Bączek czarny
| Ixobrychus flavicollis[1] | |||
| (Latham, 1790) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
bączek czarny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 zielony – występuje cały rok żółty – tereny lęgowe niebieski – zimowiska | |||
Bączek czarny (Ixobrychus flavicollis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czaplowatych (Ardeidae). Występuje w Azji Południowej, Południowo-Wschodniej, w południowej części Azji Wschodniej, na niektórych wyspach Oceanii oraz w części Australii. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał John Latham w 1790 w 2. tomie Index ornithologicus. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Ardea flavicollis, a jako miejsce typowe wskazał Indie[3]. Latham opisał ten gatunek już w 1787 w suplemencie do General Synopsis of Birds, ale wówczas użył jedynie zwyczajowej angielskiej nazwy Yellow-necked Heron[3][4]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), autorzy Handbook of the Birds of the World[5] i Kompletnej listy ptaków świata[6] umieszczają bączka czarnego w rodzaju Ixobrychus. Dawniej często był umieszczany w monotypowym rodzaju Dupetor[5][7]. IOC wyróżnia trzy podgatunki[7], tak jak i autorzy HBW. Ptaki z Moluków bywały wydzielane do podgatunku I. f. gouldi[5].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[7]:
- I. f. flavicollis (Latham, 1790) – bączek czarny[6] – Pakistan na wschód po południowo-wschodnie Chiny, dalej na południe po Wielkie Wyspy Sundajskie, Filipiny, Celebes i okoliczne wyspy[5]
- I. f. australis (Lesson, 1831) – Moluki, Timor, wyspy Aru, nizinna część Nowej Gwinei, Archipelag Bismarcka na południe po zachodnią, północną i wschodnią Australię[5]
- I. f. woodfordi (Ogilvie-Grant, 1888) – bączek brodaty[6] – Wyspy Salomona[5]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 54–66 cm, masa ciała 208–420 g, rozpiętość skrzydeł 73,5–80 cm[5]. Wymiary szczegółowe dla nieokreślonej liczby samców i samic: długość skrzydła 197–215 mm u samców, 196–204 mm u samic; długość dzioba (od linii piór) 69–82 mm; długość skoku 61–70 mm; długość ogona 63–74 mm[8]. U samca w upierzeniu dominuje barwa ciemnoszara, u samicy – ciemnobrązowa. U ptaków obojga płci na grzbiecie upierzenie jest jednolicie ciemne, a od brody do nasady szyi po każdym z boków biegnie płowożółty pas. Szyję i górną część piersi gęsto pokrywają brązowe, płowe i brudnobiałe pasy. Dziób w górnej części jest czarny, w dolnej – żółtawy. Nogi i stopy mają barwę oliwkowobrązową. Prawdopodobnie zachodzą sezonowe zmiany w barwie skóry. Osobniki młodociane wyróżniają się jaśniejszym upierzeniem z rdzawym nalotem. Mają brązowe ciemię i płowe krawędzie piór grzbietu. Ich żółty pasek na szyi jest mniej widoczny niż u dorosłych ptaków[9]. Tęczówka ma barwę od złotobrązowej do czerwonej. Dziób czerwonawy, jaśniejszy i bardziej żółty na końcu i w bliższej końcowi połowie żuchwy. Naga skóra po bokach głowy fioletowa. Nogi i stopy ciemnobrązowe[8].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Zwykle bączki czarne zamieszkują gęsto zalesione okolice strumieni, oczek wodnych lub innych trwałych obszarów wodnych[5]. W Indiach odnotowywane do 1200 m n.p.m.[8] Ich pożywieniem są ryby dochodzące do 15 cm długości (m.in. z rodzajów Perca, Amniataba, Gobiomorphus), płazy bezogonowe, jaszczurki, mięczaki, skorupiaki[5]. Żerują wzdłuż wód stojących lub płynących[9]. Pod względem zachowania nie różnią się znacząco od innych przedstawicieli Ixobrychus. Najaktywniejsze są o świcie i zmierzchu oraz podczas deszczowej pogody ze słabą widocznością. W dzień przebywają wśród roślinności wodnej i zobaczyć je można wyłącznie, gdy zostaną spłoszone. Zaskoczone bączki czarne, zarówno dorosłe, jak i nielotne jeszcze młode, zamierają w bezruchu dobrze maskując się[8].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
W północnej części zasięgu pora lęgów związana jest z monsunami: w Indiach i Pakistanie jest to głównie okres od czerwca do września, kiedy trwają monsuny południowo-zachodnie[5]. W Indiach opisywano kolonie lęgowe bączków czarnych, które miały gniazdować razem z czaplami. O gniazdowaniu w Australii niewiele wiadomo. Na tym kontynencie zakładają gniazda w odosobnieniu, w koronach dobrze ukrytych drzew zwisających nad wodę[9]. Gniazdo ma formę platformy z gałęzi lub roślinności wodnej z niewielkim zagłębieniem pośrodku. Umieszczone jest na wygiętej roślinności wodnej lub bambusach, około metra nad powierzchnią wody. Przeważnie w zniesieniu znajdują się cztery jaja. Skorupka ma kształt szerokiego owalu, podobnie obłego na obydwu krańcach, i barwę białą z niebieskawym lub morskim nalotem. Średnie wymiary dla 40 jaj: 41,6 na 31,4 mm. Inkubacja rozpoczyna się od zniesienia pierwszego jaja, jednak czas wysiadywania nie jest znany. Młode typowo dla czaplowatych karmione są przez zwracanie pokarmu. Obydwa ptaki z pary uczestniczą w opiece nad potomstwem[8].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje bączka czarnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). W 2006 organizacja Wetlands International szacowała, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale około 63 000 – 320 000 osobników; oceniała globalny trend liczebności jako spadkowy, choć u niektórych populacji nie był on znany[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ixobrychus flavicollis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ixobrychus flavicollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b John Latham: Index ornithologicus. T. 2. 1790, s. 701. (łac.).
- ↑ John Latham, Supplement to the General synopsis of birds, 1787, s. 239 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Black Bittern (Ixobrychus flavicollis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae Leach, 1820 - czaplowate - Herons (Wersja: 2020-06-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-02-17].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-02-17]. (ang.).
- ↑ a b c d e Salim Ali & S. Dillon Ripley: Handbook of the Birds of India and Pakistan. T. 1. 1979, s. 88–89. ISBN 978-0195655063.
- ↑ a b c Neil McKilligan: Herons, Egrets and Bitterns: Their Biology and Conservation in Australia. CSIRO PUBLISHING, 2005, s. 117–118. ISBN 978-0-643-09133-7.
- ↑ Species factsheet: Ixobrychus flavicollis. BirdLife International. [dostęp 2022-02-17].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).