Aretologia
Aretologia, aretalogia (stgr. ἀρετή areté – cnota + λόγος logos – słowo, myśl, rozum) – w starożytności gatunek literacki obejmujący opowieści o cnotach i cudownych czynach bóstwa lub wybitnej postaci; w filozofii także teoretyczne rozważania nad cnotami i wadami.
W literaturze[edytuj | edytuj kod]
Starożytne aretologie (lub aretalogie – obie nazwy poprawne[1]) powstawały w Mezopotamii, Egipcie, Grecji i Rzymie, wywierając wpływ na późniejsze ukształtowanie się hagiografii chrześcijańskiej[2]
Wyróżnia się aretologie sakralne (religijne) i świeckie. Pierwsze miały za cel wychwalanie bóstwa i jego mocy nadprzyrodzonych. W ich tekstach występuje ono często w pierwszej osobie, opowiadając o swoich czynach i mocach, nierzadko w formie wypowiedzi zapoczątkowanych formułą „ja jestem…”. Za pośrednictwem aretalogii kierowano też do bóstwa wezwania, by udzieliło swej mocy, zesłało łaskę bądź objawienie[3]. Aretalogie pełniły ważną rolę rytualną np. w kulcie Izydy[4], a szczególnie popularne były w epoce hellenistycznej. Charakterystycznym przykładem biblijnym jest m.in. Mądrość Syracha (Eklezjastyk), gdzie wyliczono cnoty boskie i ludzkie.
W Grecji aretalogie związane były np. z kultem Asklepiosa, którego w nich wzywano, by udzielił swej mocy leczenia[5]. W późniejszym okresie wysławiały one także wysłanników bóstw czy postacie historyczne, którym przypisywano boską wielkość (wodzów, poetów, filozofów)[5].
Aretologie świeckie były rodzajem biografii wielkich mężów. Sławiły ich wielkość i czyny jako gatunek sytuujący się pomiędzy mitem a późniejszym piśmiennictwem historycznym. Popularnym bohaterem takich aretologii był Apoloniusz z Tiany (np. Żywot Apolloniosa z Tyany autorstwa Flawiusza Filostrata)[5]. Swetoniusz podaje, że aretalodzy (łac. aretalogus) zabawiali uczestników cesarskich uczt opowieściami o czynach i cnotach wielkich mężów[6].
W późniejszym okresie aretologiami nazywano samo wyliczenie i opis cnót danej osoby, np. Cyceron wyliczał cnoty Pompejusza w mowie Pro Lege Manilia[7]. W tej formie aretalogia została przeniesiona do chrześcijańskiego piśmiennictwa hagiograficznego.
W filozofii[edytuj | edytuj kod]
W innym znaczeniu aretologia oznacza dział etyki (filozofii moralnej) zajmujący się cnotami i wadami moralnymi (teoria cnót)[8]. Stawiając jako cel etyki pielęgnowanie cnót, aretologia przeciwstawiana jest eudajmonologii, która w centrum rozważań stawia problem szczęścia[9]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hergesel 1979 ↓, s. 35.
- ↑ Mirosław Korolko, Słownik kultury śródziemnomorskiej w Polsce, Warszawa: Muza SA, 2004, s. 60, ISBN 83-7319-597-1.
- ↑ Hergesel 1979 ↓.
- ↑ Barbara S. Lesko, The Great Goddesses of Egypt, Norman: University of Oklahoma, 1999, s. 196-199, ISBN 0-8061-3202-7.
- ↑ a b c Hergesel 1979 ↓, s. 38.
- ↑ Hergesel 1979 ↓, s. 36.
- ↑ Panegyric, [w:] Roger Rees, A Companion to Roman Rhetoric, Blackwell, 2007, s. 140.
- ↑ Aretologia, [w:] Zbigniew Pańpuch, Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000.
- ↑ Jürgen Mittelstraß (red.), Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, t. 1, Stuttgart - Weimar: Verlag J.B. Metzler, 2005, s. 201.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Hergesel, Aretalogia starożytna. Szkic genologiczny, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, XXVI (1), 1979, s. 35-41.