Przejdź do zawartości

Antybiotyki

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Antybiotyk)
Penicylina

Antybiotyki (z gr. ἀντί, anti „przeciw” i βίος, bios „życie”) – naturalne wtórne produkty metabolizmu mikroorganizmów, które działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych mikroorganizmów, hamując ich wzrost i podziały. Antybiotyki są przedmiotem badań auksanografii, stosuje się je jako najważniejsze środki w leczeniu wszelkiego rodzaju zakażeń bakteryjnych. Bywają także używane profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi, w zapobieganiu zakażeniom bakteryjnym w przypadku osłabienia odporności, na przykład neutropenii, a także w profilaktyce bakteryjnego zapalenia wsierdzia[1][2][3][4].

Pochodzenie słowa

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa odwołuje się do zabójczego dla żywych bakterii działania antybiotyków. Naukowcy wiedzieli już w XIX w., że niektóre organizmy przeciwdziałają rozwojowi bakterii. Zjawisko to nazwano antybiozą a termin ten wprowadził francuski bakteriolog Jean Paul Vuillemin. Antybiozę po raz pierwszy opisali w 1877 Louis Pasteur i Robert Koch, gdy zaobserwowali, że unosząca się w powietrzu pałeczka może hamować wzrost Bacillus anthracis. W 1947 leki, które są produkowane przez mikroorganizmy i zabijają lub hamują rozwój bakterii, zostały przemianowane na antybiotyki przez Selmana Waksmana, amerykańskiego mikrobiologa[5].

Obecnie termin „antybiotyk” jest stosowany do każdego leku, który zabija bakterie lub hamuje ich wzrost, niezależnie od tego, czy lek ten jest wytwarzany przez mikroorganizm, czy nie[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Odkrycie pierwszego antybiotyku (penicyliny) zostało dokonane w 1928 roku przez Alexandra Fleminga[7], który zauważył, że przypadkowe zanieczyszczenie podłoża pleśnią Penicillium chrysogenum powstrzymuje wzrost kultur bakterii z rodzaju Staphylococcus[8].

Oprócz pleśni zdolnością wytwarzania antybiotyków wyróżniają się promieniowce i niektóre bakterie[9].

Wkrótce po odkryciu penicyliny pojawiły się następne antybiotyki: naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa było przełomem dającym lekarzom oręż do walki z chorobami zakaźnymi, które do tej pory były przyczyną śmierci i chorób setek milionów osób.

Pod względem budowy chemicznej antybiotyki należą do różnych grup związków organicznych. Z tysięcy naturalnie występujących antybiotyków zaledwie kilkadziesiąt mogło być włączonych do leczenia ludzi i zwierząt. Pozostałe nie znajdują zastosowania w medycynie ze względu na toksyczność lub działania niepożądane.

Zastosowania medyczne

[edytuj | edytuj kod]

Antybiotyki są stosowane w leczeniu lub zapobieganiu infekcjom bakteryjnym, a czasami infekcjom pierwotniakowym. (Metronidazol jest skuteczny przeciwko wielu chorobom pasożytniczym). Gdy podejrzewa się, że infekcja jest odpowiedzialna za chorobę, ale odpowiedzialny patogen nie został zidentyfikowany, podaje się antybiotyk o szerokim spektrum działania w oparciu o oznaki i objawy i jest rozpoczynane w oczekiwaniu na wyniki laboratoryjne, które mogą potrwać kilka dni[1][10].

Gdy odpowiedzialny mikroorganizm chorobotwórczy jest już znany, można rozpocząć terapię celowaną. Zazwyczaj wiąże się to z zastosowaniem antybiotyku o wąskim spektrum działania. Wybór podawanego antybiotyku może zmniejszyć koszty i toksyczność antybiotykoterapii, a także zmniejszyć możliwość pojawienia się oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe[1][10]. Antybiotyki mogą być podawane w przypadku niepowikłanego ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego w celu uniknięcia leczenia operacyjnego[11][12].

Antybiotyki mogą być podawane profilaktycznie jako środek zapobiegawczy i jest to zwykle ograniczone do populacji zagrożonych, takich jak osoby z osłabionym układem odpornościowym (szczególnie w przypadku HIV, aby zapobiec zapaleniu płuc), osoby przyjmujące leki immunosupresyjne, pacjenci z rakiem i osoby poddawane zabiegom chirurgicznym, oraz u pacjentów z implantami, np. sztuczna zastawka serca (także wszczepiana przezskórnie). Ich zastosowanie w procedurach chirurgicznych ma pomóc w zapobieganiu infekcji. Odgrywają one ważną rolę w profilaktyce antybiotykowej zębów podczas procedury stomatologicznej wymagającej ingerencji w obrębie dziąseł, gdzie ich stosowanie może zapobiegać zakażeniom bakteryjnym[1][2][4].

Formy podania antybiotyku

[edytuj | edytuj kod]

Antybiotyki mogą być stosowane w postaci[2]:

  • tabletek, kapsułek lub płynu do picia – można ich używać do leczenia większości łagodnych do umiarkowanych infekcji
  • kremów, balsamów, sprayów i kropli – są często używane do leczenia infekcji skóry oraz infekcji oczu lub ucha
  • zastrzyków – można je podawać w postaci injekcji domięśniowej lub dożylnej bezpośrednio do krwi i są stosowane w przypadku poważniejszych infekcji

Mechanizm działania

[edytuj | edytuj kod]
Staphylococcus aureus (hodowla na szalce Petriego; wokół płatków nasączonych testowanymi antybiotykami obszary bez wzrostu bakterii)

Działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, aby ograniczyć jej możliwości rozmnażania się (działanie bakteriostatyczne), a bakterie niszczone są przez mechanizmy obronne chorego[1][2][13].

Leczenie chorób zakaźnych polega na zabiciu mikroorganizmów wywołujących chorobę. Trudność terapii, z którą borykali się lekarze przed erą antybiotyków polegała na tym, żeby znaleźć środek jednocześnie zabójczy dla chorobotwórczych bakterii i bezpieczny dla gospodarza.

Antybiotyki zazwyczaj zakłócają procesy metaboliczne mikroorganizmów. Penicylina działa poprzez uszkadzanie ściany komórkowej i ostatecznie niszczy bakterie. Podstawą terapii antybiotykami jest zasada selektywnej toksyczności Ehrlicha, zgodnie z którą antybiotykiem jest substancja, która w organizmie, w stężeniu niewykazującym większej toksyczności dla ludzi i zwierząt wyższych, powoduje uszkodzenie lub śmierć mikroorganizmów. Można to osiągnąć przez stosowanie substancji oddziałujących na takie struktury, które są obecne w komórkach mikroorganizmów, a których nie ma w organizmie człowieka lub występują w nim w innej formie[14].

Główne mechanizmy działania antybiotyków to[15]:

Osobnym problemem jest szkodliwość dla naturalnej flory bakteryjnej człowieka[1][20].

Podział

[edytuj | edytuj kod]

(podział ze względu na budowę chemiczną)

Antybiotyki

Leki przeciwprątkowe (leczenie zakażeń wywołanych przez prątki, np. gruźlicy lub trądu:

Leki przeciwgrzybicze:

Antybiotyki można podzielić również według innych kryteriów, mających większe znaczenie ze względu na zastosowanie antybiotyków w terapii. Leki te różnią się między innymi:

  • Wchłanianiem po podaniu doustnym. Antybiotyki wchłaniają się z jelit w różnym stopniu. Powoduje to konieczność podawania niektórych antybiotyków dożylnie lub domięśniowo.
  • Łatwością przenikania do tkanek. Niektóre antybiotyki po wchłonięciu do układu krążenia pozostają w łożysku naczyniowym i słabo przenikają do tkanek organizmu. Ogranicza to możliwość ich stosowania w niektórych zakażeniach – np. jeśli zakażeniu ulegną płuca, antybiotyk o niskiej zdolności penetrowania tkanek nie będzie skutecznie niszczył mikroorganizmów, gdyż jego stężenie w miejscu działania będzie zbyt małe. Czynnikami decydującymi o zdolności przenikania do tkanek są: lipofilowość cząsteczki antybiotyku, stopień wiązania z białkami krwi, pH w miejscu docelowym i wiele innych. Ze względu na łatwość przenikania do tkanek antybiotyki można podzielić na:
  • Drogą wydalania. Większość antybiotyków jest wydalana przez nerki z moczem. Tylko niektóre są wydalane z żółcią. Ma to znaczenie terapeutyczne, gdyż dobierając antybiotyk trzeba uwzględnić współistniejące choroby pacjenta, takie jak niewydolność nerek – w takim przypadku antybiotyki eliminowane drogą nerkową mogą się kumulować w organizmie i powodować dodatkowe działania niepożądane.

Działania niepożądane

[edytuj | edytuj kod]

Antybiotyki są lekami względnie mało toksycznymi, ich właściwości toksyczne są znacznie większe w stosunku do mikroorganizmu niż do organizmu gospodarza. Niemniej, niektóre antybiotyki mogą wywoływać działania niepożądane[1][2][12].

Wyróżnia się trzy główne grupy niepożądanych działań antybiotyków:

  • Bezpośrednie działanie toksyczne jest charakterystyczne dla danej grupy antybiotyków lub konkretnego leku. Do najważniejszych działań toksycznych należą:
  • Reakcje uczuleniowe. Wiele antybiotyków wywołuje reakcje uczuleniowe. Ich siła i natężenie mogą być różne, od wysypek skórnych, przez obrzęki, duszność i gorączkę aż do wstrząsu anafilaktycznego (uczuleniowego) mogącego prowadzić nawet do śmierci. Najbardziej niebezpieczne są pod tym względem powszechnie stosowane penicyliny, dlatego przed ich podaniem powinno się wykonać test uczuleniowy[14][29].
  • Dysbakteriozy i ich następstwa. Działaniem niepożądanym antybiotyków, zwłaszcza podawanych doustnie, jest możliwość zmniejszenia lub znacznego wytrzebienia naturalnej flory bakteryjnej człowieka. Konsekwencjami tego zjawiska mogą być zaburzenia trawienia i przyswajania składników odżywczych z nudnościami i/lub biegunką i następujące po tym niedobory (głównie witamin) oraz możliwość nadkażeń. Do nadkażeń może dochodzić w wyniku zajęcia przez obce, szkodliwe mikroorganizmy miejsca, w którym zazwyczaj żyją bakterie stanowiące naturalną, korzystną florę bakteryjną. Najczęściej są to zakażenia opornymi na antybiotyki gronkowcami lub pałeczkami lub zakażenia grzybicze. Tego typu nadkażenia mogą być bardzo niebezpieczne i prowadzić nawet do śmierci pacjenta[1][2][20][29].

Interakcje antybiotyków

[edytuj | edytuj kod]

Antybiotyki mogą czasami wchodzić w interakcje z innymi lekami lub substancjami. Oznacza to, że mogą mieć działanie inne niż oczekiwane[2]:

  • podczas kuracji Metronidazolem unikać alkoholu nadal przez 48 godzin po zaprzestaniu przyjmowania metronidazolu lub tinidazolem unikać alkoholu nadal przez 72 godzin po zaprzestaniu przyjmowania tinidazolu (picie alkoholu z metronidazolem lub tinidazolem może powodować bardzo nieprzyjemne skutki uboczne, takie jak: ból brzucha, uderzenia gorąca, szybkie lub nieregularne bicie serca, ból głowy, zawroty głowy,senność
  • ryfampicyna i ryfabutyna mogą zmniejszać skuteczność tabletki antykoncepcyjnej
  • tetracykliny podawane razem z produktami nabiałowymi tracą swoją aktywność biologiczną, gdyż leki te chętnie łączą się z jonami wapnia, glinu, żelaza (chelatowanie)[24]

Oporność na antybiotyki

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Oporność na antybiotyki.

Oporność na antybiotyki nie jest chorobą, ale cechą pewnych szczepów bakteryjnych, która umożliwia im przetrwanie w obecności antybiotyku. W zależności od pochodzenia, dzieli się ją na pierwotną (naturalna struktura bakterii uniemożliwiająca działanie leku) lub nabytą – na skutek nabycia genów oporności od innych bakterii lub spontanicznych mutacji[30]. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest w dużej mierze spowodowana niewłaściwym i nadmiernym stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych[1][14][19][31][32].

Pojawienie się bakterii opornych na antybiotyki jest powszechnym zjawiskiem spowodowanym głównie nadużywaniem/niewłaściwym stosowaniem. Stanowi to zagrożenie dla zdrowia na całym świecie. Zakażenia wywołane przez bakterie oporne na antybiotyki mogą wymagać większej ostrożności, a także alternatywnych i droższych antybiotyków, które mogą również mieć poważniejsze skutki uboczne. Leczenie bakterii opornych na antybiotyki może również wymagać dożylnych antybiotyków podawanych w szpitalach zamiast doustnych antybiotyków, które pacjenci mogliby przyjmować w domu[32][33][34]. Każdego roku prawie 5 milionów zgonów jest związanych z opornością na antybiotyki na całym świecie[31].

Częsta oporność wśród bakterii wiąże się z nieracjonalną antybiotykoterapią oraz zbyt dużym zużyciem tych leków w przemyśle spożywczym. W wielu krajach (np. USA) i w UE spowodowana jest stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt służących do produkcji żywności. Dawki te są zbyt małe, aby zabić wszystkie bakterie, świetnie więc stymulują wyrobienie przez bakterie antybiotykooporności[32][35].

Antybiotyki takie jak penicylina i erytromycyna, które wcześniej miały wysoką skuteczność przeciwko wielu gatunkom i szczepom bakterii, stały się mniej skuteczne ze względu na zwiększoną oporność wielu szczepów bakterii[36].

Oporność może przybrać formę biodegradacji farmaceutyków, takich jak bakterie glebowe rozkładające sulfametazynę[37]. Przetrwanie bakterii często wynika z dziedzicznej oporności[38], ale wzrost oporności na środki przeciwbakteryjne następuje również poprzez horyzontalny transfer genów. Transfer horyzontalny jest bardziej prawdopodobny podczas częstego stosowania antybiotyków[39][40].

Zdolności genetyczne drobnoustrojów skorzystały z nadużywania antybiotyków przez człowieka w celu wykorzystania każdego źródła genów oporności i każdego środka poziomej transmisji genów w celu opracowania wielu mechanizmów oporności na każdy antybiotyk wprowadzony do praktyki klinicznej, rolniczej lub innej[6].

Przykłady powszechnych bakterii opornych na wiele leków to[32]:

Dwa główne obszary kontroli i zapobiegania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe to[32]:

  • rozważne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych (tj. tylko wtedy, gdy jest to konieczne, w odpowiedniej dawce, w odpowiednich odstępach czasu i przez odpowiedni czas trwania);
  • środki ostrożności higieniczne w celu kontroli krzyżowej transmisji drobnoustrojów opornych na środki przeciwdrobnoustrojowe (kontrola zakażeń), w tym higiena rąk, badania przesiewowe, izolacja itp.

Wytwarzanie antybiotyków

[edytuj | edytuj kod]

Naturalne antybiotyki są produkowane przez niektóre gatunki grzybów, szczególnie pleśni Penicillium, oraz przez niektóre bakterie, np. z rzędu promieniowców. Na podstawie dotychczasowych badań ustalono, że 80% poznanych antybiotyków pochodzenia naturalnego to metabolity promieniowców[9]. Syntetyzowane w ich organizmach antybiotyki nie są szkodliwe dla nich samych dzięki licznym mechanizmom obronnym[41].

Zdolność do wytwarzania antybiotyków jest ewolucyjnym przystosowaniem organizmów do życia w środowisku naturalnym. Daje posiadającym ją mikroorganizmom przewagę nad innymi, utrudniając wrażliwym szczepom wzrost i tym samym uniemożliwia im konkurowanie w walce o dostęp do pożywienia.

Produkcja przemysłowa

[edytuj | edytuj kod]

Wraz z postępem w dziedzinie chemii medycznej przemysł medyczny koncentruje się na wytwarzaniu antybiotyków półsyntetycznych[42]:

  • skuteczniejszych – silniejszych w działaniu i wykazujących szerszy zakres działania
  • trwalszych chemicznie
  • odporniejszych na β-laktamazy
  • tańszych w produkcji

Niektóre antybiotyki uzyskuje się na skalę przemysłową metodami syntezy chemicznej. Wiele z nich jest produkowanych metodami biotechnologicznymi w wielkich fermentorach (bioreaktorach) o pojemności ok. 50 do 300 m³. W bioreaktorach przeprowadza się reakcje biosyntezy antybiotyków naturalnych przez odpowiednie mikroorganizmy oraz reakcje biotransformacji. Biotransformacja (w syntezie antybiotyków) polega na przekształceniu jednych związków chemicznych (substratów) w inne (produkty) za pomocą enzymów formie czystej, mikroorganizmów lub komórek organizmów wyższych.

Produkt, jaki można otrzymać z danego substratu, zależy od wielu czynników. Najważniejsze z nich to:

  • rasa mikroorganizmu
  • pH
  • stężenie substratu
  • użyte do hodowli składniki odżywcze i inne warunki hodowli
  • użyte dodatkowe substancje, np. inhibitory enzymów

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA NA TEMAT ANTYBIOTYKÓW. antybiotyki.edu.pl. [dostęp 2025-05-09]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g Antibiotics. www.nhs.uk. [dostęp 2025-05-23]. (ang.).
  3. ↑ Factsheet for experts. web.archive.org. [dostęp 2025-05-06]. (ang.).
  4. ↑ a b Pod redakcją: dr n. med. Agnieszki Żukowskiej, prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz - Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki antybiotykowej zakażeń w szpitalu – 2020; s:168-182, ISBN 978-83-949636-3-7. antybiotyki.edu.pl. [dostęp 2025-05-07]. (pol.).
  5. ↑ SELMAN A. WAKSMAN: WHAT IS AN ANTIBIOTIC OR AN ANTI- BIOTIC SUBSTANCE?| https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00275514.1947.12017635, access date 2025.05.25, language: English
  6. ↑ a b Julian Davies, Dorothy Davies: Origins and Evolution of Antibiotic Resistance. Microbiol Mol Biol Rev. 2010 Sep;74(3):417–433| https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2937522/, access date 2025.05.25, language: English
  7. ↑ Sir Alexander Fleming – Biographical, [w:] NobelPrize.org [online] [dostęp 2017-10-11] (ang.).
  8. ↑ Marek Chmielewski, Historia odkrycia penicyliny, [w:] Portal Wiedzy [online], Polska Akademia Nauk, 14 stycznia 2009 [dostęp 2017-10-11].
  9. ↑ a b Narendra Kumar, Ravi Kant Singh, Mishra S.K., Singh A.K., Pachouri U.C.: Isolation and screening of soil Actinomycetes as source of antibiotics active against bacteria. Int. J. Microbiol. Res. 2, 12–16 (2010) | https://bioinfopublication.org/files/articles/2_2_3_IJMR.pdf, access date 2025.05.06, language: English
  10. ↑ a b Leekha S, Terrell CL, Edson RS. General principles of antimicrobial therapy. Mayo Clinic Proceedings. 2011, 86 (2): 156–167 | https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(11)60140-7/fulltext, access date 2025.05.06, language: English
  11. ↑ Rollins KE, Varadhan KK, Neal KR, Lobo DN (October 2016). "Antibiotics Versus Appendicectomy for the Treatment of Uncomplicated Acute Appendicitis: An Updated Meta-Analysis of Randomised Controlled Trials". World Journal of Surgery. 40 (10): 2305–2318 | https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1007/s00268-016-3561-7, access date 2025.05.06, language: English
  12. ↑ a b Thomas G. Slama, Alpesh Amin, MBA, Stephen A. Brunton: A clinician’s guide to the appropriate and accurate use of antibiotics: the Council for Appropriate and Rational Antibiotic Therapy (CARAT) criteria. Am J Medicine, (2005) 118 (7A), 1S–6S | https://www.amjmed.com/action/showPdf?pii=S0002-9343%2805%2900381-5, access date 2025.05.09, language: English
  13. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1831.
  14. ↑ a b c d Penicillin. my.clevelandclinic.org. [dostęp 2025-05-09]. (ang.).
  15. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1830.
  16. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1851.
  17. ↑ B. C. PRESSMAN, E. J. HARRIS,t W. S. JAGGER, AND J. H. JOHNSON: ANTIBIOTIC-MEDIATED TRANSPORT OF ALKALI IONS ACROSS LIPID BARRIERS* | https://www.pnas.org/doi/pdf/10.1073/pnas.58.5.1949, access date 2025.05.23, language: English
  18. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1863.
  19. ↑ a b Beers i inni 2006 ↓, s. 1846.
  20. ↑ a b Antibiotic - Associated Diarrhea - All You Should Know. web.archive.org. [dostęp 2025-05-09]. (ang.).
  21. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1849-.
  22. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1850-1851.
  23. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1850.
  24. ↑ a b Beers i inni 2006 ↓, s. 1864-1865.
  25. ↑ a b Beers i inni 2006 ↓, s. 1846-1849.
  26. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1864.
  27. ↑ T J Walsh, H C Standiford, A C Reboli at all.: Randomized double-blinded trial of rifampin with either novobiocin or trimethoprim-sulfamethoxazole against methicillin-resistant Staphylococcus aureus colonization: prevention of antimicrobial resistance and effect of host factors on outcome., access date 2025.05.23, language: English
  28. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1854.
  29. ↑ a b Side effects - Antibiotics. www.nhs.uk. [dostęp 2025-05-09]. (ang.).
  30. ↑ Beers i inni 2006 ↓, s. 1832.
  31. ↑ a b Better use of vaccines could reduce antibiotic use by 2.5 billion doses annually, says WHO. www.who.int. [dostęp 2025-05-06]. (ang.).
  32. ↑ a b c d e Factsheet for experts. web.archive.org. [dostęp 2025-05-23]. (ang.).
  33. ↑ Calls to rein in antibiotic use after study shows 65% increase worldwide. www.theguardian.com. [dostęp 2025-05-06]. (ang.).
  34. ↑ Singh G, Rana A, Smriti  : Decoding antimicrobial resistance: unraveling molecular mechanisms and targeted strategies. Archives of Microbiology. 2024, 206 (6): 280 | https://link.springer.com/article/10.1007/s00203-024-03998-2, access date 2025.05.06, language: English
  35. ↑ Nie tylko świński problem, „Świat Nauki”, nr 5 (237), maj 2011, s. 22, ISSN 0867-6380.
  36. ↑ Antibiotic Resistance Fast-Growing Problem Worldwide. www.voanews.com. [dostęp 2025-05-06]. (ang.).
  37. ↑ Topp E, Chapman R, Devers-Lamrani M et al.: Accelerated Biodegradation of Veterinary Antibiotics in Agricultural Soil following Long-Term Exposure, and Isolation of a Sulfamethazine-degrading sp. Journal of Environmental Quality. 2013, 42 (1): 173–178. | https://acsess.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.2134/jeq2012.0162, access date 2025.05.06, language: English
  38. ↑ Witte W (2004). International dissemination of antibiotic resistant strains of bacterial pathogens. Infection, Genetics and Evolution. 4 (3): 187–91 | https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2004InfGE...4..187W/abstract, access date 2025.05.06, language: English
  39. ↑ M. Syvanen. Cross-species gene transfer; implications for a new theory of evolution. J Theor Biol. 1985, 112 (2), s. 333–343 | https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022519385802915?via%3Dihub, access date 2025.05.06, language: English
  40. ↑ Michael Syvanen. Cross-species gene transfer: a major factor in evolution?. | http://www.dcn.davis.ca.us/vme/hgt/TrendsInGeneticspp1-4yr1986.PDF, access date 2025.05.06, language: English
  41. ↑ Helga U. van der Heul, Bohdan L. Bilyk, Kenneth J. McDowall, Ryan F. Seipke and Gilles P. van Wezel : Regulation of antibiotic production in Actinobacteria: new perspectives from the post-genomic era. Natural Product Reports, 2010, Vol. 35, No. 6, pp. 575-604 | https://eprints.whiterose.ac.uk/id/eprint/130173/1/NaturalProductsReports_April.pdf, access date 2025.05.06, language: English
  42. ↑ Franz von Nussbaum, Michael Brands, Berthold Hinzen , Stefan Weigand, Dieter Häbich: Antibacterial Natural Products in Medicinal Chemistry—Exodus or Revival?. Angewandte Chemie. 45 (31): 5072–129 | https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/anie.200600350, access date 2025.05.06, language: English

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Mark H. Beers, Robert S. Porter, Thomas V. Jones, Justin L. Kaplan, Michael Berkwits, The Merck - podręcznik diagnostyki i terapii, wyd. III polskie, Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2006, ISBN 978-83-60290-99-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antybiotyki&oldid=77879018”