Archeologiczne Zdjęcie Polski
Archeologiczne Zdjęcie Polski (AZP) – realizowane na terenie całej Polski od 1978 przedsięwzięcie poszukiwania, rejestrowania i nanoszenia na mapy stanowisk archeologicznych. Jego celem jest uzyskanie informacji potrzebnych do celów naukowych i konserwatorskich (związanych z ochroną zabytków). Przedsięwzięcie jest koordynowane przez poszczególnych wojewódzkich konserwatorów zabytków, a centralna baza danych przechowywana jest w Narodowym Instytucie Dziedzictwa w Warszawie.
Poszukiwania stanowisk archeologicznych prowadzone są głównie metodą tzw. badań powierzchniowych, czyli obserwacji powierzchni zaoranych pól wiosną i jesienią. Dodatkowo wykorzystuje się informacje ze źródeł archiwalnych oraz wywiady z mieszkańcami danej miejscowości. Badania powierzchniowe uzupełniane są metodami archeologii lotniczej.
Informacje o odkrytych stanowiskach archeologicznych nanoszone są na mapy w skali 1:25 000 i 1:10 000 oraz specjalne ujednolicone w całym kraju karty (Karta Ewidencji Stanowiska Archeologicznego). W ostatnich latach czynione są starania o wprowadzenie wszystkich stanowisk archeologicznych do komputerowej bazy danych i udostępnienia map występowania stanowisk archeologicznych w ramach Systemu Informacji Geograficznej (GIS). Dostępność takich map pozwoli na wykorzystanie zebranych informacji do celów naukowych, jak również do celów planowania przestrzennego. Dzięki wprowadzeniu danych z AZP do systemu informacji geograficznej będą mogły być one dostępne także w nawigacji GPS.
Do czerwca 2008, według danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zarejestrowano 435 000 stanowisk archeologicznych na 87% powierzchni Polski[1]. Definicja stanowisk AZP na terenie zabudowanym pozostaje jednak przedmiotem dyskusji[2], a zalesiona trzecia część obszaru kraju wciąż oczekuje na przebadanie, co według szacunków może zająć ponad 100 lat[3].
Program pilotażowy przedsięwzięcia opracował i zrealizował Stefan Woyda, konserwator zabytków archeologicznych w województwie warszawskim 1964–1975[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Archeologiczne Zdjęcie Polski. pap.pl. [dostęp 2014-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Florek 2018 ↓.
- ↑ Rola 2015 ↓, s. 295–296.
- ↑ Archeologiczne Zdjęcie Polski, Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Woyda, Archeologiczne zdjęcie terenu – ogólne założenia metody w oparciu o doświadczenia mazowieckie, [w:] Zdjęcie archeologiczne Polski, Marek Konopka (red.), Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1981, s. 11–21.
- Andrzej Kempisty i inni, Projekt założeń metodyczno-organizacyjnych Archeologicznego Zdjęcia Ziem Polskich, [w:] Zdjęcie archeologiczne Polski, Marek Konopka (red.), Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1981, s. 22–27.
- Marek Konopka, Instrukcja ewidencji stanowisk archeologicznych metodą badań powierzchniowych (Archeologiczne Zdjęcie Polski), Warszawa 1984.
- Andrzej Prinke, The Polish National Record of Archaeological Sites: A Computerization, [w:] Sites and Monuments. National Archaeological Records, Carsten U. Larsen (red.), København: Nationalmuseet, 1992, s. 89–93, ISBN 978-87-89364-02-5.
- Andrzej Prinke, AZP. Archeologiczne Zdjęcie Polski w województwie poznańskim. Skorowidze dokumentacji kartograficznej, Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, 1994.
- Janusz Kruk, Poszukiwania powierzchniowe w badaniach nad geografią osadnictwa pra- i wczesnodziejowego (po dwudziestu latach doświadczeń), „Sprawozdania Archeologiczne”, 47, 1995, s. 265–269, ISSN 0081-3834.
- Danuta Jaskanis, Próba oceny metody Archeologicznego Zdjęcia Polski na podstawie doświadczeń ogólnokrajowego koordynatora, [w:] Archeologiczne Zdjęcie Polski – metoda i doświadczenia. Próba oceny, Danuta Jaskanis (red.), Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1996, s. 9–38.
- Lech Czerniak, Archeologiczne Zdjęcie Polski – co dalej?, [w:] Archeologiczne Zdjęcie Polski – metoda i doświadczenia. Próba oceny, Danuta Jaskanis (red.), Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1996, 39‒45.
- Henryk Klunder, Andrzej Prinke, Archeologiczne Zdjęcie Polski w województwie poznańskim. Katalog stanowisk archeologicznych, t. 1 (Gmina Suchy Las), Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, 1997.
- Danuta Jaskanis, Archeologiczne Zdjęcie Polski, czyli o ciągłej potrzebie doskonalenia metod badawczych w archeologii, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, 5, 2000, s. 286–298, ISSN 2082-8942.
- Andrzej Cetera i inni, Archeologiczne odkrywanie Bieszczadów, „Bieszczad”, 7, 2000, s. 11–69.
- Zygmunt Błaszczyk, Wiktoria Długoszewska, Archeologiczne zdjęcie Polski w województwie piotrkowskim. Katalog stanowisk, Piotrków Trybunalski: Towarzystwo Przyjaciół Miasta, 2000, ISBN 978-83-914481-0-6.
- Małgorzata Andrałojć, Mirosław Andrałojć, Skarby – powrót do źródeł, „Slavia Antiqua”, 43, 2002, s. 133–159, ISSN 0080-9993.
- Katarzyna Pisarek-Małyszek, Okolice Wohynia i Bezwoli w świetle Archeologicznego Zdjęcia Polski, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 3, 2005, s. 9–18.
- Magdalena Nowak, AZP czyli Archeologiczne Zdjęcie Polski, „Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza”, 6, 2008, s. 9–12, ISSN 1730-9476.
- Jarosław Jasiewicz, Iwona Hildebrandt-Radke, Using multivariate statistics and fuzzy logic system to analyse settlement preferences in lowland areas of the temperate zone: an example from the Polish Lowlands, „Journal of Archaeological Science”, 36 (10), 2009, s. 2096–2107, DOI: 10.1016/j.jas.2009.06.004.
- Włodzimierz Rączkowski, Integrating Survey Data – the Polish AZP and Beyond, [w:] Remote Sensing for Archaeological Heritage Management: Proceedings of the 11th EAC Heritage Management Symposium, Reykjavík, Iceland, 25-27 March 2010, David C. Cowley (red.), Brussel: Europae Archaeologia Consilium, 2011, s. 153–160, ISBN 978-963-9911-20-8.
- Łukasz Banaszek i inni, AZP_2 – konserwatorskie wyzwanie bazodanowe, [w:] Metody geoinformacyjne w badaniach archeologicznych. VI Sympozjum Archeologii Środowiskowej, Poznań – Ostrów Lednicki, 19–21 maja 2011 roku, Poznań: Bogucki, 2011, s. 14–18, ISBN 978-83-62662-53-1.
- Krystian Kozioł i inni, Archeologiczne zdjęcie Polski jako element infrastruktury informacji przestrzennej, „Roczniki Geomatyki”, 10 (4), 2012, s. 133–143.
- Urszula Zawadzka-Pawlewska, Analiza rozmieszczenia osadnictwa średniowiecznego względem cieków z wykorzystaniem darmowego oprogramowania GIS na przykładzie Północnego Mazowsza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 16, 2014, s. 239–253.
- Jarosław Rola, Badania powierzchniowe w lasach – uwagi na marginesie penetracji prowadzonych w granicach Nadleśnictwa Zdrojowa Góra w Pile, „Raport”, 10, 2015, s. 285–298, ISSN 2300-0511.
- Michał Bugaj, Wybrane problemy formalno-prawne związane z rozpoznaniem archeologicznym wykonywanym na trasach inwestycji drogowych, czyli rzecz o fallusie i głosie wołającego na puszczy, „Raport”, 10, 2015, s. 299–308, ISSN 2300-0511.
- Kamil Niedziółka, The Prospect of Digitization of Polish Archaeological Record on an Example of Materials from the Turn of Bronze and Iron Age from the Area of Pomeranian Voivodeship (Northern Poland), „Sprawozdania Archeologiczne”, 68, 2016, 121‒144.
- Urszula Zawadzka-Pawlewska, Fazy osadnicze na obszarze zlewni Węgierki w czasach prehistorycznych i wczesnohistorycznych oraz ich zapis w środowisku stokowym i rzecznym, rozprawa doktorska: Uniwersytet Warszawski, 2017.
- Jakub Wrzosek, Pola bitew w Polsce – niechciany element dziedzictwa archeologicznego (?), [w:] Konserwacja zapobiegawcza środowiska. Dziedzictwo militarne, Wojciech Borkowski, Wojciech Brzeziński, Jacek Wysocki (red.), Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2017, s. 283–289, ISBN 978-83-60099-83-4.
- Jerzy Siemaszko, Ewolucja i rozwój metody AZP z punktu widzenia praktyka, „Kurier Konserwatorski”, 15, 2018, s. 7–14, ISSN 1899-9913.
- Marek Florek, Problem wydzielania i ewidencji stanowisk archeologicznych na terenie miast, „Kurier Konserwatorski”, 15, 2018, s. 59–68, ISSN 1899-9913.
- Kamil Niedziółka, Próba oceny przydatności danych AZP do badań osadniczych. Przykład Pomorza Wschodniego na przełomie epok brązu i żelaza, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 60 (1), 2018, s. 113–138, DOI: 10.23734/ssa.2018.60.1.113.138.
- Jacek Wysocki, Problem przechowywania i zarządzania zasobami zabytkowymi z Archeologicznego Zdjęcia Polski, [w:] Znaleziska archeologiczne. Problemy konserwacji, inwentaryzacji i przechowywania, Katarzyna Zdeb (red.), Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2018, s. 73–78, ISBN 978-83-946496-9-2.
- Przemysław Urbańczyk, Joanna Wawrzeniuk, Dziedzictwo archeologiczne Puszczy Białowieskiej. Katalog obiektów, t. 1–3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2021.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dane Narodowego Instytutu Dziedzictwa dostępne w geoportalu
- Siatka AZP w geoportalu Narodowego Instytutu Dziedzictwa
- Wykaz stanowisk zarejestrowanych w ramach AZP
- Informacja o Centralnej Bazie Danych o Zabytkach
- Narodowy Instytut Dziedzictwa, Archeologiczne Zdjęcie Polski. Instrukcja sporządzania dokumentacji badań powierzchniowych oraz wypełniania Karty Ewidencyjnej Zabytku Archeologicznego (wersja poprawiona i uzupełniona), Warszawa 2016