Bańka Lyman-alfa
Bańka Lyman-alfa (ang. Lyman-alpha blob, w skrócie LAB) – typ obiektu astronomicznego, będącego rozległym obłokiem wodoru, emitującego linię spektralną, znaną jako Lyman alfa.
LAB-y są jednymi z największych znanych obiektów astronomicznych. Największe znane obłoki tego typu mają średnicę ponad 400 tysięcy lat świetlnych.
Geneza obiektów[edytuj | edytuj kod]
Nie jest jeszcze znany mechanizm powstawania LAB-ów, ani czy są w jakiś sposób związane z pobliskimi galaktykami. Znane LAB-y położone są zazwyczaj w znacznej odległości od Ziemi. Obecnie nie wiadomo, jaki mechanizm jest odpowiedzialny za tworzenie linii emisji Lyman-alfa, ani jak te obiekty są powiązane z okolicznymi galaktykami. Bańki Lyman-alfa mogą posiadać cenne wskazówki, dzięki którym możliwe będzie ustalenie mechanizmu tworzenia się galaktyk.
Obserwacje i odkrycia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym zaobserwowanym obiektem tego typu jest LAB-1, odkryty w 2000 roku przez Charlesa Steidela i innych naukowców[1]. Światło wyemitowane przez niego potrzebowało 11,5 miliarda lat, aby dotrzeć do Ziemi (z=3,1), jego średnica wynosi 300 tysięcy lat świetlnych, w jego wnętrzu znajduje się kilka galaktyk i jedna galaktyka aktywna.
W 2011 opublikowano wyniki badań obiektu LAB-1, według których światło emitowane przez obiekt w jego centrum obserwacji nie jest spolaryzowane, a poza centrum spolaryzowane, tworząc pierścienie wokół centrum. Efekt ten sugeruje, że obiekt rozprasza światło znajdujących się w nim galaktyk, a nie świeci własnym światłem. Badania dotyczą tylko LAB-1 i nie wiadomo, czy inne obiekty tego typu także emitują światło w taki sposób[2].
Japoński astronom Yuichi Matsuda i jego zespół, za pomocą Teleskopu Subaru poszerzyli zakres poszukiwań LAB[3] i znaleźli ponad 30 nowych obiektów tego typu[1], chociaż były one mniejsze od tych, odkrytych przez Steidela. Te bańki tworzą strukturę, która ma ponad 200 milionów lat świetlnych rozpiętości.
Przykłady baniek[edytuj | edytuj kod]
- Himiko
- Bańka Lyman-alfa 1[4]
- EQ J221734.0+001701, Protogromada SSA22
- gazowa chmura, krążąca wokół Sagittarius A*
Najmasywniejsze odkryte bańki[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej masywne bańki Lyman-alfa odkryli: Steidel et al. (2000)[1], Francis et al. (2001)[5], Matsuda et al. (2004)[6], Dey et al. (2005)[7], Nilsson et al. (2006)[8], a także Smith i Jarvis (2007)[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c C. C. Steidel, K. L. Adelberger, A. E. Shapley. Lyα Imaging of a Proto–Cluster Region at &angl0;z&angr0; = 3.09. „Astrophysical Journal”. 532, s. 170–82, 2000. DOI: 10.1086/308568. arXiv:astro-ph/9910144. Bibcode: 2000ApJ...532..170S.
- ↑ Matthew Hayes, Claudia Scarlata, Brian Siana. Central powering of the largest Lyman-α nebula is revealed by polarized radiation. „Nature”. 476, s. 304-307, 2011-08-18. DOI: 10.1038/nature10320. (ang.).
- ↑ Subaru Telescope, National Astronomical Observatory of Japan press release
- ↑ Giant Space Blob Glows from Within. „ESO Press Release”, 17 sierpnia 2011. [dostęp 2011-08-18].
- ↑ P.J. Francis et al.. A Pair of Compact Red Galaxies at Redshift 2.38, Immersed in a 100 Kiloparsec Scale Lyα Nebula. „The Astrophysical Journal”. 554 (2), s. 1001, 2001. DOI: 10.1086/321417. arXiv:astro-ph/0102263. Bibcode: 2001ApJ...554.1001F.
- ↑ Y. Matsuda et al. A Subaru Search for Lyα Blobs in and around the Protocluster Region At Redshift z = 3.1. „The Astronomical Journal”. 128 (2), s. 569, 2004. DOI: 10.1086/422020. arXiv:astro-ph/0405221. Bibcode: 2004AJ....128..569M.
- ↑ A. Dey et al. Discovery of a Large ~200 kpc Gaseous Nebula at z ≈ 2.7 with the Spitzer Space Telescope. „The Astrophysical Journal”. 629, s. 654, 2005. DOI: 10.1086/430775. arXiv:astro-ph/0503632. Bibcode: 2005ApJ...629..654D.
- ↑ K.K. Nilsson et al. A Lyman-α blob in the GOODS South field: evidence for cold accretion onto a dark matter halo. „Astronomy and Astrophysics Letters”. 452, s. 23, 2006. DOI: 10.1051/0004-6361:200600025. arXiv:astro-ph/0512396. Bibcode: 2006A&A...452L..23N.
- ↑ Daniel J.B. Smith, Matt J. Jarvis. Evidence for cold accretion onto a massive galaxy at high redshift?. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters”. 378 (1), s. 49, 2007. DOI: 10.1111/j.1745-3933.2007.00318.x. arXiv:astro-ph/0703522. Bibcode: 2007MNRAS.378L..49S.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gigantyczne kosmiczne bańki świecą od środka
- Bańka Lyman-alfa w serwisie APOD: Astronomiczne zdjęcie dnia
- Ker Than: Newfound Blob is Biggest Thing in the Universe. [w:] Space.com [on-line]. 2006-07-27. [dostęp 2014-08-10]. (ang.).