Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry

dermatitis atopica, eczema atopicum, neurodermitis

ICD-10 L20 L20.0 Świerzbiączka skazowa Besniera L20.8 Inne postacie atopowego zapalenia skóry L20.9 Atopowe zapalenie skóry, nieokreślone

Atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane wypryskiem atopowym, egzemą, a niegdyś świerzbiączką (łac. prurigo) Besniera, wypryskiem alergicznym lub alergicznym zapaleniem skóry, w dermatologii i alergologii określane jako przewlekła dermatoza (zapalna) – przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji choroba skóry, której towarzyszy uporczywy i nawrotowy świąd oraz liszajowacenie skóry.

Jest to przypadłość zaliczana do atopowych chorób skóry, wywołana genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową reakcją immunologiczną (nadmierna reaktywność komórek Langerhansa, związana z nieprawidłową odpowiedzią odpornościową na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Przeciwciała IgE wykazują zdolność do wiązania swoistych alergenów, które są następnie modyfikowane i prezentowane limfocytom T pomocniczym. Prowadzi to do proliferacji tych komórek i wytworzenia się przewagi komórek pomocniczych Th2, które wydzielają cytokiny prozapalne, między innymi interleukiny 4, 5 oraz 10, które pogarszają stan kliniczny skóry.

Niektórzy zaliczają atopowe zapalenie skóry do chorób psychosomatycznych. Schorzenie dotyka od 0,25 do 20% populacji. Początek rozwoju AZS przypada zwykle między 3 a 6 miesiącem życia. U ok. 40% dzieci choroba ustępuje z wiekiem. U pozostałych chorych zdarzają się nawroty w wieku dorosłym. Ze względu na wrodzony charakter schorzenia może ono trwać wiele lat bądź nawet całe życie.

Przyczyny choroby

Znaczącą rolę w rozwoju atopii odgrywają skłonności genetyczne. Jednak sposób dziedziczenia i rodzaj haplotypu biorącego udział w patogenezie schorzenia nie zostały dotychczas dookreślone. Ryzyko wystąpienia AZS u bliźniąt jednojajowych wynosi 70%, a u dwujajowych między 20% a 30%. Atopowe zapalenie skóry stwierdzone u obojga rodziców daje 70% szans na ponowienie choroby u dzieci, natomiast diagnoza AZS u matki lub ojca podnosi ryzyko zachorowania u potomków do 30% . Ryzyko wystąpienia choroby u dzieci, których żaden z rodziców nie jest dotknięty chorobą atopową waha się w granicach od 5 do 15% . Skóra chorego pod wpływem alergenów – substancji drażniących (mydło, rozpuszczalniki), alergenów wziewnych/kontaktowych (roztocze, sierść) lub pewnych pokarmów (jajka, mleko, białko pszenicy, czekolada, truskawki), traci barierę ochronną zbudowaną z lipidów (tzw. płaszcz lipidowy) i pada ofiarą innych szkodliwych substancji pochodzenia zewnętrznego.

Objawy i przebieg

AZS – typowa manifestacja atopii

Dziecko z atopowym zapaleniem skóry

Głównymi objawami atopowego zapalenia skóry są zaczerwienienie i suchość skóry, jej swędzenie, łuszczenie się i skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych. W 100% przypadków AZS jest sprzężone z lichenizacją (pogrubieniem) naskórka. Zmiany najczęściej lokalizują się na zgięciach łokciowych i kolanowych, na twarzy i szyi, ale mogą obejmować całe ciało (patrz: erytrodermia). Atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszą również inne schorzenia atopowe: astma oskrzelowa, sezonowy lub przewlekły katar sienny oraz alergiczne zapalenie spojówek. Charakterystycznym objawem jest również objaw Dennie-Morgana.

W obrazie klinicznym AZS wyróżnia się trzy fazy choroby:

• niemowlęcą (do 2. r. ż.) – ze zmianami wysiękowymi i strupami zlokalizowanym na twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach i tułowiu;
• dziecięcą (od 3 do 11 r. ż.) – ze zmianami zlokalizowanymi na zgięciach łokciowych i podkolanowych, karku oraz nadgarstkach. Możliwe jest wystąpienie zmian typu łupież białawy oraz złuszczającego zapalenia czerwieni wargowej z pęknięciami w kącikach ust;
• młodzieżową/osób dorosłych (od 12 do 23 r. ż.; niekiedy dłużej) – o lokalizacji podobnej, jak w zmianach dziecięcych, z dodatkowym – częstym – wystąpieniem zmian skórnych na powierzchni grzbietowej rąk. Może dojść też do pobrużdżenia i pogrubienia skóry.

Nie każdy pacjent musi przechodzić przez wszystkie fazy choroby. AZS może wystąpić we wczesnym dzieciństwie lub w późniejszym okresie rozwoju. Cechą wspólną dla wszystkich faz występowania choroby jest uporczywy świąd. Występują również objawy, które nie są charakterystyczne dla żadnej z faz, są to np. przebarwienia bądź odbarwienia pozapalne skóry, które ulegają repigmentacji po około 6 miesiącach . Choroba ma przebieg wieloletni z okresami, kiedy objawy są mniej lub bardziej nasilone. W przebiegu choroby ma znaczenie stres emocjonalny, który sam nie jest bezpośrednią przyczyną objawów, ale poprzez wpływ układu nerwowego może stać się czynnikiem wyzwalającym objawy u osoby chorej.

Rozpoznanie

Opracowano kryteria rozpoznawcze AZS (kryteria Hannifina-Rajki).

• Kryteria większe

1. świąd
2. typowe umiejscowienie
3. przewlekły i nawrotowy przebieg
4. atopia u chorego lub w wywiadzie rodzinnym

• Kryteria mniejsze

1. suchość skóry (xerosis)
2. rogowacenie przymieszkowe (keratosis pilaris) lub rybia łuska (ichthyosis)
3. natychmiastowe odczyny skórne
4. podwyższone stężenie IgE w surowicy
5. dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami
6. początek w dzieciństwie
7. skłonność do nawrotowych zakażeń skóry
8. zaćma
9. nawrotowe zapalenie spojówek
10. przebarwienia powiek i skóry wokół oczu
11. nietolerancja wełny
12. nietolerancja niektórych pokarmów
13. zaostrzenia po stresach psychicznych
14. świąd po spoceniu
15. biały dermografizm
16. pogrubienie fałdów na szyi
17. rumień twarzy
18. zapalenie czerwieni wargowej
19. stożek rogówki
20. objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki)
21. łupież biały
22. zapalenie brodawek sutkowych
23. skłonność do niespecyficznego stanu zapalnego skóry dłoni i stóp

Do rozpoznania AZS wystarczające jest spełnienie 3 spośród 4 głównych kryteriów; mniejsze kryteria mają znaczenie uzupełniające.

Bardzo pomocne są tzw. kryteria Williama, które pozwalają na rozpoznanie schorzenia z 85% czułością i 95% swoistością. Kryterium podstawowym, które musi być bezwzględnie spełnione, jest obecność swędzących zmian skórnych w chwili badania i w poprzedzających 12 miesiącach. Z kryteriów dodatkowych muszą być spełnione 3.

Kryteria dodatkowe według Williama:

• widoczny wyprysk
  • po stronie zginaczy (pacjent powyżej 4 r.ż.)
  • na twarzy (pacjent poniżej 4 r.ż.)
• w wywiadzie wyprysk
  • po stronie zginaczy (pacjent powyżej 4 r.ż.)
  • na policzkach (pacjent poniżej 4 r.ż.)
• wczesny początek zmian (do 4 r.ż)
• uogólniona suchość skóry w ciągu ostatniego roku
• współistnienie innych chorób atopowych
  • astma, katar sienny (pacjent powyżej 4 r.ż.)
  • lub dodatni wywiad atopowy u krewnych I stopnia (pacjent poniżej 4 r.ż)

Różnicowanie

Atopowe zapalenie skóry bywa mylone z łuszczycą. Inne jednostki chorobowe wymagające różnicowania z AZS to świerzbiączka objawowa (prurigo symptomatica) i świerzbiączka letnia (prurigo aestivalis).

Leczenie

Leczenie przyczynowe

Jeśli można stwierdzić czynniki uczulające, leczenie polega na eliminacji ich z otoczenia lub pokarmów chorego. Można też podejmować próby odczulania.

Leczenie objawowe

• środki przeciwhistaminowe
• kortykosteroidy ogólnie w okresie zaostrzeń i miejscowo w postaci maści, z unikaniem zaróbki lanolinowej (chorzy często są na nią wrażliwi)
• leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna A – ogólnie, takrolimus – miejscowo, pimekrolimus – miejscowo)
• fotochemioterapia (PUVA), fototerapia – naświetlania UVA i UVB
• pielęgnacja i natłuszczanie skóry
• specjalistyczna odzież lecznicza
• metoda mokrych opatrunków

Ze względu na przewlekły i nawrotowy charakter choroby, celem terapii jest utrzymanie jak najdłuższych okresów remisji oraz dobrego stanu ogólnego chorego.

Prewencja

W związku z tym, że chorzy na AZS – w porównaniu z populacją zdrową – są znacznie bardziej podatni na działanie różnych czynników drażniących, zaleca się im:

• unikanie ubrań wełnianych i szorstkich na rzecz luźnych, przepuszczających powietrze i bawełnianych
• pranie odzieży (także przed pierwszym użyciem w celu pozbawienia ich środków usztywniających) w odpowiednich środkach i obfite płukanie tkaniny
• rezygnację z mydła, a korzystanie ze specjalne preparatów do skóry atopowej
• mycie ciała wodą o odpowiedniej (średniej) temperaturze
• wprowadzenie delikatnego osuszania skóry ręcznikiem papierowym w miejsce tarcia ręcznikiem po ciele
• dbanie o odpowiednią temperaturę i wilgotność w zamieszkałych pomieszczeniach
• usunięcie dywanów, firan i tapicerowanych mebli z mieszkania, gromadzących kurz
• nieposiadanie zwierząt w domu ze względu na ryzyko kontaktu z alergizującą sierścią
• unikanie sytuacji stresogennych mogących nasilać symptomy
• niezwłoczne leczenie infekcji grzybicznych i bakteryjnych, które mogą zaostrzać objawy AZS
• wyeliminowanie wzmacniaczy smaku i konserwantów z pożywienia

Zobacz też

• ektoina

Bibliografia

• Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową PZWL 2005, ​ISBN 83-200-3367-5​.
• Andrzej Szczeklik (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ​ISBN 83-7430-031-0​.
• Honorata Błaszczyk, Anna Zalewska-Janowska, Choroby skóry, Warszawa 2009. ​ISBN 978-83-200-3760-9​.
• A. Brucka-Stempowska, D. Kubik, A. Lesiak, Atopowe zapalenie skóry – diagnostyka różnicowa zmian chorobowych. I Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Praca finansowana z funduszy prac statutowych UM w Łodzi nr 503-11-52-1.
• Elżbieta Waszczykowska, Atopowe zapalenie skóry – postępowanie lecznicze. Przegląd Alergologiczny 2004, nr 1, s. 24-29.

Linki zewnętrzne

• Atopowe zapalenie skóry w dermatologii. Dermatolog.pl [dostęp 11.03.2015]
• Monika Świerczyńska-Krępa: Atopowe zapalenie skóry. mp.pl [dostęp 09.01.2015]

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć medycznych i pokrewnych w Wikipedii.