Bąk (motoszybowiec)
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ |
motoszybowiec |
| Konstrukcja |
średniopłat o konstrukcja drewnianej |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
marzec 1937 |
| Wycofanie ze służby |
1937–1939 |
| Liczba egz. |
10 |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
Sarolea Albatos 9 |
| Moc |
32 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
12,2 m[1] |
| Wydłużenie |
11,3 |
| Długość |
6 m |
| Wysokość |
1,45 m |
| Powierzchnia nośna |
13,2 m² |
| Masa | |
| Własna |
207 kg |
| Użyteczna |
118 kg |
| Startowa |
325 kg |
| Zapas paliwa |
50 l |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
152 km/h |
| Prędkość przelotowa |
130 km/h |
| Prędkość minimalna |
55 km/h |
| Prędkość dopuszczalna |
180 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
2,5 m/s |
| Prędkość min. opadania |
1,5 m/s przy 70 km/h |
| Pułap |
5200 m |
| Zasięg |
800 km |
| Długotrwałość lotu |
4h |
| Rozbieg |
70 |
| Dobieg |
60 |
| Doskonałość maks. |
19,2 (przy prędkości 72 km/h) |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Polska | |
Bąk – polski motoszybowiec konstrukcji inżyniera Antoniego Kocjana, pierwszy polski statek powietrzny wyposażony w usterzenie płytowe.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1935 roku Antoni Kocjan opracował koncepcję motoszybowca Bąk, w oparciu o szybowce Mewa i Orlik jego konstrukcji. Budową prototypu zajęły się Warsztaty Szybowcowe w Warszawie i została ona ukończona w 1937 roku. Motoszybowiec otrzymał znaki rejestracyjne SP-692 i został w marcu oblatany w Warszawie z silnikiem Kröber M-3 o mocy 18 KM[2]. Udział w lotach brali piloci: Michał Offierski, A. Onoszko i Z. Babiński[1].
Próby w Instytucie Technicznym Lotnictwa trwały do listopada 1937 roku i w ich ramach wykonano loty trwające 120 godzin[1]. W trakcie badań wprowadzono zmiany konstrukcyjne łoża silnika oraz wymieniono śmigło. Już podczas lotów fabrycznych Bąk wykazał bardzo dobre właściwości lotne. 2 maja 1937 roku Michał Offierski wykonał lot bezsilnikowy trwający 1 h 54 min, a 3 maja, również w locie bezsilnikowym trwającym 3 h, wzniósł się na wysokość 1200 m. 6 czerwca konstruktor w locie bezsilnikowym uzyskał przewyższenie 1900 m[3]. Wykonano kilka przelotów na odcinkach powyżej 150 km, np. Warszawa - Katowice oraz Warszawa - Inowrocław. Pomyślenie wypadły również próby wyłączania silnika w locie i jego ponownego uruchamiania – było to możliwe po uzyskaniu prędkości 150 km/h w locie ślizgowym[3].
Jeszcze przed zakończeniem prób, wyłącznie na podstawie obiecujących wyników pierwszych lotów, Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zamówiła budowę kolejnego egzemplarza. Został on wykonany w 1937 roku i otrzymał znaki rejestracyjne SP-1102[1]. Na tym egzemplarzu Michał Offierski ustanowił dwa rekordy międzynarodowe. 16 lutego 1938 roku osiągnął wysokość 4595 m, a 23 lutego pobił rekord długotrwałości lotu utrzymując się w powietrzu przez 5 h 24 min i 19 sek[4]. Rekordy zostały ustanowione nad Warszawą, po starcie z mokotowskiego lotniska[5].
W dniach 13-18 czerwca 1938 roku Bolesław Kocjan, brat konstruktora, wykonał na Bąku lot z Warszawy na Węgry i dalej do Jugosławii na odległość 2650 km[6][7]. Podczas pobytu w Jugosławii pilot prezentował w Belgradzie nową polską konstrukcję w locie, ponadto przeszkolił na niej kilku pilotów jugosłowiańskich[6].
We wrześniu 1938 roku Bolesław Kocjan na motoszybowcu Bąk wziął udział w Rajdzie Bałtyckim przechodzącym przez 9 państw i liczącym ok. 5 000 km. Trasa przebiegała przez miasta: Warszawa – Kowno – Ryga – Tallinn – Helsinki – Turku – Sztokholm – Göteborg – Kopenhaga – Hamburg – Haga – Bruksela – Liège – Antwerpia – Kolonia – Bielefeld – Erfurt – Berlin – Poznań – Warszawa. We wszystkich odwiedzanych miastach, poza Kownem i miastami niemieckimi, odbyły się pokazy w locie, podczas których Bąk wykonywał akrobacje[8].
Doświadczenia z eksploatacji dwóch pierwszych egzemplarzy oraz duże zapotrzebowanie na tego typu motoszybowiec, doprowadziły do skonstruowania ulepszonej wersji. W nowej konstrukcji zastosowano belgijski silnik Sarolea Albatros o pojemności 1100 cm3 i mocy 32 KM[9]. Został zarejestrowany jako samolot słabosilnikowy i otrzymał znaki SP-BRK i nazwę własną „Kolejarz Warszawski 13” (koszty budowy pokrył Warszawski Okręg Kolejarzy LOPP). Egzemplarz ten stał się prototypem wersji seryjnej, którą oznaczono Bąk II[1]. Egzemplarze seryjne Bąka II różniły się od prototypu mniejszą rozpiętością i powierzchnią nośną. Do grudnia 1938 roku wyprodukowano 8 egzemplarzy, w 1939 roku LOPP zamówił kolejne 10 sztuk[1].
Aeroklub Śląski, który był właścicielem drugiego egzemplarza Bąka, przeprowadził w 1938 roku kurs, na którym przeszkolono 10 pilotów szybowcowych w lotach silnikowych. W ciągu 8. dni wykonano loty na trzech "Bąkach" trwające 80 godzin, podczas których przeszkolono pilotów w zakresie kołowania i lądowania na podwoziu dwukołowym, lotów w warunkach noszeń termicznych i ich braku. Z braku czasu nie wykonano lotów stricte szybowcowych. Kurs został uznany za udany, po jego zakończeniu zaplanowano następny[10].
Na motoszybowcu SP-BRK pilot Tadeusz Derengowski w dniach 29 maja – 4 czerwca 1939 roku wziął udział w Międzynarodowym Zlocie Prasowym[11]. Po przeleceniu 4 035 km po trasie Warszawa – Kowno – Wilno – Ryga – Tallinn – Wilno – Warszawa – Lwów – Budapeszt – Zagrzeb – Wenecja – Piza – Rzym zajął II miejsce w klasyfikacji ogólnej (na 42 startujące samoloty) z wynikiem 31 147 punktów[12]. Udział w tym zlocie wykazał dużą przydatność Bąka do uprawiania turystyki lotniczej. Okazał się maszyną bardzo prostą w obsłudze — czynności związane z hangarowaniem, przygotowaniem do startu czy zapuszczenie silnika mógł wykonać pilot bez dodatkowej pomocy. Kabina była obszerna i wygodna, co miało znaczenie przy długotrwałych przelotach. Charakteryzował się krótkim startem i lądowaniem oraz solidnym podwoziem, co miało znaczenie przy lądowaniu w terenie[12].
Do wybuchu wojny zbudowano ponad 10 egzemplarzy (łącznie w wersji Bąk i Bąk II), które wykorzystywano w szkołach lotniczych w Polsce[1]. Konstrukcja wzbudziła zainteresowanie w innych krajach, jeden Bąk II był budowany na licencji w Estonii z silnikiem Sarolea[12]. Żaden ze zbudowanych motoszybowców nie przetrwał II wojny światowej[1].
Z samolotu zostały jedynie plany konstrukcyjne z 1939 roku, dzięki którym Fundacja Zabytki Polskiego Nieba zbudowała replikę motoszybowca. W marcu i kwietniu 2023 roku był on tymczasowo eksponowany w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie[13].
Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]
Jednomiejscowy motoszybowiec w układzie wolnonośnego średniopłata z silnikiem ze śmigłem ciągnącym[1][3].
Kadłub o konstrukcji półskorupowej, przekroju owalnym, kryty sklejką. Kabina pilota zamknięta, wyposażona w fotel dostosowany do spadochronu plecowego. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę, zakrętomierz i obrotomierz. W środkowej części kadłuba znajdował się bagażnik o wymiarach 45 x 30 x 25 cm[9]. Za kabiną pilota był umieszczony zbiornik paliwa.
Skrzydło o obrysie trapezowym, zaokrąglone na końcu, dwudzielne, jednodźwigarowe, kryte sklejką brzozową do dźwigara, dalej płótnem. Skrzydło mocowane było do kadłuba trzema sworzniami i wyposażone w lotki o napędzie popychaczowym, kryte płótnem. W części przykadłubowej znajdowały się małe bagażniki dostępne w czasie lotu[9].
Usterzenie poziome dwudzielne, płytowe, wolnonośne. Statecznik pionowy wykonany jako integralna część kadłuba.
Podwozie stałe, trójpunktowe. Golenie główne wyposażone w amortyzatory olejowo-sprężynowe, kółko ogonowe samonastawne.
Silnik w wersji Bąk I to Köller Kröber M-3 – dwusuwowy, dwucylindrowy chłodzony powietrzem o mocy 18 KM. W wersji Bąk II zamontowano silnik Sarolea Albatos 9 - dwusuwowy, dwucylindrowy chłodzony powietrzem o mocy 32 KM. Śmigło drewniane, stałe.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976, s. 437-439.
- ↑ Lotnictwo popularne a kultura techniczna kraju. „Skrzydlata Polska”. 3/1937, s. 67, marzec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ a b c Motoszybowiec typu „Bąk”. „Skrzydlata Polska”. 11/1937, s. 268, listopad 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ Rekordy „Bąka”. „Skrzydlata Polska”. 3/1938, s. 74-75, marzec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ Michał Offierski. Motoszybowiec – samolot wyczynowy. „Skrzydlata Polska”. 24/1970, s. 7, 14 czerwca 1970. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ a b L. Ciastuła: Nowy, piękny wyczyn na „Bąku”. „Skrzydlata Polska”. 6-7/1938, s. 188, czerwiec-lipiec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ „Bąk” rekordzista. „Ilustracja Świąteczna: dodatek do wydawnictw Domu Prasy S.A.”, s. 3, 10 lipca 1938. Warszawa: Nowoczesna Spółka Wydawnicza.
- ↑ RAID BAŁTYCKI AEROKLUBU WARSZAWSKIEGO. „Skrzydlata Polska”. 9/1938, s. 246-250, wrzesień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ a b c Samolot słabosilnikowy „Bąk II” z silnikiem Sarolea - Albatros 32 KM. „Skrzydlata Polska”. 1/1939, s. 22, styczeń 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ Kurs w Katowicach. „Skrzydlata Polska”. 6-7/1938, s. 185-186, czerwiec-lipiec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ Przemysław Kowalski: Pierwszy Międzynarodowy Kongres Prasy Lotniczej. „Skrzydlata Polska”. 6/1939, s. 172-173, czerwiec 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ a b c F. Derengowski: Warszawa — Tallin — Warszawa — Rzym na „Bąku”. „Skrzydlata Polska”. 7/1939, s. 201-202, lipiec 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ * Gruchalski Kocjan "Bąk", 2023. samolotypolskie.pl. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
