Czepiak czarnoręki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Ateles geoffroyi)
Czepiak czarnoręki
Ateles geoffroyi
Kuhl, 1820[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Parvordo

małpy szerokonose

Rodzina

czepiakowate

Podrodzina

czepiaki

Rodzaj

czepiak

Gatunek

czepiak czarnoręki

Podgatunki
  • A. g. geoffroyi Kuhl, 1820
  • A. g. azurensis Bole, 1937
  • A. g. frontatus (J.E. Gray, 1842)
  • A. g. grisescens J.E. Gray, 1866
  • A. g. ornatus J.E. Gray, 1871
  • A. g. vellerosus J.E. Gray, 1866
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[14]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg występowania A. geoffroyi (kolor niebieski) i A. fusciceps (kolor czerwony)
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Czepiak czarnoręki[15] (Ateles geoffroyi) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny czepiaków (Atelinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae).

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1820 roku niemiecki przyrodnik Heinrich Kuhl, nadając mu nazwę Ateles geoffroyi[1]. Kuhl nie wskazał miejsca typowego[1]; w 1944 roku Remington Kellogg i Edward Alphonso Goldman na miejsce typowe wyznaczyli San Juan de Nicaragua, w Nikaragui[16][17][18]. Holotyp to dorosła samica ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, pozyskana z menażerii w 1819 roku[16].

A. geoffroyi jest wysoce zmiennym gatunkiem, zarówno jeśli chodzi o cechy indywidualnie, jak i rozmieszczenie geograficznie, a jego taksonomia może wymagać rewizji[19]. Wyróżniano do ośmiu podgatunków: geoffroyi, azuerensis, frontatus, grisescens, panamensis, ornatus, vellerosus i yucatanensis[20]. Na podstawie danych molekularnych takson yucatanensis jest synonimem vellerosus, a takson panamensis jest synonimem ornatus[19]. Podgatunek grisescens jest jednak taksonem o wątpliwej ważności, ponieważ nigdy nie był obserwowany na wolności i jest przedmiotem jednej i to raczej ubogiej relacji dotyczącej okazu będącego w niewoli[19]. W Panamie istnieje strefa, w której występują mieszańce między podgatunkiem A. geoffroyi ornatus a gatunkiem A. fusciceps[19].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają sześć podgatunków[19]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
A. g. azurensis Ateles azuerensis Bole, 1937 Altos Negritos, 10 mi (16 km) na wschód od zatoki Montijo (część ostrogi tworzącej południową przegrodę melioracyjną Rio Negro, na wysokości 500 ft (152 m)), Mariato Suay, prowincja Veraguas, Panama[11]. Dorosła samica (sygnatura CMNH 1235) ze zbiorów Cleveland Museum of Natural History; okaz zebrany 23 marca 1932 roku przez Ignacio Alvarado[11].
A. g. frontatus Eriodes frontatus J.E. Gray, 1842 Port Culebra, zatoka Culebra, Guanacaste, Kostaryka[21][22]. Dorosła samica (sygnatura BMNH Mammals 1842.10.30.4) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez Edwarda Belchera[22].
A. g. grisescens Ateles grisescens J.E. Gray, 1866 Rzeka Tuyra, Darien, południowo-wschodnia Panama[23]. Dorosły osobnik (sygnatura BMNH Mammals 1865.4.20.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez Edwarda Greena[24].
A. g. ornatus Ateles ornatus J.E. Gray, 1870 Cuabre, Talamanca, Limon, południowo-wschodnia Kostaryka[25]. Młodociany osobnik (sygnatura BMNH Mammals 1850.1.26.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[26].
A. g. vellerosus Ateles vellerosus J.E. Gray, 1866 El Mirador, około 15 mi (24 km) na północny wschód od Huatusco, na wysokości 2000 ft (610 m), Veracruz, Meksyk[27]. Okazy typowe ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie: dorosła samica (sygnatura BMNH Mammals 1843.9.14.3)[28] i dwie młodociane samice (sygnatura BMNH Mammals 1845.11.2.2 i 1845.12.8.16)[29][30].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Ateles: gr. ατελης atelēs „niedoskonały”; w aluzji do braku kciuka[31].
  • geoffroyi: prof. Étienne Geoffroy Saint-Hilaire (1772–1844), francuski przyrodnik[32]
  • azurensis: półwysep Azuero, Panama[11].
  • frontatus: nowołac. frontatus „z przodu”, od łac. frons, frontis „czoło, brew”[33].
  • grisescens: nowołac. griscescens, griscescentis „szarawy, coś szarego”, od średniowiecznołac. griseum „szary”[34].
  • ornatus: łac. ornatus „ozdobny, strojny, ozdobiony, znakomity”, od ornare „ozdobić”[35].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Czepiak czarnoręki występuje w zależności od podgatunku[19][15]:

  • A. geoffroyi geoffroyi – czepiak czarnoręki – południowa i południowo-wschodnia Nikaragua; być może również północna Kostaryka.
  • A. geoffroyi azurensis – czepiak półwyspowy – południowo-środkowa Panama, znany tylko z zachodniej strony półwyspu Azuero; być może również na zachód wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego do półwyspu Burica, w pobliżu granicy Panamy z Kostaryką.
  • A. geoffroyi frontatus – czepiak czarnobrewy – północna i zachodnia Nikaragua i północno-zachodnia Kostaryka.
  • A. geoffroyi grisescens – czepiak kapturowy – południowa Panama wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego w dolinie rzeki Tuyra i na południowy wschód przez Serrania del Sapo w skrajnie południowo-wschodniej Panamie do Cordillera de Baudó w północno-zachodniej Kolumbii.
  • A. geoffroyi ornatus – czepiak panamski – środkowo-wschodnia Kostaryka i Panama (od prowincji Chiriquí do Serranía de San Blas na wschód od Strefy Kanału Panamskiego).
  • A. geoffroyi vellerosus – czepiak trójbarwny – wschodni i południowo-wschodni Meksyk (wschodnie San Luis Potosí, Veracruz, Tabasco, wschodnia Oaxaca, Chiapas i półwysep Jukatan), Belize, Gwatemala, Salwador i Honduras (wzdłuż północnego wybrzeża do La Mosquitia w departamencie Gracias a Dios).

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 31–45 cm, samców 39–63 cm, długość ogona samic 64–75 cm, samców 70–86 cm; masa ciała samic 6–9,4 kg, samców 7,4–9 kg[20][36]. Barwa od złotobrązowej do czerwonej lub ciemnobrązowej; dłonie i stopy czarne. Głowa stosunkowo mała. Kciuk zredukowany; małpa wykorzystuje palce dłoni i stóp jak haki, na których kołysze się na gałęziach.

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Liście, pędy, owoce, nasiona, niekiedy kora drzew[37].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Po ciąży trwającej 210–225 dni rodzi się tylko 1 młode. Uważa się, że czepiak czarnoręki rozmnaża się co 3 lata.

Inne informacje[edytuj | edytuj kod]

Długość życia w niewoli wynosi ponad 30 lat. Ogon działa jak piąta kończyna i podczas zwisania może utrzymać ciężar całego ciała. Może być również używany do podnoszenia przedmiotów. Podczas rzadkich wizyt na ziemi czepiak może biegać na dwóch nogach.

Poziom zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[14]. Zagrożony w wyniku utraty siedlisk i polowań; niektóre podgatunki wyginęły na wielu obszarach.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c H. Kuhl: Beiträge zur Zoologie und vergleichenden Anatomie. T. 1. Frankfurt am Main: Verlag der Hermannschen Buchhandlung, 1820, s. 26. (niem.).
  2. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 76, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  3. ↑ J.E. Gray. Descriptions of some new genera and fifty unrecorded species of Mammalia. „The Annals and Magazine of Natural History”. 10, s. 256, 1842. (ang.). 
  4. ↑ D.F. Weinland. Unsere Klammeraffen (Ateles). „Der Zoologische Garten”. 3 (9), s. 207, 1862. (niem.). 
  5. ↑ Gray 1865 ↓, s. 732.
  6. ↑ a b Gray 1865 ↓, s. 733.
  7. ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 44. (ang.).
  8. ↑ J.T. Reinhardt. Et Bidrag til Kundskab om Aberne i Mexiko og Centralamerika. „Videnskabelige meddelelser fra den Naturhistoriske forening i Kjöbenhavn”. Aaret 1872, s. 150, 1873. (duń.). 
  9. ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 180, 1875. (fr.). 
  10. ↑ N. Hollister. Descriptions of four new mammals from tropical America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 27, s. 141, 1914. (ang.). 
  11. ↑ a b c d J.W. Aldrich & B.P. Bole. The birds and mammals of the western slope of the Azuero Peninsula (Republic of Panama). „Scientific publications of the Cleveland museum of natural history”. 7, s. 149, 1937. (ang.). 
  12. ↑ Kellogg i Goldman 1944 ↓, s. 35.
  13. ↑ Kellogg i Goldman 1944 ↓, s. 40.
  14. ↑ a b L. Cortes-Ortíz i inni, Ateles geoffroyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-15] (ang.).
  15. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 43. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  16. ↑ a b R. Kellogg & E.A. Goldman. Review of the spider monkeys. „Proceedings of the United States National Museum”. 96 (3186), s. 31, 1944. (ang.). 
  17. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Ateles geoffroyi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-15].
  18. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Ateles geoffroyi Kuhl, 1820. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 216. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  20. ↑ a b A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 537–538. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  21. ↑ E.R. Hall: The Mammals of North America. Wyd. 2. Cz. 1. New York: The Ronald Press Co., 1981, s. 1–600. ISBN 0-471-05443-7. (ang.).
  22. ↑ a b 1842.10.30.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  23. ↑ Miller i Kellogg 1955 ↓, s. 127.
  24. ↑ 1865.4.20.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  25. ↑ Miller i Kellogg 1955 ↓, s. 126.
  26. ↑ 1850.1.26.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  27. ↑ Miller i Kellogg 1955 ↓, s. 125.
  28. ↑ 1843.9.14.3. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  29. ↑ 1845.11.2.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  30. ↑ 1845.12.8.16. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  31. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 127, 1904. (ang.). 
  32. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 150. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  33. ↑ The Key to Scientific Names ↓, frontatus [dostęp 2023-09-14].
  34. ↑ The Key to Scientific Names ↓, grisescens [dostęp 2023-09-14].
  35. ↑ The Key to Scientific Names ↓, ornatus [dostęp 2023-09-14].
  36. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  37. ↑ Amy-Jane Beer, Pat Morris, Fakty o zwierzętach świata. Ssaki, 2005, ISBN 978-83-7073-582-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czepiak_czarnoręki&oldid=71265734”