Awantura w Benderach
46°50′00″N 29°29′00″E/46,833333 29,483333| III wojna północna | |||
 Charles Édouard Armand-Dumaresq, Bitwa w Benderach (1877) | |||
| Czas |
1 lutego 1713 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo Turków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Położenie na mapie Mołdawii  | |||
| 46°50′00″N 29°29′00″E/46,833333 29,483333
| |||
Awantura w Benderach (szw. Kalabaliken i Bender) – gwałtowne starcie, które miało miejsce 1 lutego 1713 roku w Benderach, na terenie dzisiejszej Mołdawii, podczas którego żołnierze osmańscy pojmali króla Szwecji Karola XII.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]
Po przegranej z Rosją w bitwie pod Połtawą w 1709 roku Karol XII uciekł do Imperium Osmańskiego i osiedlił się w mieście Bendery wraz ze swoim oddziałem liczącym około 1500 żołnierzy. Sułtan Ahmed III udzielił Karolowi i jego ludziom azylu. Król zwrócił się do sułtana z prośbą o zorganizowanie armii liczącej 60 000 ludzi, która eskortowałaby Karola przez Polskę do Morza Bałtyckiego, ale sułtan odmówił, ponieważ oznaczałoby to problemy polityczne z Polską i Rosją. Karol, który zyskał sojusznika w osobie chana krymskiego Dewleta II Gireja, zaczął planować wojnę przeciwko Rosji. Frakcja prowadząca kampanię wojenną osiągnęła swój cel i w listopadzie 1710 roku Ahmed III ogłosił rozpoczęcie wojny rosyjsko-tureckiej. Następna kampania wojskowa pod wodzą wielkiego wezyra Baltaci Mehmeda Paszy zakończyła się zwycięstwem Imperium Osmańskiego w lipcu 1711 roku, a na mocy podpisanego traktatu pruckiego car Rosji Piotr I Wielki utracił terytoria podbite w poprzedniej wojnie[1].
Jednakże polityczni sojusznicy Karol XII i Dewlet II Girej nie byli zadowoleni z traktatu i kontynuowali spisek mający na celu wywołanie nowej wojny, podczas gdy przeciwny obóz starał się złagodzić stosunki z Rosją i zwrócić uwagę na Republikę Wenecką, która z kolei pragnęła odzyskać wcześniej podbite terytoria. Przez następne dwa lata sytuacja polityczna w Imperium Osmańskim była bardzo niestabilna. Chociaż Rosji wypowiedziano kilkakrotnie wojnę, nie doszło do żadnej bitwy, a kryzysy rozwiązywano za pomocą środków dyplomatycznych i negocjacji. W końcu, na początku 1713 roku, Ahmed III, znudzony kłótniami, nakazał zesłanie chana krymskiego na wyspę Rodos i umieszczenie Karola w areszcie domowym[1].
Awantura
[edytuj | edytuj kod]„Kalabalik” to tureckie słowo oznaczające zamieszanie lub tumult[1]. Zwłaszcza w starszych pismach historycznych pojawiają się bardziej przesadzone i zromantyzowane wersje, które często różnią się między sobą opisem wydarzeń. Dlatego nie sposób stwierdzić, co się naprawdę wydarzyło. Znaczenie słowa „kalabalik” zostało również zromantyzowane: mówi się, że oznacza ono polowanie na trudną do złapania zwierzynę, polowanie na lwa i tym podobne[2].
W zależności od wersji Szwedzi dysponowali siłą około 500 żołnierzy, z czego „garstka” lub 40–50 ludzi miała wziąć udział w faktycznej potyczce po tym, jak pozostali się poddali. Siły tureckie były prawdopodobnie przytłaczające, największe szacunki mówią o 12 000 ludzi[2]. Według szwedzkiego historyka Carla Grimberga, przeciwko „Lwu Północy” i jego 500 ludziom wysłano aż 10 000 Turków i Tatarów[3]. Nie jest również pewne, w jaki sposób Szwedzi przygotowali się na przybycie armii osmańskiej. Według niektórych wersji Karol zorganizował obronę, szybko ufortyfikował obóz i dodał odwagi swoim ludziom, wygłaszając przemówienie podczas jazdy przed liniami obrony. Gdy Turcy się zbliżyli, Szwedzi zależnie od źródeł albo wystrzelili z armat[2], albo zostali zaskoczeni w trakcie kościelnego nabożeństwa[4].
Po ataku Turków większość Szwedów została otoczona i poddała się, więc Karol uciekł z mniejszą grupą liczącą około 50 ludzi do swojego domu, gdzie albo odpierał ataki Turków, albo ukrywał się, dopóki dach, podpalony przez Turków płonącymi strzałami, nie zawalił się[3]. Kiedy dach się zawalił, Szwedzi rzucili się do ataku, walcząc jak szaleni i bronili swej pozycji przez osiem godzin, strzelając do Turków z armat i karabinów[4]. Istnieje również kilka wersji schwytania Karola XII: potknął się podczas biegu lub upadł, zaplątawszy się w ostrogi albo stracił przytomność po upadku lub ataku ze strony grupy Turków. Jego brwi były spalone prochem strzelniczym, a ubranie poplamione krwią[1].
Na ilustracji do perskiego wydania powieści Woltera, widać jak Karol XII zabija czterech przeciwników jednym ciosem. Wyobrażał sobie, że dom Karola musiał być duży i mieć wiele okien, bo według jego opowieści Szwedzi w ciągu zaledwie kwadransa zastrzelili z karabinów dwustu muzułmanów. Sam Karol później wspominał, że podczas całego incydentu zabił prawdopodobnie trzy osoby[5][3][6]. W każdym razie Karola aresztowano i osadzono w areszcie domowym w Didimoticho (obecnie Grecja), gdzie sułtanowi łatwiej było mieć go pod kontrolą[7][8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Karl XII:s onödiga kalabalik i Bender. Populär Historia. [dostęp 2025-03-18]. (szw.).
- ↑ a b c Robert Nisbet Bain: Charles XII. Read Books, 2008, s. 210-219. ISBN 978-1-4437-2471-5.
- ↑ a b c Carl Grimberg: A History of Sweden. Read Books, 2007, s. 235-236. ISBN 978-1-4067-0933-9.
- ↑ a b G. Adlerfelt: The Life Of Charles XII, King Of Sweden. Kessinger Publishing, 2007, s. 102-110. ISBN 978-1-4325-2733-4.
- ↑ Cheryl Fallon Giuliano: Ode to Napoleon Buonaparte and Don Juan Canto VIII and Stanzas from III and IX. Taylor & Francis, 2007, s. 201. ISBN 978-0-8153-1148-5.
- ↑ George C. Schoolfield: Young Rilke and His Time. Camden House, 2009, s. 382-383. ISBN 978-1-57113-188-1.
- ↑ Lars Bergquist: Swedenborg’s Secret. The Swedenborg Society, 2005, s. 49-50. ISBN 978-0-85448-143-9.
- ↑ Stanford J. Shaw: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press, 1976, s. 229-231. ISBN 978-0-521-21280-9.