Aukuba
 Aukuba japońska | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
aukuba |
| Nazwa systematyczna | |
| Aucuba Thunberg Nov. Gen. Pl. 3: 61. 1783[3][4] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Aukuba (Aucuba Thunb.) – rodzaj roślin z rodziny gariowatych Garryaceae. Dawniej w jego obrębie wyróżniano zwykle trzy gatunki[5][6], współcześnie – 10[7]. Rośliny te występują we wschodniej Azji, na obszarze od Himalajów i Wietnamu po Półwysep Koreański i Japonię[7], z centrum zróżnicowania w Chinach, gdzie obecne są wszystkie gatunki, a 7 z nich jest endemitami tego kraju[8]. Rośliny te rosną w różnych formacjach leśnych[9].
Rośliny te są uprawiane jako ozdobne, zwłaszcza aukuba japońska A. japonica, szczególnie w pstrolistnej odmianie 'Variegata'[9][10].
Nazwa naukowa utworzona została z nazwy japońskiej aokiba i w różnych językach na jej bazie powstały używane nazwy zwyczajowe, także w języku polskim. Dawniej zaproponowano także w języku polskim nazwę „ospielica”, ale nie jest ona używana[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy lub małe drzewa do 6 m wysokości[9]. Pędy grube, zielone[9], nagie[6], rozgałęziające się naprzeciwlegle, na przekroju okrągłe[8].
- Liście
- Zimozielone[6]. Naprzeciwległe[3], zwykle zagęszczone w młodszych (końcowych) częściach pędów[9], ogonkowe, bez przylistków[8]. Blaszka pojedyncza, skórzasta lub cienka, piłkowana, ząbkowana lub rzadziej całobrzega, od spodu jasnozielona, z wierzchu ciemnozielona i błyszcząca[8].
- Kwiaty
- Jednopłciowe (rośliny dwupienne). Kwiaty są drobne, promieniste i czterokrotne; zebrane w szczytowe kwiatostany wiechowate lub groniaste[8]. Kwiaty męskie w silniej rozbudowanych kwiatostanach, z drobnymi 4 działkami kielicha tworzącymi pierścień, 4 drobnymi płatkami korony i 4 pręcikami z okazałymi pylnikami. Kwiaty żeńskie w kwiatostanach mniej licznych, z dolną, jednokomorową zalążnią z pojedynczym zalążkiem[9].
- Owoce
- Czerwone, mięsiste (po wyschnięciu czarne), eliptyczne pestkowce[8][9] zawierające pojedyncze nasiono[9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zaliczany był w dawniejszych systemach do dereniowatych (Cornaceae)[5]. W systemie Takhtajana z 2009 ujęty był w monotypowej rodzinie Aucubaceae jako siostrzany względem także monotypowej rodziny gariowatych Garryaceae w rzędzie Garryales[11]. W systemie APG I rodzaj także tworzył własną rodzinę Aucubaceae umieszczoną w Garryales obok: Garryaceae, Eucomiaceae i Oncotheaceae[12]. Od systemu APG II z 2003 rodzaj Aucuba połączony został z siostrzanym rodzaje Garrya we wspólnej rodzinie Garryaceae. Za takim rozwiązaniem przemawiały dowody molekularne o ich bliskim pokrewieństwie, podobieństwa z zakresu morfologii, embriologii i chemizmu[13]. W kolejnych wersjach systemu APG utrzymano tę klasyfikację[14][2].
- Wykaz gatunków
Długi czas wyróżniano w obrębie rodzaju tylko trzy gatunki (A. chinensis, A. himalaica, A. japonica)[5]. Jednak w ostatnich latach zaakceptowano jeszcze siedem gatunków[7]:
- Aucuba albopunctifolia F.T.Wang
- Aucuba chinensis Benth.
- Aucuba chlorascens F.T.Wang
- Aucuba confertiflora W.P.Fang & Soong
- Aucuba eriobotryifolia F.T.Wang
- Aucuba filicauda Chun & F.C.How
- Aucuba himalaica Hook.f. & Thomson
- Aucuba japonica Thunb. – aukuba japońska
- Aucuba obcordata (Rehder) K.T.Fu ex W.K.Hu & Soong
- Aucuba robusta W.P.Fang & Soong
Uprawa i zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Aukuba japońska jest uprawiana jako roślina ozdobna. W łagodnym klimacie morskim i śródziemnomorskim uprawiana jest jako roślina żywopłotowa, dalej na północy w oranżeriach i mieszkaniach[5]. Wiele jej odmian uprawnych dostępnych jest w ofercie handlowej. Najpopularniejsze odmiany to 'Variegata' z żółtymi plamami na liściach (żeńska) lub 'Maculata' (męska). Walorem ozdobnym są barwne, wiecznie zielone liście oraz duże, jasnoczerwone jagody.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Tao ye shan hu shu: Aucuba. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-08-31].
- ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-08-31]. (ang.).
- ↑ a b c d Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 247, ISBN 83-01-10135-0.
- ↑ a b c Aucuba Thunb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-04].
- ↑ a b c d e f Jenny Qiuyun Xiang & David E. Boufford: Aucubaceae J. Agardh. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-25].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 332. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 87, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 456. ISBN 978-1-4020-9609-9.
- ↑ K. Bremer, M. Chase, P. Stevens i in.. An ordinal classification for the families of flowering plants. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 85, 4, s. 531-553, 1998.
- ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG II. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 141, 4, s. 399–436, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.t01-1-00158.x.
- ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.