Aster gawędka

Aster gawędka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	aster
Gatunek	aster gawędka
	Nazwa systematyczna
	Aster amellus L.; Sp. pl. 2:873. 1753
Synonimy
	Aster amelloides Besser;
	Aster amelloides Besser;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aster gawędka (Aster amellus) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje w stanie dzikim w środkowej, południowej i wschodniej Europie oraz na części obszaru Azji (Kaukaz, Turcja, Czelabińsk, Kazachstan)^[3]. W Polsce przebiega północna granica zasięgu tego gatunku. Występuje na Roztoczu, Wyżynie Lubelskiej i Wyżynie Małopolskiej, w dorzeczu Wisły oraz na Pomorzu Wschodnim. Izolowane stanowisko astra gawędki znajduje się w Bączalu Górnym na jednej z tamtejszych zarastających polan. Poza tymi obszarami występuje tylko na pojedynczych stanowiskach.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga: Wysokość do 60 cm, sztywna, wzniesiona i szorstko owłosiona, zwykle nie rozgałęziona. Pod ziemią rozgałęzione kłącze.
Liście: Liście dolne łopatkowe, górne lancetowate. Wszystkie liście 3-nerwowe, i szorstko owłosione.
Kwiaty: Koszyczki o średnicy 3,5-5 cm, zebrane w baldachogroniaste kwiatostany. Okrywa koszyczka złożona z kilku szeregów listków. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie, zwykle fioletowe, rzadziej białe. Mają długi języczek i krótką, białawą rurkę. Wewnętrzne kwiaty rurkowate, obupłciowe żółte.
Owoc: Niełupki o długości 3-4 mm z puchem kielichowym.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: bylina. Kwitnie od lipca do września, jest owadopylny, kwiaty przedprątne, zapylane są przez muchówki i błonkówki^[4]. Nasiona rozsiewa wiatr.
Siedlisko: miejsca nasłonecznione, suche, gleby żyzne, bogate w wapń. Rośnie na słonecznych wzgórzach, skałach, w widnych zaroślach. Gatunek kserotermiczny.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Cirsio-Brachypodion pinnati, Ass. Inuletum ensifoliae^[5].
Liczba chromosomów 2n= 18 (36,54)^[6].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta w Polsce od 2004 ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[7]. W ostatnich latach wyraźnie spada liczba naturalnych stanowisk. Zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie muraw kserotermicznych, w których występuje przez krzewy i drzewa, a także ich gospodarcze wykorzystywanie^[8].

Zastosowanie i uprawa[edytuj | edytuj kod]

Zastosowanie: Roślina ozdobna uprawiana na kwiaty cięte i na rabatach. W ogrodnictwie uzyskano wiele różnobarwnych kultywarów, m.in.: 'King George' o ciemnofioletowych kwiatach, 'Violet Quen' o jasnofioletowych kwiatach, czy 'Sonia' o jaskraworóżowych kwiatach^[9].
Sposób uprawy: Przez podział w okresie wiosny (kwiecień, maj) lub ewentualnie przez sadzonki pobierane w maju. Co 4 – 5 lat wymaga rozsadzania, gdyż bryła korzeniowa nadmiernie zagęszcza się. Roślina w Polsce w pełni mrozoodporna (strefy mrozoodporności 3-9)^[9].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Halina Pięknoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[4] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[7] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[8] Halina Pięknoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]