Atłasowy trzewiczek

Atłasowy trzewiczek

Le soulier de satin

Data premiery	24 września 1985
Kraj produkcji	Francja Portugalia RFN Szwajcaria
Język	francuski
Czas trwania	100 min / 410 min
Reżyseria	Manoel de Oliveira
Scenariusz	Manoel de Oliveira
Główne role	Luís Miguel Cintra Patricia Barzyk Anne Consigny Anne Gautier Bernard Alane
Muzyka	Joao Paes
Zdjęcia	Elso Roque
Scenografia	Antonio Casimiro Maria José Branco José Luis Oliveira Eduardo Filipe Luis Montero
Montaż	Janine Martin
Produkcja	Paulo Branco
Wytwórnia	Films du Passage (Francja) Metro e Tal (Portugalia)

Manoel de Oliveira w 1991

Atłasowy trzewiczek (fr. Le soulier de satin) – francusko-portugalsko-niemiecko-szwajcarski film fabularny z 1985 roku w reżyserii Manoela de Oliveiry.

Fabuła

Doña Prouhèze, żona arystokraty, jest zakochana w Don Rodrigue, który musi wyjechać z Hiszpanii do Ameryki. Prouhèze natomiast zostaje wysłana do Afryki, gdzie ma zarządzać miastem Mogador. Dziesięć lat później Rodrigue postanawia wybrać się do Afryki w poszukiwaniu kochanki, ale dowiaduje się, że ta umarła i ostatecznie spotyka się z jej córką.

Film jest adaptacją monumentalnego dramatu pod tym samym tytułem autorstwa Paula Claudela z 1929. Dzieło było rzadko wystawiane z uwagi na objętość (pełna wersja miała siedem godzin). Również film miał dwie wersje: kinową (2:40 godziny) prezentowaną na 38. MFF w Cannes w 1985 i pełną (6:50 godzin), zaadaptowaną na siedmioodcinkowy miniserial. Jest to metafizyczna opowieść o niemożliwej do spełnienia miłości, osadzona w realiach XVI-wiecznej Hiszpanii. Idealna miłość Doñi Prouhèze i Don Rodrigue'a możliwa jest do realizacji tylko w przestrzeni kosmosu, wśród gwiazd. Inaczej niż w Tristanie i Izoldzie lub Romeo i Julii, bohaterowie nie są zbuntowani przeciw losowi i historii, rozdzielających kochanków w początkowych chwilach szczęścia. Ich uczucia nigdy nie zostaną fizycznie skonsumowane, będą tylko sprawdzianem wierności, pretekstem do pozbycia się doczesnych ułomności oraz osiągnięcia niebiańskiej czystości i pełni. Ich miłość ma sens jedynie wówczas, gdy jest jednoczesną próbą połączenia się z Bogiem. Manoel de Oliveira stwierdził: dramat Claudela pobudził mnie do tego, by zmierzyć się naraz z problemem miłości i problemem władzy.

Obsada

W filmie w głównej roli został obsadzony brytyjski aktor Terence Stamp. W epizodzie filmu znalazła się również matka reżysera.

• Luís Miguel Cintra jako Don Rodrigue,
• Patricia Barzyk jako Doña Prousique,
• Anne Consigny jako Marie des Sept-Epées,
• Anne Gautier jako Dona Mumille,
• Bernard Alane jako wicekról Neapolu,
• Jean-Pierre Bernard jako Don Camille,
• Marie-Christine Barrault jako księżyc,
• Isabelle Weingarten jako Anioł Stróż,
• Henri Serre jako pierwszy król,
• Jean-Yves Bertheloot jako drugi król,
• Catherine Jarrett jako pierwsza aktorka,
• Anny Romand jako druga aktorka,
• Bérengére Jean jako niegodziwa,
• Frank Oger jako Don Pélage,
• Jean Badin jako Don Balthazar.

Produkcja

Obraz został zrealizowany na taśmie 16 mm, na zaproszenie francuskiego ministra kultury Jacka Langa. Kosztował 5 miliardów lirów (około 3 miliony dolarów) i został nakręcony w przeznaczonej do rozbiórki hali zdjęciowej, częściowo już zniszczonej. Scenografia była wyjątkowo rozbudowana i mocno teatralna. Zbudowano m.in. karawele, delfiny i polistyrenowe, falujące morze. Za pomocą pięćdziesięciu zasłon reżyser zbudował tła występujące w Hiszpanii i Portugalii z różnymi odcieniami nieba i ziemi. Uszyto ponad trzysta strojów, przy czym niektóre z nich ważyły ponad dziesięć kilogramów. Zespół aktorski składał się ze 120 aktorów, w tym 90 pochodzących z teatrów francuskich. Był to największy zespół, jakim dotąd kierował de Oliveira.

Recenzje

Według francuskiego kompozytora Raymonda Lefèvre'a fascynacja reżysera tekstem literackim zaowocowała teatralną konwencją, potwierdzoną aż do abstrakcji, tak w architekturze kadrowania, jak i w statycznym przedstawieniu postaci, istniejących jedynie przez tekst i dla niego samego. De Oliveira nie chciał znacząco przekształcać sztuki Claudela i czynić z niej scenariusza do filmu. Kinematografia jest tu zaledwie ochronnym pozorem w służbie nadrzędnej prozy. Stylizacja jest niemalże prowokacją. Aktorzy, we wspaniałych historycznych kostiumach, nieruchomieją niczym kandelabry przed kamerą, która staje się obojętnym i nieruchomym świadkiem. Twórca nie korzysta w zasadzie z możliwości zmian planów. Tekst Claudela jest wypowiadany tonem deklamatorskiej recytacji. Lefèvre wskazuje, że ta niekończąca się, wielka masa słów wywołała [w nim] nudę równie bezmierną, co irytującą. Georges Brassens mówił to samo w o wiele krótszych wierszach.

Jeden z krytyków BFI nazwał produkcję zniechęcająco monumentalnym przedsięwzięciem oraz jednym z wielkich "filmów-monstrów".

Fred Camper z „Chicago Readera” stwierdził, że ten oszałamiająco piękny obraz jest czymś więcej niż historią miłosną. Opowiada on także o próbie podboju planety przez królewską Hiszpanię dla Chrystusa. Siła filmu tkwi według niego w napięciu pomiędzy elementami, które wydają się czynić jego bohaterów „prawdziwymi” – wyrazistością zmysłowych kolorów i scenografii oraz długich ujęć – i jednoczesnego przedstawiania ich jako sztucznych konstrukcji.