Archidiecezja krakowska

Archidiecezja krakowska
Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Państwo	Polska
Siedziba	Kraków ul. Franciszkańska 3, Kraków
Data powołania	1000 1925 – Podniesienie do roli metropolii
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolia	krakowska
Biskup diecezjalny	Marek Jędraszewski (metropolita krakowski)
Biskup pomocniczy	Jan Szkodoń Damian Muskus Janusz Mastalski Robert Chrząszcz
Biskup senior	kard. Stanisław Dziwisz Jan Zając
Dane statystyczne (2017)
Liczba wiernych • odsetek wiernych	1 564 000 97,6
Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych	2153 1179 974
Liczba osób zakonnych	4383
Liczba dekanatów	45
Liczba parafii	448
Powierzchnia	5730 km²
50°03′34,3″N 19°56′07,6″E
Strona internetowa

Herb archidiecezji krakowskiej
Typ herbu	diecezjalny
Projektant	dr hab. Barbara Widłak, dr hab. Wojciech Drelicharz (Wersja 2016)
Wprowadzony	1296
Ostatnie zmiany	2016

Trumna-relikwiarz ze szczątkami świętego Stanisława biskupa i męczennika

Archidiecezja krakowska (łac. Archidioecesis Cracoviensis) – jedna z 14 archidiecezji obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim. Utworzona w roku 1000 jako sufragania metropolii gnieźnieńskiej. Papież Pius XI podniósł ją do rangi archidiecezji i stolicy metropolii 28 października 1925 r. Papież Jan Paweł II wprowadził zmiany terytorialne 25 marca 1992 r.

Historia

Diecezja krakowska została erygowana w 1000 przez papieża Sylwestra II (od XI w. Kraków był stolicą Polski). Pierwszym biskupem został Poppon. Diecezja krakowska była drugim po Gnieźnie ośrodkiem kościelnym w Polsce. W 1046 Kazimierz I Odnowiciel odnowił diecezję krakowską, a nowym biskupem został mnich iroszkocki Aron. W okresie rozbiorów ulegała licznym podziałom. Należała do:

• metropolii gnieźnieńskiej (do 1807)
• metropolii lwowskiej (1807–1818)
• metropolii warszawskiej (1818–1880)
• Stolicy Apostolskiej (1880–1925)
• archidiecezja krakowska i metropolia krakowska (od 1925)
• 1992 – zmiana podziału administracyjnego kościoła w Polsce. Nowe granice metropolii obejmującej poza archidiecezją krakowską diecezje bielsko-żywiecką, kielecką i tarnowską

W archidiecezji krakowskiej odbyły się 44 synody – ostatni przeprowadził kard. Karol Wojtyła w latach 1972–1979. Od wieków działają w niej szpitale, bractwa i instytucje charytatywne.

Od 1200, kiedy są dokładne dane historyczne na ten temat, posługę biskupa archidiecezji krakowskiej objęło 64 biskupów. 33 z nich pochodziło z terenu diecezji (a później archidiecezji) krakowskiej, zaś 31 spoza. Największą grupę biskupów niekrakowskich stanowią pasterze wielkopolscy, których było 14. Zalicza się do nich także aktualny metropolita krakowski abp Marek Jędraszewski, który urodził się w Poznaniu.

Z danych Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia wynika, że na terenie metropolii krakowskiej (stan na 2015 r.) znajduje się 1413 parafii, z czego 210 w diecezji bielsko-żywieckiej, 304 w diecezji kieleckiej, 447 w diecezji krakowskiej oraz 452 w diecezji tarnowskiej. Zatem blisko 14% wszystkich polskich parafii znajduje się na terenie metropolii krakowskiej. Ponadto posługę sprawuje 4160 księży, 314 braci zakonnych oraz 3462 sióstr zakonnych. 53,5% mieszkańców archidiecezji krakowskiej regularnie uczęszcza na mszę św. w niedziele (tzw. dominicantes), a 20,7% regularnie korzysta z sakramentu komunii św (tzw. communicantes).

W bulli nominacyjnej abpa Marka Jędraszewskiego papież Franciszek nazwał archidiecezję krakowską „najwspanialszą pośród gwiazd”.

Biskupi

Marek Jędraszewski – metropolita

Biskup diecezjalny

• abp Marek Jędraszewski – metropolita krakowski od 2017, zastępca przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski od 2014

Biskupi pomocniczy

• bp Jan Szkodoń (wikariusz generalny) – od 1988; od 2020 pozbawiony prawa publicznego sprawowania posługi biskupiej na czas prowadzenia dochodzenia przez Stolicę Apostolską
• bp Damian Muskus OFM (wikariusz generalny) – od 2011
• bp Janusz Mastalski (wikariusz generalny) – od 2019
• bp Robert Chrząszcz (wikariusz generalny) – od 2021

Biskupi seniorzy

• kard. Stanisław Dziwisz – metropolita krakowski w latach 2005–2016, senior od 2016
• bp Jan Zając – biskup pomocniczy krakowski w latach 2004–2014, senior od 2014

Święci i błogosławieni

Wśród świętych i błogosławionych związanych z Krakowem i archidiecezją krakowską są:

• św. Stanisław – patron Polski, biskup krakowski, zamordowany na skutek decyzji króla Bolesława Śmiałego
• św. Jan Paweł II – papież, wcześniej biskup krakowski.
• św. Faustyna Kowalska – siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, apostołka Miłosierdzia Bożego, wizjonerka.
• św. Jan Kanty – duchowny, profesor Akademii Krakowskiej
• św. Albert Chmielowski – zakonnik posługujący ubogim i wykluczonym społecznie, założyciel albertynów i albertynek
• św. Szymon z Lipnicy – bernardyn, uczeń św. Jana Kapistrana, gorliwy kaznodzieja
• św. Jan Kapistran – Włoch, reformator zakonu franciszkanów, przebywał w Krakowie, gdzie wygłosił wiele kazań.
• św. Jacek – pierwszy dominikanin w Polsce, misjonarz i kaznodzieja
• św. Jadwiga Andegaweńska – królowa Polski, żona Władysława Jagiełły, wrażliwa na potrzeby biednych
• św. Stanisław Kazimierczyk – pochodzący z Kazimierza krakowski duszpasterz i kaznodzieja
• św. Kazimierz Jagiellończyk (królewicz) – polski królewicz, syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, od 1481 namiestnik królewski w Koronie Królestwa Polskiego, patron Polski i Litwy
• św. Jan z Dukli – zakonnik bernardyn, pustelnik
• św. Rafał Kalinowski – karmelita, przeor klasztoru w Wadowicach, wcześniej powstaniec zesłany na Syberię, wychowawca bł. Augusta Czartoryskiego
• św. Józef Sebastian Pelczar – biskup przemyski, wcześniej wykładowca i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, gorliwy duszpasterz i kierownik duchowy
• św. Józef Bilczewski – absolwent krakowskiego seminarium, później łaciński arcybiskup lwowski, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza, duszpasterz i patriota
• bł. Wincenty Kadłubek – biskup krakowski, później mnich, autor Kroniki Polski
• bł. Bernardyna Maria Jabłońska – zakonnica ze zgromadzenia sióstr albertynek, posługująca ubogim
• bł. Aniela Salawa – świecka tercjarka franciszkańska, mistyczka, posługująca ubogim i chorym
• bł. Piotr Dańkowski – kapłan, katecheta, prefekt gimnazjum i liceum w Zakopanem, męczennik II wojny światowej
• bł. Hilary Januszewski – karmelita, nauczyciel akademicki, wychowawca, przeor krakowskiego klasztoru, męczennik II wojny światowej

Instytucje

• Kuria Metropolitalna
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Krakowskiej w Krakowie
• Kapituła katedralna
• Trybunał Metropolitalny
• Caritas archidiecezjalne
• Archiwum archidiecezjalne

Główna świątynia

• Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie (rocznica poświęcenia: 4 lipca)

Sanktuaria

• Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego w Alwernii
• Sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej na Bachledówce
• Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej i św. Rafała Kalinowskiego w Czernej
• Sanktuarium Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny w Dziekanowicach
• Sanktuarium Matki Bożej Gajowskiej w Gaju
• Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej w Gdowie
• Sanktuarium Matki Bożej Trudnego Zawierzenia w Jordanowie
• Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej
• Domek loretański w Krakowie
• Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie
• Kościół św. Szczepana w Krakowie
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie
• Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie
• Sanktuarium Ecce Homo św. Brata Alberta w Krakowie
• Sanktuarium Krzyża Świętego w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, bł. Salomei Piastówny i bł. Anieli Salawy w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Jurowickiej w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Piaskowej w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Płaszowskiej, Błogosławionego Macierzyństwa w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej i św. Jacka Odrowąża w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Świętojańskiej i bł. Zofii Czeskiej w Krakowie
• Sanktuarium Męczeństwa św. Stanisława w Krakowie
• Sanktuarium Najświętszej Rodziny w Krakowie
• Sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie
• Sanktuarium św. Szymona z Lipnicy w Krakowie
• Sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej, Królowej Podhala w Ludźmierzu
• Sanktuarium Matki Bożej Opiekunki i Królowej Rodzin w Makowie Podhalańskim
• Sanktuarium Matki Bożej Myślenickiej w Myślenicach
• Sanktuarium św. Karola Boromeusza w Niepołomicach
• Sanktuarium Matki Bożej Opiekunki Rodzin Robotniczych w Płokach
• Sanktuarium Matki Bożej Pani Saneckiej, Matki Oczekiwanego Macierzyństwa w Sance
• Sanktuarium bł. Anieli Salawy w Sieprawiu
• Sanktuarium Matki Bożej Sidzińskiej w Sidzinie
• Sanktuarium Matki Bożej Kołomyjskiej w Skomielnej Czarnej
• Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Staniątkach
• Sanktuarium Matki Bożej na Jasnej Górce w Ślemieniu
• Sanktuarium Matki Bożej Tenczyńskiej w Tenczynku
• Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej w Tokarni
• Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Trzebini
• Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Trzemeśni
• Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Wadowicach
• Sanktuarium św. Józefa w Wadowicach
• Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wieliczce
• Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej, Królowej Tatr na Wiktorówkach
• Sanktuarium Matki Bożej Wiśniowskiej w Wiśniowej
• Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem
• Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Zakopanem
• Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem
• Sanktuarium Najświętszej Rodziny w Zakopanem
• Sanktuarium św. Antoniego z Padwy w Zakopanem

Patroni

• św. Stanisław ze Szczepanowa
• św. Jan z Kęt (Jan Kanty)
• św. Szymon z Lipnicy
• św. Faustyna Kowalska
• św. Jacek Odrowąż
• św. brat Albert
• bł. Wincenty Kadłubek
• św. Stanisław Kazimierczyk
• bł. Michał Giedroyć
• zwany błogosławionym Izajasz Boner

Zobacz też

• Schematyzm Archidiecezji Krakowskiej
• Metropolia krakowska
• Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce
• Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach

Linki zewnętrzne

• Archidiecezja krakowska
• Archidiecezja krakowska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 600 .

Bibliografia

• Inglot Stefan, Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku. Próba odtworzenia zaginionej części Liber Beneficiorum Długosza z mapą, Lwów 1925
• Kracik Jan, Ryś Grzegorz, Dziesięć wieków diecezji krakowskiej, Kraków 1998
• Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber Retaxationum), Leszczyńska-Skrętowa ZPofia [wyd.], Wrocław [i in.] 1968
• Kumor Bolesław Stanisław, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, T. 1-4, Kraków 1998-2002
• Kuraś Stanisław, Regestrum Ecclesiae Cracoviensis: studium nad powstaniem tzw. Liber Beneficiorum Jana Długosza, Warszawa 1966
• Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 277–308) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ​ISBN 83-85945-17-2​