Aretha Franklin
Aretha Franklin (1968) | |
Imię i nazwisko |
Aretha Louise Franklin |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
25 marca 1942 |
Data i miejsce śmierci |
16 sierpnia 2018 |
Przyczyna śmierci |
rak trzustki |
Typ głosu | |
Gatunki | |
Zawód |
wokalistka |
Aktywność |
1956–2017 |
Wydawnictwo | |
Powiązania |
The Sweet Inspirations, Carolyn Franklin, Erma Franklin, Cissy Houston |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Aretha Louise Franklin (ur. 25 marca 1942 w Memphis, zm. 16 sierpnia 2018 w Detroit) – amerykańska piosenkarka soulowa i bluesowa. Była nazywana „Królową soulu” (Queen of Soul)[1] i jedną z najpopularniejszych przedstawicielek tego gatunku obok wykonawców, takich jak: Sam Cooke, Ray Charles, Marvin Gaye, Stevie Wonder, Nina Simone czy Al Green[2].
W swej długiej karierze zdobyła aż 18 nagród Grammy. Była pierwszą kobietą, która została przyjęta do Rock and Roll Hall of Fame[3].
Do jej największych przebojów należą słynne utwory: „Respect”, „I Say a Little Prayer”, a także „(You Make Me Feel Like) A Natural Woman”, „Day Dreaming”, „Jump to It”, „Freeway of Love” czy „A Rose Is Still a Rose”[4].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Aretha Louise Franklin[5] urodziła się w Memphis[6] w Tennessee jako córka Barbary Vernice Franklin (z domu Siggers; 1917–1952), pianistki i wokalistki, i Clarence’a LaVaughna „C. L.” Franklina (z domu Walker; 1915–1984), baptystycznego kaznodziei i obrońcy praw człowieka z Shelby[7]. Miała dwie siostry – Ermę i Carolyn oraz brata Cecila. W 1944, kiedy miała dwa lata wraz z rodziną przeprowadziła się do Buffalo[8]. Przed jej piątymi urodzinami, w 1946 na stałe przeniosła się z rodzicami do Detroit, gdzie jej ojciec został pastorem w New Bethel Baptist Church. W 1948 małżeństwo jej rodziców ostatecznie rozpadło się[8]. Miała 10 lat gdy jej matka zmarła na atak serca. Arethę wychowywała głównie babcia. Miała muzyczne pasje. Śpiewała w chórze kościelnym, w kościele, w którym jej ojciec był pastorem. Sama, ze słuchu, nauczyła się grać na fortepianie[8]. W kościele prowadzonym przez jej ojca poznała wokalistki gospel takie jak Albertina Walker, Mahalia Jackson i Clara Ward[8].
Kariera
[edytuj | edytuj kod]Mając 14 lat, zaczęła nagrywać piosenki w profesjonalnym studiu. W wieku 19 lat podpisała swój pierwszy kontrakt z wytwórnią CBS. Śpiewała głównie gospel, koncertowała na środkowym wschodzie USA. Szerszy rozgłos przyniosły jej piosenki jazzowe z elementami popu: „Operation Heartbreak”, „Won't Be Long”, „Rock-A-Bye Your Baby with a Dixie Melody” i „Runnin’ Out of Fools”[7].
Sława przyszła wraz z nowym kontraktem z Atlantic Records. W latach 60. XX wieku wylansowała takie przeboje jak „Respect”, „I Never Loved a Man”, „Chain of Fools”, „Baby I Love You”, „I Say a Little Prayer”, „Think” i „The House That Jack Built”[4]. Swym głębokim, ciepłym głosem i zdolnością interpretacji zwiększyła popularność gatunku soul. Śpiewała też w innych stylach, począwszy od tanecznego popu, gospel do wokalnego jazzu.
W 1967 zaczęto nazywać artystkę „Królową Soulu”. Za singiel „Respect” otrzymała dwie nagrody Grammy[4], jej nazwisko znalazło się na szczycie „Billboardu”[4]. W styczniu 1987 nagrała singiel „I Knew You Were Waiting (For Me)” w duecie z George’em Michaelem[9], za który otrzymała Grammy.
3 stycznia 1987 została wprowadzona do Rock and Roll Hall of Fame[3][9], a jej piosenka „Respect” znalazła się na piątym miejscu na liście 500 utworów wszech czasów wg magazynu „Rolling Stone”. Zajęła pierwsze miejsce w zestawieniu 100 najlepszych wokalistów wszech czasów wg pisma „Rolling Stone”. W całej karierze zgarnęła w sumie 18 nagród Grammy[7].
Wystąpiła w kilku filmach, w tym w komedii muzycznej Johna Landisa The Blues Brothers (1980) jako pani Murphy u boku Johna Belushi i Dana Aykroyda, a także jej sequelu Blues Brothers 2000 (2000)[9].
W 2005 została odznaczona przez ówczesnego prezydenta USA George’a W. Busha Prezydenckim Medalem Wolności, najwyższym cywilnym odznaczeniem Stanów Zjednoczonych[10]. W styczniu 2009 zaśpiewała na inauguracji pierwszego w historii USA czarnoskórego prezydenta Baracka Obamy[10]. W przeszłości występowała też na inauguracjach dwóch innych amerykańskich prezydentów – Jimmy’ego Cartera i Billa Clintona[11].
Po raz ostatni zaśpiewała w listopadzie 2017 w Nowym Jorku na gali fundacji Eltona Johna, wspierającej walkę z AIDS[12].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]W 2010 zdiagnozowano u niej raka. Zespół lekarzy orzekł, że jest to rak nieoperacyjny[10].
Zmarła 16 sierpnia 2018 w wieku 76 lat po ciężkiej chorobie w swoim domu w Detroit[13] na raka trzustki[2]. W dniach 28-29 sierpnia fani mogli pożegnać artystkę w Muzeum Historii Afroamerykanów Charlesa H. Wrighta w Detroit, gdzie wystawiono trumnę z ciałem Franklin[14][15]. Prywatna ceremonia pogrzebowa odbyła się 31 sierpnia 2018 w Greater Grace Temple i była transmitowana w telewizji. Królowa soulu spoczęła na cmentarzu Woodlawn w Detroit[15].
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]- 1956 – Songs of Faith
- 1962 – The Electrifying Aretha Franklin
- 1963 – Laughing on the Outside
- 1964 – Unforgettable – A Tribute to Dinah Washington
- 1964 – Songs of Faith Checker
- 1965 – Once in a Lifetime
- 1967 – I Never Loved a Man the Way I Love You
- 1967 – Aretha Arrives
- 1967 – Take It Like You Give It
- 1967 – Lee Cross
- 1968 – Lady Soul
- 1968 – Aretha Now
- 1968 – Aretha in Paris (live)
- 1969 – Aretha Franklin – Live!
- 1969 – I Say a Little Prayer
- 1969 – Soul ’69
- 1970 – This Girl’s in Love with You
- 1970 – Don't Play That Song
- 1970 – Sweet Bitter Love
- 1970 – Spirit in the Dark
- 1971 – Aretha Live at Fillmore West
- 1971 – Young, Gifted & Black
- 1972 – Amazing Grace
- 1973 – Hey Now Hey (The Other Side of the Sky)
- 1974 – Let Me In Your Life
- 1974 – With Everything I Feel in Me
- 1975 – You
- 1976 – Sparkle
- 1977 – Satisfaction
- 1977 – Sweet Passion
- 1977 – Most Beautiful Songs
- 1978 – Almighty Fire
- 1979 – La Diva
- 1980 – Aretha (1980)
- 1980 – Aretha Sings the Blues
- 1981 – Love All the Hurt Away
- 1982 – Jump to It
- 1983 – Get It Right
- 1984 – Never Grow Old
- 1985 – First Lady of Soul
- 1985 – Who's Zoomin' Who?
- 1986 – Aretha (1986)
- 1986 – Soul Survivor
- 1987 – One Lord, One Faith, One Baptism
- 1989 – Through the Storm
- 1991 – What You See Is What You Sweat
- 1998 – A Rose Is Still a Rose
- 2003 – So Damn Happy
- 2007 – Jewels in the Crown: All-Star Duets with the Queen
- 2008 – This Christmas, Aretha
- 2009 – Aretha: A Woman Falling Out of Love
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jon Pareles (2018-08-16): Aretha Franklin, Indomitable 'Queen of Soul,' Dies at 76. The New York Times. [dostęp 2018-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-16)]. (ang.).
- ↑ a b Peter Lloyd, Frances Kindon (2018-08-16): Aretha Franklin dies aged 76 after battle with pancreatic cancer. Daily Mirror. [dostęp 2018-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-16)]. (ang.).
- ↑ a b Rock ’n’ Roll Hall of Fame Inductees 1986–2010. The Rock and Roll Hall of Fame and Museum, Inc.. [dostęp 2016-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-02)]. (ang.).
- ↑ a b c d Richie Unterberger: Aretha Franklin Biography. AllMusic. [dostęp 2018-01-02]. (ang.).
- ↑ Aretha Franklin. Listal. [dostęp 2018-01-02]. (ang.).
- ↑ Personalidade: Aretha Franklin (EUA). InterFilmes.com. [dostęp 2018-01-02]. (port.).
- ↑ a b c Kim jest Aretha Franklin, gwiazda i legenda muzyki soul?y. mowimyjak.pl. [dostęp 2018-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)]. (pol.).
- ↑ a b c d Lesław Dutkowski (2018-08-16): Aretha Franklin: po prostu królowa. Onet.pl. [dostęp 2018-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-17)]. (pol.).
- ↑ a b c Aretha Franklin (25 de Março de 1942). Filmow. [dostęp 2018-01-02]. (port.).
- ↑ a b c Aretha Franklin ma raka. TVN24.pl. [dostęp 2010-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-12)]. (pol.).
- ↑ Aretha Franklin nie żyje. Zmarła w wieku 76 lat. Onet.pl. [dostęp 2018-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-17)]. (pol.).
- ↑ Elton John: Ja. Piotr Grzegorzewski (tłum.). Otwarte, 2020, s. 278. ISBN 978-83-8135-032-7.
- ↑ Aretha Franklin nie żyje. Legendarna piosenkarka zmarła w wieku 76 lat. Gazeta.pl. [dostęp 2018-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-16)]. (pol.).
- ↑ Aretha Franklin's Family Planning Public Viewing at Detroit Museum. TMZ.com. [dostęp 2018-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-17)]. (ang.).
- ↑ a b INTERIA.PL, Pogrzeb Arethy Franklin. Jennifer Hudson zaśpiewa „Amazing Grace” [online] [dostęp 2018-08-31] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Aretha Franklin w bazie IMDb (ang.)
- Aretha Franklin w bazie Notable Names Database (ang.)
- Aretha Franklin w bazie Filmweb
- Aretha Franklin w bazie Discogs.com (ang.)
- ISNI: 0000000114476112
- VIAF: 71577926
- ULAN: 500474051
- LCCN: n84028907
- GND: 118967622
- NDL: 001226753
- LIBRIS: nl037st6321rf50
- BnF: 13894129s
- SUDOC: 087931591
- SBN: TO0V264461
- NLA: 35985429
- NKC: js20020429008
- BNE: XX875896
- NTA: 071167153
- BIBSYS: 56662
- CiNii: DA13586271
- Open Library: OL2675225A
- PLWABN: 9810687529505606
- NUKAT: n2010083126
- J9U: 987007605412405171
- CANTIC: a20015021
- LNB: 000071506
- NSK: 000414885
- CONOR: 21499491
- BLBNB: 001036999
- KRNLK: KAC2018A3273
- LIH: LNB:V*91870;=BL
- Amerykańskie mezzosoprany
- Amerykańskie wokalistki soulowe
- Amerykańskie wokalistki jazzowe
- Amerykańskie wokalistki gospel
- Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności
- Odznaczeni National Medal of Arts
- Laureaci Nagrody Grammy
- Członkowie Rock and Roll Hall of Fame
- Zdobywcy platynowych płyt
- Ludzie urodzeni w Memphis
- Urodzeni w 1942
- Zmarli w 2018
- Laureaci Kennedy Center Honors