Bęben szamański
Bęben szamański – instrument należący do grupy bębnów obręczowych. Owalny bądź okrągły. Zbudowany z drewnianego korpusu oraz skórzanej membrany. Wykorzystywany przez szamanów w trakcie ceremonii szamańskich w celu wprowadzenia siebie w trans i uzyskania kontaktu ze światem duchowym. Według Mircea Eliade'go "Bęben odgrywa pierwszoplanową rolę w ceremoniach szamańskich. Jego symbolika jest złożona, a magiczne funkcje wielorakie. Jest niezbędny dla przebiegu seansu, gdyż zanosi szamana do Środka Świata, pozwala mu latać w przestworzach, wzywa i więzi duchy, a wreszcie gra na bębnie pozwala szamanowi skoncentrować się i na nowo nawiązać kontakt ze światem duchowym, dzięki któremu przygotowuje się do podróży"[1]. Bęben szamański mieści się tym samym w uniwersum znaczeniowym szamanizmu.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Bęben szamański zbudowany jest z drewnianej obręczy, skórzanej membrany, naciągu ze skóry lub sznurka, w niektórych kulturach metalowych przedmiotów spełniających funkcję dzwonków. Średnica bębna waha się w przedziale od dwudziestu kilku do sześćdziesięciu kilku centymetrów, natomiast wysokość obręczy od 6 do kilkunastu centymetrów. Tradycyjnym materiałem na korpus bębna szamańskiego jest drewno. Do tradycyjnych metod wyrobu obręczy należy:
- wydrążenie lub wypalenie wnętrza pnia ściętego drzewa,
- wygięcie deski drewnianej w okrąg, poprzez poddanie jej wysokiej temperaturze, dzięki której zyskuje właściwości plastyczne,
- klejenie drewnianych bloczków.
Współcześnie wykorzystuje się również drewnianą sklejkę.
Membrana bębna szamańskiego wykonana jest ze skór zwierzęcej – krowiej, końskiej, koziej, jeleniej, sarniej, a także z łosia, bizona i renifera. Skóra na bębnie może zawierać obrazy. Z malowanymi bębnami spotykamy się m.in. u Jakutów, Saamów, Tunguzów, Ostiaków, Ałtajczyków[1]. Malowidła te przedstawiają zwierzęta totemiczne, uniwersum symboliczne – w szczególności strukturę świata podzielonego na Piekło, Ziemię i Niebo, Drzewo Świata, tęczę.
Wśród bębnów szamańskich pochodzących z obszarów Syberii spotyka się również metalowe części bębna. Są to różnego typu dzwonki, wyobrażenia duchów lub zwierząt, strzały. Każdy z tych elementów ma swoje przeznaczenie i rolę w procesie uzdrawiania.
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Wśród ludów wykorzystujących bęben szamański funkcjonuje wiele nazw tego instrumentu. Niektóre z nich to:
- koń szamana, kozioł szamana – nazwy funkcjonująca wśród Sojotów,
- czarny jeleń – nazwa funkcjonująca wśród plemion mongolskich,
- łuk, śpiewający łuk – nazwa funkcjonująca wśród Juraków[1].
Funkcje bębna szamańskiego[edytuj | edytuj kod]
W antropologii społecznej wskazuje się szeroką rolę bębna szamańskiego w kulturze rdzennych ludów wielu regionów świata. Najwięcej badań na ten temat przeprowadzono na obszarze Syberii (por. Mircea Eliade, op.cit). Tak jak szaman pełni służebną rolę wobec społeczności, w której funkcjonuje[2], tak bęben szamański służy szamanowi w jego mistycznych podróżach[1]. Opis seansu leczniczego prowadzonego przez szamana mongolskiego w XX wieku znajduje się np. w książce Opowieść ojca, przez mongolskie stepy w poszukiwaniu cudu[3] – "Z odzieniem na ramionach Gost sięgnął po przybranie głowy i maskę z piórami jastrzębia lub orła. Kiedy włożył ją na głowę, ukrywając w ten sposób twarz, zmienił się ni to w zwierzę, ni człowieka. (...) Nieporuszony Gost uniósł pałeczkę i najpierw cicho, a potem coraz głośniej zaczął wybijać rytm, który uniósł go tam gdzie zwykł udawać się, kiedy kogoś uzdrawiał"[3]. Autorzy wielu badań wskazują, że bęben szamański jest środkiem umożliwiającym podróż ekstatyczną[1], w trakcie której szaman udaje się po poradę jak uleczyć osobę, która zwróciła się do niego o pomoc. Inną funkcją bębna szamańskiego jest wprowadzenie w trans słuchaczy w celu umożliwienia im przebycia własnej duchowej podróży. Opis takiego przeznaczenia gry na bębnie szamańskim spotykamy w książce Malidomy Patrica Some Z wody i ducha. Rytuały, magia i inicjacja w życiu afrykańskiego szamana: "U Dagarów bęben jest środkiem transportu przenoszącym słuchacza w inne światy. Tylko odgłos bębna ma moc, umożliwiającą podróżowanie w ten szczególny sposób"[4].
Współcześnie bęben szamański jest wykorzystywany nie tylko przez szamanów, ale szeroką grupę osób pragnących poprzez grę wchodzić w stan transu, medytować bądź wspierać taniec czy śpiew. Bęben szamański ma zastosowanie również w pracy psychoterapeutów i muzykoterapeutów. Oddziaływanie bębna szamańskiego na pacjenta dokonuje się poprzez wpływ wibracji na ludzkie ciało oraz wpływ rytmu na mózg.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Bęben szamański, [w:] Mircae Eliade, Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, 2011.
- ↑ Sakralne role społeczne: szaman i kapłan, [w:] Ewa Nowicka, Świat Człowieka – Świat Kultury, 2001.
- ↑ a b Rupert Isaacson, Opowieść ojca. Przez mongolskie stepy w poszukiwaniu cudu, 2010.
- ↑ Malidoma Patrice Some, Z wody i ducha. Rytuały magia i inicjacja w życiu afrykańskiego szamana., 2012.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mircea Eliade, Szamanizm i archaiczne techniki akstazy. Warszawa, Wydawnictwo Aletheia, 2011. ISBN 978-83-61182-60-3
- Rupert Isaacson, Opowieść ojca. Przez mongolskie stepy w poszukiwaniu cudu. Warszawa, Wydawnictwo "Nasza Księgarnia", 2010, s. 303-318. ISBN 978-83-10-11809-7
- Ewa Nowicka, Świat Człowieka – Świat Kultury. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 420-448. ISBN 83-01-10541-0
- Malidoma Patrice Some, Z wody i ducha. Rytuały, magia i inicjacja w życiu afrykańskiego szamana. Warszawa, Wydawnictwo Czarna Owca, 2012, s. 321-330. ISBN 978-83-7554-354-4
- http://bebnyjackazelazka.pl/o_bebnach
- http://www.nowaswiadomosc.pl/swiadomosc/szamanizm/page/2
- http://www.psychiatria.pl/artykul/psychiatria-transkulturowa-szamanizm-czesc-i-teorie-i-interpretacje/3346