Bajdary

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bajdary w pierwodruku „Sonetów Adama Mickiewicza” z 1826 roku[1]
Bajdary w tomie 1 zbioru „Poezye Adama Mickiewicza” z 1899 roku[2]

Bajdary (incipit Wypuszczam na wiatr konia i nie szczędzę razów) – dziesiąty sonet z cyklu sonetów krymskich autorstwa Adama Mickiewicza. Po raz pierwszy został opublikowany w 1826 roku, natomiast dokładna data powstania poematu nie jest znana.

Treść sonetu[edytuj | edytuj kod]

Dziesiąty sonet z cyklu został zainspirowany został zwiedzaniem doliny Bajdarskiej[3]. W pierwszym czterowierszu, naśladującym swoim rytmem galop konia, oddane są wrażenia wzrokowe odnoszone podczas szalonej jazdy konnej, natomoiast w drugim czterowiersze oddane są wrażenia po tej jeździe, kiedy koń już ustał, a jeździec w ciemności odtwarza przeżyte wrażenia[4]. W sześciowierszu zmęczony natłokiem obrazów Podróżny (jedno z wcieleń Krymskiego Pielgrzyma, człowieka o gorzkiej i skomplikowanej przeszłości, świadomego wyobcowania i samotności, który jednak zachował poznawczą ciekawość świata[5][6]), utożsamiany z podmiotem lirycznym[7], uzyskuje chwilowe uspokojenie i niepamięć w półsennej wizji zanurzenia się w morskiej toni[8]. Motyw szalonej jazdy jest zapowiedzią późniejszego poematu Farys[4].

Objaśnienie poety[edytuj | edytuj kod]

Bajdary” – Piękna dolina, przez którą zwykle wjeżdża się na brzeg południowy Krymu[1].

Miejsce w cyklu[edytuj | edytuj kod]

Sonet Bajdary zgodnie z podziałem Władysława Folkierskiego jest pierwszym sonetem z czterech związanych w dolinami Krymu (Bajdary, Ałuszta w dzień, Ałuszta w nocy, Czatyrdah)[9], natomiast zgodnie z podziałem Juliusza Kleinera oraz Czesława Zgorzelskiego wyróżnia się zarówno tematem jak strukturą liryczną i stanowi osobny element cyklu[10][11].

Analiza wersyfikacyjna[edytuj | edytuj kod]

Sonet jest napisany trzynastozgłoskowcem[12] i zbudowany zgodnie z zasadami budowy sonetu poezji prowansalskiej oraz zasadami stosowanymi przez Petrarkę (czternastowierszowa struktura sonetu podzielona na dwa czterowiersze i jeden sześciowiersz), przy użyciu wyłącznie rymów żeńskich, padających na istotne dla treści sonetu słowa[13]. W dwóch pierwszych czterowierszach układ rymów jest abba abba[13], na zgodnych rymach[9], natomiast w sześciowierszu, rozkładającym się na dwa trójwiersze, cdc dcd[14][9]. Struktura wersyfikacyjna sonetu jest zgodna z jego strukturą wewnętrzną[13], dwóm pierwszym czterowierszom, będącym zamkniętymi całościami składniowymi, przeciwstawia się ostatni sześciowiersz, obejmujący czterowiersz z finałem dwuwierszowym, dla wzmocnienia puenty[14].

Powstanie sonetu[edytuj | edytuj kod]

Najprawdopodobniej wszystkie autografy sonetów Mickiewicza znajdowały się w albumie należącym do Piotra Moszyńskiego[15]. Album ten, jak i kopia wykonana przez Bronisława Gubrynowicza, zaginęły po 1945 roku, w związku z czym nie można ustalić dokładnej daty jego powstania[15]. Zgodnie z informacjami umieszczonymi w napisanej przez Władysława Mickiewicza przedmowie do tomu 1. paryskich „Dzieł” Mickiewicza sonety przed ich wydaniem zostały ocenzurowane przez Michaiła Kaczenowskiego, profesora Uniwersytetu Moskiewskiego, który dokonał mało znaczących poprawek oraz nie wyraził zgody na publikację jednego sonetu pod tytułem Czołobitność, z którego treści zachowały się tylko dwa wersy[15].

Współczesna recepcja[edytuj | edytuj kod]

Sonety krymskie w momencie ukazania się drukiem wywołały burzliwą dyskusję i niejednoznaczne oceny[16]. Najostrzejszym ich krytykiem był Kajetan Koźmian, który w liście do Franciszka Morawskiego użył na ich określenie terminu paskudztwo, negatywnie oceniał je również Franciszek Salezy Dmochowski, natomiast pozytywnie oceniali je m.in. Maurycy Mochnacki oraz Teodozy Sierociński[16]. Przeciwnicy uważali język sonetów za niewłaściwy, z powodu orientalizmów oraz odstępstw od norm języka literackiego, kwestionowali również formę sonetu jako nieodpowiednią dla tematu[16]. Zwolennicy zauważyli, że cykl sonetowy stanowi romantyczny odpowiednik poematu opisowego, stanowiąc zwartą kompozycyjną całość[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Mickiewicz, Adam (1798-1855): Sonety Adama Mickiewicza.. Moskwa: nakł. aut., 1826 ([Moskwa]: Druk. Uniwersytetu). [dostęp 2019-02-01].
  2. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Mickiewicz, Adam (1798-1855): Poezye Adama Mickiewicza. T. 1.. Kraków: Księgarnia G. Gebethnera, 1899 (Kraków: W. L. Anczyc). [dostęp 2019-02-01].
  3. Makowski 1969 ↓, s. 126.
  4. a b Makowski 1969 ↓, s. 127.
  5. Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 270–272. ISBN 83-01-12108-4.
  6. Anna Opacka, Ireneusz Opacki: Ruch konwencji. Szkice o poezji romantycznej. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1975, s. 66.
  7. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Małgorzata Jaśkiewicz. Bohater i przestrzeń w „Sonetach Krymskich” Adama Mickiewicza. „Prace Literackie”. 50, s. 27–40, 2010. Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego. 
  8. Makowski 1969 ↓, s. 127-128.
  9. a b c Folkierski 1925 ↓, s. 81.
  10. Kleiner 1995 ↓, s. 591.
  11. Zgorzelski 1976 ↓, s. 252-254.
  12. Kleiner 1995 ↓, s. 531.
  13. a b c Kleiner 1995 ↓, s. 532.
  14. a b Kleiner 1995 ↓, s. 533.
  15. a b c publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Siemion Łanda. Z dziejów powstania „Sonetów” Adama Mickiewicza. „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 4 (68), s. 237–282, 1977. 
  16. a b c d publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Małgorzata Turczyn. „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza – główne kierunki interpretacji. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska.”, s. 61–71, 2004. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Makowski: Świat sonetów krymskich Adama Mickiewicza. Warszawa: Czytelnik, 1969.
  • Juliusz Kleiner: Mickiewicz. T. 1: Dzieje Gustawa. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1995. ISBN 83-86668-17-2.
  • Władysław Folkierski: Sonet polski. Wybór tekstów. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył Władysław Folkierski. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1925.
  • Czesław Zgorzelski: O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.