Bój o Żory

Bój o Żory
— II wojna światowa, Kampania wrześniowa, Bitwa pszczyńska —
Czas	1 września 1939
Miejsce	Żory
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	agresja III Rzeszy na Polskę
Wynik	zwycięstwo Niemców
Strony konfliktu
II Rzeczpospolita III Rzesza
Dowódcy
Tadeusz Kwiatkowski Józef Strantz Heinrich von Vietinghoff
Siły
4 działa 75mm, 6 rusznic ppanc, 1 Lkm 7,92mm wz. 08/15 „Maxim”, 277 bagnetów 164 czołgi w tym: 72 PzKpfw I, 81 PzKpfw II, 3 PzKpfw III oraz 8 PzKpfw IV; 16 haubic 105 mm, wsparcie Luftwaffe
Straty
11 zabitych, 1 ranny, 1 działo zniszczone 4 czołgi (w tym dwa zatopione), 4 uszkodzone, nieznana liczba rannych/zabitych
brak współrzędnych

Kampania wrześniowa (1 IX – 6 X 1939)

Wieluń • Tczew • Wybrzeże i Bałtyk (Westerplatte • Gdańsk • Kępa Oksywska • Hel) • granica państwa • Śląsk (Bytom • Pszczyna • Boża Góra • Żory • Cieszyn • Wyry) • Krojanty • Chojnice • Lasy Królewskie • Mokra (1 IX) • Leszno (1–2 IX) • Częstochowa • Mława (1–3 IX) • Grudziądz • Myszyniec (1–4 IX) • Bory Tucholskie (1–5 IX) • Jordanów • Wschowa (2 IX) • Węgierska Górka (2–3 IX) • Bukowiec (3 IX) • Borowa Góra (3–6 IX) • Rajsko (4 IX) • Różan (4–6 IX) • Piotrków (5–6 IX) • Tomaszów Mazowiecki (6 IX) • Proszowice (6/7 IX) • Pułtusk (6–7 IX) • Łódź (6–8 IX) • Łomża • Wizna (7–10 IX) • Wola Cyrusowa (8 IX) • Barak (8 IX) • Iłża (8–9 IX) • Nowogród (8–10 IX) • Warszawa (8–28 IX) • San (9-11 IX) • Bzura (9–22 IX) • Jakać • Głowaczów (10 IX) • Jarosław (10–11 IX) • Węgrów (10–14 IX) • Kałuszyn (11/12 IX) • Zambrów (11–12 IX) • Przemyśl (11–14 IX) • Brwinów (12 IX) • Łętownica i Andrzejew • Stryj (12–13 IX) • Lwów (12–22 IX) • Mińsk Mazowiecki (13 IX) • Sochaczew (13–16 IX) • Boratycze (14 IX) • Brześć (14–17 IX) • Modlin (14–29 IX) • Jaworów (15–16 IX) • Hajnówka (17 IX) • Biłgoraj (16–17 IX) • Krasnystaw • Kobryń (17–18 IX) • Lasy janowskie (17–20 IX) • Tomaszów Lubelski (17–20 IX i 22–27 IX) • Wilno (18–19 IX) • Wólka Węglowa • Bełżec (19 IX) • Grodno (20–22 IX) • Palmiry • Kamionka Strumiłowa (21 IX) • Kodziowce (22 IX) • Łomianki (22 IX) • Cześniki (22 IX) • Krasnobród (23 IX) • Husynne (24 IX) • Rawa Ruska (24–25 IX) • Morańce (26 IX) • Władypol (26–27 IX) • Szack (28–29 IX) • Parczew (29–30 IX) • Wytyczno (1 X) • Kock (2–6 X)

Bój o Żory – starcie zbrojne, które miało miejsce 1 września 1939 na Górnym Śląsku na terytorium miasta Żory, jako część bitwy pszczyńskiej. Bój miał na celu, podobnie jak walki na pozycji przesłaniającej Rybnik, opóźnić natarcie sił niemieckich na polski Górny Śląsk.

Skład

W szturmie na miasto udział wzięły:

1. jednostki 5 Dywizji Pancernej Wehrmachtu:
   1. 14 pułk strzelców (Schützen-Regiment 14) Oberstleutnant Oberst Joachim Degener
   2. 15 pułk pancerny (Panzer-Regiment 15) Oberstleutnant Johannes Streich
   3. 2 batalion 116 pułku artylerii (Artillerie-Regiment 116) Oberstleutnant Bruno Gerloch
2. 53 pułk 14 Dywizji Piechoty Wehrmachtu Oberstleutnant Adalbert Lontschar.

W obronie Żor wzięły udział:

1. jednostki 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty:
   1. 5 bateria II dywizjonu 23 pal pod dowództwem kpt. Mikołaja Józefa Stranza uzbrojona w 4 armaty kal. 75 mm wz. 1897 w składzie:
      1. działo nr 1 ulokowano na Rynku (działonowy kpr. Józef Wyderko),
      2. działo nr 2 ulokowano w pobliżu cegielni przy ul. Rybnickiej (działonowy kpr. Stanisław Puto),
      3. działo nr 3 ulokowano wpierw na peronie dworca kolejowego, później cofnięto na pozycję zajmowaną przez działo nr 4;
      4. działo nr 4 ulokowano pomiędzy lasem a stawem Śmieszek (dow. por. Karol Orłowski)
2. pluton 56 kompanii kolarzy (dow. ppor S. Reyman),
3. 1 pluton 53 samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej por. Bolesława Piotrowskiego uzbrojona w 6 rusznic ppanc oraz ckm-y na taczankach (ulokowany w Kleszczowie oraz na ul. Rybnickiej),
4. 54 baon Obrony Narodowej „Rybnik” pod dowództwem mjr Tadeusza Kwiatkowskiego w składzie:
   1. 7 kompania „Żorska” kpt. Edwarda Rychłowskiego (obsadziła zachodnie i południowe przedpole miasta),
   2. 8 kompania „Pszczyńska” kpt. Stanisława Urbanowskiego (pluton ppor. Franciszka Mosza ulokowano na dworcu kolejowym, pluton ppor. Jerzego Matuszewicza ulokowano pomiędzy stawem Śmieszek a stawem Kleszczowiak, pluton ppor. Aleksandra Bukko ulokowano w Kleszczowie jako odwód).

Kalendarium

• 24 sierpnia 1939 r. – ogłoszono alarm bojowy i wycofano większość II dywizjonu 23 pułku artylerii lekkiej do Mikołowa; w Żorach pozostaje jedynie 5 bateria II dywizjonu w sile 4 armat;
• 1 września 1939 r.:
  • o godz. 4:45 siły niemieckie uderzają na Rybnik
  • o godz. 5:00 nad Żorami ukazały się niemieckie samoloty zwiadowcze
  • o godz. 10:00 siły niemieckie uderzają na Żory od strony Rybnika
  • o godz. 11:00:
    • ewakuacja działonu kpr. Puto; podczas tej ewakuacji ginie 4 kanonierów, a kpr. Puto zostaje ranny;
    • Niemcy rozbijają pluton 7 kompanii ON broniący się w rejonie cegielni (pomiędzy ul. Rybnicką a ul. Folwarecką); w czasie walk śmierć poniósł dowódca plutonu ppor. rez. Władysław Pawlikowski wraz z sześcioma podkomendnymi
    • siły niemieckie uderzają na Żory od strony Boryni
  • około godz. 11:30 czołgi niemieckie zaczęły wdzierać się do miasta
  • 12:30 odwrót do Kleszczowa
  • o godz. 14.00 siły niemieckie w sile 69 czołgów uderzają na Kleszczów;

odwrót pozostałych jednostek na Kobiór.

• • 15:30 Niemcy oficjalnie wkraczają do Żor
  • 16:35 gen. Heinrich von Vietinghoff wraz ze sztabem lokuje się w Kleszczowie

Ocena bitwy

W założeniach dowódców Armii Kraków, a w szczególności gen. Jana Sadowskiego dowodzącego Grupą Operacyjną „Śląsk” celem działań operacyjnych Wojska Polskiego w powiecie rybnickim było opóźnienie natarcia sił niemieckich. Ponadto przed obrońcami obu pozycji przesłaniających, tj. Rybnika i Żor, postawiono zadanie prowadzenia skutecznej obrony przy jednoczesnym zachowaniu garnizonu polskiego. Oba cele operacyjne zostały osiągnięte. 5 Dywizja Pancerna oraz 53 pułk piechoty w dniu 1 września zdobyły jedynie ziemie powiatu rybnickiego i dały czas zorganizowania obrony powiatu pszczyńskiego.

Linki zewnętrzne

• zdjęcia z agresji niemieckiej na Rybnik i Żory