Autonomiczne centrum społeczne
Autonomiczne centrum społeczne – samozarządzane centrum społeczne, w którym środowiska antyautorytarne organizują dobrowolne inicjatywy. Taka autonomiczna przestrzeń, często w wielofunkcyjnych obiektach związanych z anarchizmem, może zawierać warsztaty rowerowe, infoshopy, biblioteki, wolne szkoły, darmowe sklepy, przestrzenie spotkań i miejsca koncertów.
Ośrodki te znajdują się na całym świecie, na przykład we Włoszech, w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Inspirują się różnymi ruchami lewicowymi, w tym anarchizmem i wspólnotami intencjonalnymi. Są one zamieszkiwane, wynajmowane lub stanowią własność spółdzielczą.
Funkcje[edytuj | edytuj kod]
Autonomiczne centra społeczne różnią się wielkością i funkcją w zależności od lokalnego znaczenia[1]. Mogą one zawierać infoshop, radykalną księgarnię, punkt informacji i porad, warsztaty, kawiarnię, bar, niedrogą przestrzeń koncertową, niezależne kino lub spółdzielnię mieszkaniową[2]. Oprócz zapewniania przestrzeni dla aktywizmu, takie centra socjalne mogą stać się podmiotami nagłaśniającymi lokalne problemy, takie jak gentryfikacja lub dalekosiężne inwestycje biznesowe[3][4]. Poza tym stanowią projekty, w których tworzone i praktykowane są działania na zasadzie wspólnoty[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zachodni anarchiści przez długi czas tworzyli enklawy, w których mogli żyć na uboczu zgodnie ze swoimi społecznymi zasadami antyautorytaryzmu, wzajemnej pomocy, dzielenia się i integracji. Niektóre z tych miejsc obejmują sale związków zawodowych Robotników Przemysłowych Świata (dekady 1910-1919 i 1920-1929), barcelońskie centra społeczne podczas rewolucji hiszpańskiej czy skłoty powstające od lat 60. Mają one wspólne korzenie z radykalnymi wspólnotami intencjonalnymi, które okresowo pojawiały się w historii i są czasami określane jako Tymczasowe Strefy Autonomiczne[6] lub „wolne przestrzenie”, w których kontrhegemoniczny opór może tworzyć inicjatywy i taktykę[7]. Podczas gdy mają one tendencję do istnienia w stanie przejściowym, zwolennicy argumentują, że zachowują one spójność działań i że tymczasowość uniemożliwia siłom rządowym łatwe kontrolowanie ich działalności[8].
Przestrzeń wolna, czy też autonomiczna, definiowana jest jako miejsce niezależne od dominujących instytucji i ideologii, działające poza standardowymi relacjami ekonomicznymi, sprzyjające samodzielnemu podejmowaniu decyzji. Te niehierarchiczne zasady zachęcają do eksperymentalnych podejść do organizacji, podziału obowiązków, interakcji społecznych, rozwoju i finansów[9]. Centra społeczne mogą być wynajmowane, dzierżawione lub stanowić własność spółdzielczą. Są one w dużej mierze samodzielnie utrzymywane przez wolontariuszy i często zamykane z powodu wypalenia i zmniejszonego uczestnictwa, zwłaszcza jeśli czas wolny uczestników słabnie wraz ze zmianą ich sytuacji ekonomicznej[10].
Włochy[edytuj | edytuj kod]
Od lat 80.[8] młodzi Włosi urządzali samozarządzane centra społeczne (wł. centri sociali), w których zbierali się, aby pracować nad projektami kulturalnymi, słuchać muzyki, dyskutować o polityce czy dzielić się podstawowymi informacjami o życiu[11]. Projekty te są często skłotami i znane są jako Centro Social Okupado Autogestionado (CSOA) (pol. squatowe, samodzielnie zarządzane centra społeczne)[12]. Do 2001 istniało około 150 takich obiektów, założonych w opuszczonych budynkach, jak np. byłe szkoły i fabryki. Centra te działają poza kontrolą państwa i wolnego rynku[13], i mają konfliktowe relacje z policją, ponadto często przedstawiane są przez konserwatywne media jako magnes dla przestępczości i nielegalnych zachowań. Włoskie centra były niekiedy finansowane z miejskich programów kulturalnych[11].
Stany Zjednoczone[edytuj | edytuj kod]
W Stanach Zjednoczonych samozarządzane centra społeczne przybierają głównie formę infoshopów i radykalnych księgarni, takich jak Bluestockings w Nowym Jorku czy Red Emma’s w Baltimore[10]. Od lat 90. północnoamerykańscy anarchiści tworzyli centra społecznościowe, infoshopy i wolne przestrzenie, aby promować kulturę alternatywną, alternatywne media i szkoły jako kontrkulturę opartą o etykę DIY. Te przestrzenie społeczne, w odróżnieniu od regionalnych wspólnot intencjonalnych z połowy XX wieku, często dążą do integracji swojej społeczności z istniejącym sąsiedztwem miejskim, zamiast całkowitej „ucieczki” ze społeczeństwa do wiejskich komun[6].
Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]
Powstanie centrów społecznych w Wielkiej Brytanii jako ośrodków działalności kulturalnej i organizacji politycznych było główną cechą radykalnej i anarchistycznej polityki tego regionu[14]. Na przykład, 1 in 12 Club w Bradford posiada kawiarnię, plac zabaw dla dzieci, bar, infoshop, duże przestrzenie do spotkań i koncertów[1].
Infoshopy[edytuj | edytuj kod]
Infoshopy są wielofunkcyjnymi przestrzeniami, które promują alternatywne media i stanowią scenę dla alternatywnych działań kulturalnych, ekonomicznych, politycznych i społecznych[8]. Poszczególne infoshopy różnią się między sobą funkcjami, ale mogą zawierać małą bibliotekę lub czytelnię i służyć jako centrum dystrybucji zarówno darmowych, jak i płatnych mediów alternatywnych, szczególnie mediów o rewolucyjnej czy anarchistycznej tematyce[7]. Chociaż obiekty tego typu mogą służyć jako rodzaj biblioteki społecznościowej, są zaprojektowane tak, aby zaspokajać potrzeby informacyjne użytkowników, a nie konkurować z biblioteką publiczną lub istniejącymi centrami informacyjnymi[15].
Dla alternatywnych wydawców i grup aktywistów infoshopy mogą oferować tanie usługi reprograficzne dla publikacji typu DIY i stanowić adres pocztowy dla tych, którzy nie mogą sobie pozwolić na skrytkę pocztową lub odbierać poczty pod adresem w skłocie. W latach 90. dostępne narzędzia obejmowały zarówno proste kserokopiarki, jak i oprogramowanie do publikowania. Poza funkcjami publikacji drukowanych, infoshopy mogą również organizować spotkania, dyskusje, koncerty lub wystawy. Na przykład, gdy w latach 90. XX wieku nastąpił rozwój udziału form audiowizualnych w aktywizmie, infoshopy wyświetlały filmy i gościły grupy dyskusyjne zachęcające do działań zbiorowych[8]. Tego typu lokalizacje często starają się zaoferować przestrzeń, w której jednostki mogą publikować bez ograniczeń prasy głównego nurtu i dyskutować o alternatywnych ideach bez przeszkód w postaci homofobii, rasizmu i seksizmu[7].
Organizowane przez działaczy politycznych infoshopy są często niezależne, finansowane przez nich samych i niezwiązane z żadną organizacją czy radą. Są często nadzorowane i prowadzone przez samodzielnie wybranych członków jako wolontariuszy[9] i podobnie jak anarchistyczne media, które rozpowszechniają, działają w oparciu o niedrogie, pożyczone lub podarowane zasoby, takie jak używane komputery i meble[7]. W rezultacie infoshopy i inne alternatywne instytucje są często krótkotrwałe, mając niewielkie dochody, które pozwalają na opłacenie krótkoterminowych dzierżaw wynajmowanych pomieszczeń sklepowych. Infoshopy czasami łączą w sobie funkcje innych alternatywnych miejsc: wegetariańskich kawiarni, niezależnych sklepów płytowych, alternatywnych księgarni, ale przede wszystkim rozpowszechniają informacje, służąc jako biblioteki, archiwa, punkty dystrybucji i centrum nieformalnej sieci alternatywnych organizacji i aktywistów[8].
Wolne szkoły[edytuj | edytuj kod]
Anarchiści, w dążeniu do wolności od dogmatów, wierzą, że jednostki nie mogą być socjalizowane do bezrefleksyjnego poddawania się autorytetom lub dogmatom[6]. W przeciwieństwie do tradycyjnych szkół, anarchistyczne wolne szkoły są autonomicznymi, niehierarchicznymi przestrzeniami przeznaczonymi do wymiany edukacyjnej i dzielenia się umiejętnościami. Nie mają kryteriów przyjęcia lub hierarchicznych relacji między nauczycielem a uczniem. Zajęcia prowadzone są przez wolontariuszy i odbywają się w samodzielnie zarządzanych ośrodkach społecznych, domach kultury, parkach i innych miejscach publicznych[10].
Wolne szkoły podążają za anarchistyczną linią edukacji wyznaczoną przez Escuela Moderna (Nowoczesną Szkołę) autorstwa hiszpańskiego anarchisty Francisco Ferrera i wynikającego z niej ruchu nowoczesnych szkół w pierwszej dekadzie XX wieku, poprzez amerykański ruch wolnych szkół w latach 60. Amerykański anarchista Paul Goodman opowiadał się za prowadzeniem małych szkół dla dzieci w sklepach i wykorzystywaniem miasta jako klasy[6].
Na przykład wolna szkoła w Toronto powstała z zamknięcia kontrkulturowej kawiarni wspólnotowej i otwarcia anarchistycznej wolnej przestrzeni. Jej celem było dzielenie się pomysłami na tworzenie antyautorytarnych relacji społecznych poprzez cykl zajęć. Wszyscy byli zapraszani do zgłaszania propozycji i uczestnictwa w zajęciach, których tematyka obejmowała: zajęcia muzyczne, alternatywną ekonomię, sztukę uliczną i przemoc wobec kobiet, choć najdłużej działające zajęcia wprowadzały w anarchizm i związaną z nim politykę syndykalizmu i wolnościowego socjalizmu. Prowadzący kurs pełnili raczej rolę pomagaczy, dostarczających tekstów i zachęcających do uczestnictwa, niż odgórnych wykładowców. W wolnej przestrzeni odbywały się również wydarzenia artystyczne, imprezy i fora dyskusyjne. Inne inicjatywy były krótkotrwałe takie jak skromna wypożyczalnia i stół z używanymi towarami[6]. W innej wolnej szkole w Nottingham zajęcia zorientowane na dzielenie się umiejętnościami z bardziej tradycyjną pedagogiką były bardziej popularne niż sesje poświęcone radykalnej edukacji[10].
Podobnie jak w przypadku wolnych szkół, projekty wolnych uniwersytetów są prowadzone na kampusach uniwersyteckich, co jest najbardziej widoczne w Europie. Organizowane przez ochotnicze kolektywy studenckie, uczestnicy tych inicjatyw eksperymentują z procesem uczenia się, ale nie mają na celu zastąpienia tradycyjnego uniwersytetu[10].
W Polsce[edytuj | edytuj kod]
Przykładem autonomicznego centrum społecznego w Polsce jest A.D.A. Puławska (Aktywny Dom Alternatywny) w Warszawie. Swoją działalność opiera w całości na oddolnej aktywności społecznej. Przyjmując zasadę non-profit, jest przestrzenią wspierającą niekomercyjne działania społeczne i kulturalne, inicjowane przez niezależne jednostki, grupy i organizacje. Znajduje się tam świetlica, sala koncertowo-teatralna, sitodruk, ciemnia, galeria, biblioteka, ogródek miejski, darmowy sklep (wymiennik) oraz pracownie i warsztaty[16][17][18]. Są tam również organizowane doroczne anarchistyczne targi książki – Warsaw Independent Bookfair (Warszawski Niezależny Kiermasz Książek)[19][20][21][22].
Skłot Syrena również działa na zasadzie autonomicznego centrum społecznego. W ramach jej przestrzeni funkcjonuje m.in. klubokawiarnia Cafe Kryzys[23][24][25], darmowy sklep[26], szwalnia, pracownia rzeźby i sitodruku, szablonownia, pokój graficzny, świetlica[27], warsztat rowerowy[28] czy biblioteka[29].
W Polsce działają również alternatywne szkoły. Bezpłatne i otwarte dla każdego zajęcia realizowane są w ramach Autonomicznej Przestrzeni Edukacyjnej (APE) z oddziałami w Krakowie i Warszawie[30]. W Poznaniu na skłocie Rozbrat działa lokalny odpowiednik takiej inicjatywy pod nazwą Wolna Szkoła Rozbrat[31].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Anita Lacey, Networked Communities: Social Centers and Activist Spaces in Contemporary Britain, „Space and Culture”, 2016, DOI: 10.1177/1206331205277350 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ Do It Yourself: A Handbook For Changing Our World, Pluto Press, 2007, ISBN 978-0-7453-2637-5, JSTOR: j.ctt183q5zv [dostęp 2021-03-02].
- ↑ Gianni Piazza, Squatting Social Centres in a Sicilian City: Liberated Spaces and Urban Protest Actors, „Antipode”, 50 (2), 2018, s. 498–522, DOI: 10.1111/anti.12286, ISSN 1467-8330 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ Anna Casaglia, Territories of Struggle: Social Centres in Northern Italy Opposing Mega-Events, „Antipode”, 50 (2), 2018, s. 478–497, DOI: 10.1111/anti.12287, ISSN 1467-8330 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ Andre Pusey, Social Centres and the New Cooperativism of the Common, „Affinities: A Journal of Radical Theory, Culture, and Action”, 27 sierpnia 2010 [dostęp 2021-03-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-21] (ang.).
- ↑ a b c d e Jeffery Shantz, Spaces of Learning: The Anarchist Free Skool [online], Alliance for Self-Directed Education, 2019 [dostęp 2021-03-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-07] (ang.).
- ↑ a b c d Chris Atton, Infoshops in the Shadow of the State, [w:] Nick Couldry, James Curran (red.), Contesting Media Power: Alternative Media in a Networked World, Rowman & Littlefield, 2003, ISBN 978-0-7425-2385-2 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c d e Chris Atton, Alternative Media (Culture, Representation and Identity), SAGE Publications Ltd, 2001, ISBN 978-0-7619-6771-2.
- ↑ a b Chris Atton, The infoshop: the alternative information centre of the 1990s, [w:] Nick Couldry, James Curran (red.), Contesting Media Power: Alternative Media in a Networked World, Rowman & Littlefield, 2003, ISBN 978-0-7425-2385-2 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
- ↑ a b c d e Elsa Noterman, Andre Pusey, Inside, Outside, and on the Edge of the Academy: Experiments in Radical Pedagogies, [w:] Robert Haworth (red.), Anarchist Pedagogies: Collective Actions, Theories, and Critical Reflections on Education, PM Press, 2012, ISBN 978-1-60486-484-7 (ang.).
- ↑ a b Italy: Three Decades of Radical Media, [w:] John D.H. Downing, Radical Media: Rebellious Communication and Social Movements, SAGE Publications, 2001, DOI: 10.4135/9781452204994.n19, ISBN 978-0-8039-5699-5.
- ↑ Maureen Webb, Coding Democracy: How Hackers Are Disrupting Power, Surveillance, and Authoritarianism, MIT Press, 2020, ISBN 978-0-262-04355-7.
- ↑ Naomi Klein, Squatters in white overalls [online], the Guardian, 8 czerwca 2001 [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-06] (ang.).
- ↑ Benjamin Franks, Ruth Kinna, Contemporary British Anarchism, „Revue LISA/LISA e-journal” (vol. XII-n°8), 2014, DOI: 10.4000/lisa.7128, ISSN 1762-6153 [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-04] (ang.).
- ↑ Chris Atton, The infoshop: the alternative information centre of the 1990s, „New Library World”, 100 (1), 1999, s. 24–29, DOI: 10.1108/03074809910248564, ISSN 0307-4803 [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane 2019-07-25] (ang.).
- ↑ A.D.A. PUŁAWSKA [online], A.D.A. Puławska (Aktywny Dom Alternatywny) [dostęp 2021-03-04] (pol.).
- ↑ Instytucje - Aktywny Dom Alternatywny - Kulturalna Warszawa [online], Kultruralna Warszawa [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-04] (pol.).
- ↑ A.D.A - Aktywny Dom Alternatywny [online], ekoexpo.pl [dostęp 2021-03-04].
- ↑ About [online], warsawbookfair.noblogs.org [dostęp 2021-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26] (ang.).
- ↑ V Warszawski Niezależny Kiermasz Książek 2020 // 5th Warsaw Independent Bookfair [online], waw4free, 2020 [dostęp 2021-01-30] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
- ↑ Warszawski Niezależny Kiermasz Książek [online], cojestgrane24.wyborcza.pl, 2016 [dostęp 2021-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-30] (pol.).
- ↑ Warsaw Independent Bookfair 2019 [online], KIWIPortal, 2019 [dostęp 2021-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-30] (pol.).
- ↑ Cafe Kryzys [online], syrena.org [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-22] (pol.).
- ↑ Przemysław Ziemichód, Cafe Kryzys. Jadłodajnia na skłocie, która wygląda lepiej niż niejeden modny bar [online], Warszawa Nasze Miasto, 2 czerwca 2016 [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-27] (pol.).
- ↑ Cafe Kryzys na skłocie Syrena: anarchiści otwierają klubokawiarnię [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
- ↑ Darmowy sklep [online], syrena.org [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-27] (pol.).
- ↑ Joanna Erbel, Jak Syrena demokratyzuje Warszawę?, „Magazyn Sztuki”, 2, Issuu, 2012, s. 66-71, ISSN 1231-6709 [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-26] (pol.).
- ↑ Rowerownia Syrena [online], facebook.com [dostęp 2020-08-26] (pol.).
- ↑ Biblioteka [online], syrena.org [dostęp 2020-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-16] (pol.).
- ↑ O NAS [online], Autonomiczna Przestrzeń Edukacyjna [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-04] (pol.).
- ↑ Wolna Szkoła na Rozbracie [online], rozbrat.org [dostęp 2021-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] (pol.).
