  • 1945: Wiek klęski
  • 1959: Nowe wiersze
  • 1961: Rozmowa z gwiazdą
  • 1963: Wiersze 1958–1963
  • 1973: 138 wierszy
  • 2022: „Wiem, o co ci chodziło…". Przeszłość jest moją ojczyzną

Publicystyka, proza[edytuj | edytuj kod]

  • 1919: Bolszewicy w Warszawie: wieczór na cześć Koalicji urządzony przez Związek Pisarzy Białego Orła (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
  • 1920: Wycieczki osobiste, wyd. Skład Główny w księgarni E. Wende i S-ka w Warszawie (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
  • 1925: Pod zwrotnikami: Dziennik okrętowy, wyd. Gebethnera i Wolffa
  • 1927: O dzieciach, warjatach i grafomanach, wyd. Bibljoteka Groszowa
  • 1928: Amanullach, czarny władca, "Ciekawa Bibljoteczka" (wyd. pod pseudonimem dr Antoni Gorzeń)
  • 1929: Mętne łby, wyd. Bibljoteka Groszowa
  • 1932: Moje walki nad Bzdurą, wyd. Rój
  • 1932: Moja podróż do Rosji, wyd. Rój
  • 1957: Wspomnienia warszawskie, Czytelnik
  • 1958: W oparach absurdu (z Julianem Tuwimem), Wydawnictwo „Iskry”
  • 1959: Artykuły pierwszej potrzeby. Notatki i uwagi 1951–1958, Państwowy Instytut Wydawniczy
  • 1959: Gwałt na Melpomenie. Felietony teatralne 1924–1939, Czytelnik (nakład ocenzurowany i przeznaczony na przemiał)
  • 1963: Załatwione odmownie. Felietony 1960–1961, Państwowy Instytut Wydawniczy
  • 1964: Załatwione odmownie seria druga. Felietony 1962–1964, Państwowy Instytut Wydawniczy
  • 1964: Jawa i mrzonka. Spowiedź emigranta. Jak to było naprawdę, Państwowy Instytut Wydawniczy
  • 1975: Alfabet wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy
  • 1973: Obecność, Czytelnik, Warszawa
  • 1981: Ciekawość. Felietony 1973–1976, Czytelnik
  • 1995: Kroniki londyńskie, wyd. Oficyna Wydawnicza INTERIM, ISBN 83-85083-37-5
  • 2001: Kroniki tygodniowe t. 1 1927–1931, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-31-0
  • 2001: Kroniki tygodniowe t. 2 1932–1935, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-08-6
  • 2004: Kroniki tygodniowe t. 3 1936–1939, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-47-7
  • 2007: Romans z X muzą. Teksty filmowe z lat 1917–1976, Biblioteka „Więzi”, ISBN 978-83-60356-22-7
  • 2013: Szopki polityczne 1922-1931. Pikadora i Cyrulika Warszawskiego (z Julianem Tuwimem, Marianem Hemarem i Janem Lechoniem), Wydawnictwo „Iskry”, ISBN 978-83-244-0339-4

Utwory sceniczne[edytuj | edytuj kod]

  • 1927: Wieża Babel, dramat wierszem
  • 1928: Murzyn warszawski, komedia
  • 1930: Lekarz bezdomny, komedia
  • 1933: Rodzina, komedia

Powieści[edytuj | edytuj kod]

  • 1922: Teatr w więzieniu, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis"
  • 1924: Torpeda czasu: powieść fantastyczna, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis"
  • 1937: Dwa końce świata, wyd. J. Przeworskiego

Przekłady[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia i nagrody[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 373–374. ISBN 83-01-01520-9.
  2. ↑ Czesław Miłosz: Historia literatury polskiej do roku 1939. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1993, s. 451–453. ISBN 83-7006-424-8.
  3. ↑ akt urodzenia https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/29/skan/full/Nc6Hu6pUxXKdRWHPcla-uw
  4. ↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 5. ISBN 978-83-268-2596-5.
  5. ↑ akt ślubu z 24.10.1894 r. https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/27/skan/full/29JQfmZGY6jBohxLkopfZA
  6. ↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 32. ISBN 978-83-268-2596-5.
  7. ↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 202. ISBN 978-83-63842-50-5.
  8. ↑ Małgorzata Olszewska: Antoni Słonimski. culture.pl, grudzień 2007. [dostęp 2022-12-02]. (pol.).
  9. ↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 100. ISBN 978-83-268-2596-5.
  10. ↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 102. ISBN 978-83-268-2596-5.
  11. ↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 103−104. ISBN 978-83-268-2596-5.
  12. ↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 209. ISBN 978-83-63842-50-5.
  13. ↑ „Nowa Polska”, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2010-12-16].
  14. ↑ Tomasz Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
  15. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 348. ISBN 83-86619-97X.
  16. ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
  17. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 16 lipca 1954 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565).
  18. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1952 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Słonimski&oldid=69193906”