Przejdź do zawartości

Ballada o Janku Wiśniewskim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ballada o Janku Wiśniewskim
Ilustracja
Inscenizacja marszu z ciałem Zbyszka Godlewskiego, pierwowzoru Janka Wiśniewskiego, na planie filmu Czarny czwartek
Wydany

1980

Nagrywany

1980

Twórca

muzyka: Mieczysław Cholewa
tekst: Krzysztof Dowgiałło

Ballada o Janku Wiśniewskimballada opisująca zastrzelenie Zbyszka Godlewskiego 17 grudnia 1970 w Gdyni, a w szerszym kontekście wydarzenia Grudnia 1970.

Autorem tekstu (uznawanego często za anonimowy) jest Krzysztof Dowgiałło[1], muzykę skomponował w 1980 Mieczysław Cholewa, który, jak się później okazało, był tajnym współpracownikiem SB[2]. Najbardziej znaną wersję Ballady o Janku Wiśniewskim („Człowiek z żelaza”, „Psy”, „Czarny czwartek”) skomponował Andrzej Korzyński[3]. Według historyka dr. Piotra Brzezińskiego ballada została napisana na gorąco, tuż po tragedii grudniowej, o czym świadczyć miało odnalezienie najstarszego rękopisu z początku 1971 roku[4].

Treść

[edytuj | edytuj kod]

Ballada inspirowana jest między innymi postacią osiemnastolatka zastrzelonego 17 grudnia 1970 roku[5]. Tego dnia załoga Stoczni Gdyńskiej po zakończeniu dzień wcześniej strajku została ostrzelana rankiem w drodze do pracy.

Medalion z grobu Zbyszka Godlewskiego

Autor ballady, nie znając rzeczywistych personaliów zabitego, nazwał go Jankiem Wiśniewskim. Jak wspominał – na samym początku, jeszcze w okolicach Stoczni, usłyszał okrzyk „Zabili Janka!”. Dodał do tego zasłyszane gdzie indziej nazwisko Wiśniewski i powiązał z niesionym na drzwiach zabitym, który już wówczas stał się symbolem uosabiającym ofiary masakry[6]. Przyjmuje się, że chłopak faktycznie nazywał się Zbigniew Godlewski i został zastrzelony w trakcie starć w rejonie stacji Szybkiej Kolei Miejskiej Gdynia Stocznia. Jego ciało zostało przeniesione na czele pochodu ulicą Czerwonych Kosynierów (dziś ul. Morska), tunelem pod peronami dworca Gdynia Główna, ul. Dworcową, ul. 10 Lutego i ul. Świętojańską pod siedzibę Miejskiej Rady Narodowej przy ul. Czołgistów (dziś al. Marszałka Józefa Piłsudskiego). Jednak Andrzej Fic, opierając się na analizach zdjęć oraz zeznań świadków, uważa, że to nie jego widzimy na słynnym zdjęciu, gdy niesiony jest na drzwiach czele pochodu. Zwraca uwagę, że nie zgadzają się detale takie jak kołnierz kurtki (podziurawiona kulami kurtka Godlewskiego została zachowana), kolor włosów (wielu świadków mówiło o blondynie), rozmieszczenie ran, opisy krzyża czy miejsce pozyskania drzwi. Fic stawia więc tezę, że nie wiedzących o sobie pochodów niosących zabitego było kilka i w zbiorowej świadomości zlały się w jedno, a w piosence – w postać Janka Wiśniewskiego[6].

Cytat:

Chłopcy z Grabówka, chłopcy z Chyloni
Dzisiaj milicja użyła broni
Dzielnieśmy stali, celnie rzucali
Janek Wiśniewski padł
...
Nie płaczcie matki, to nie na darmo
Nad stocznią sztandar z czarną kokardą
Za chleb i wolność, i nową Polskę
Janek Wiśniewski padł

Nawiązania

[edytuj | edytuj kod]

Po upadku komunizmu ulicę Juliana Marchlewskiego, biegnącą wokół gdyńskiego portu, przemianowano na ul. Janka Wiśniewskiego[7]. Również w Pruszczu Gdańskim jedna z ulic nosi imię Wiśniewskiego[8].

W wersji oryginalnej utworu występują słowa: ...z czarną kokardą. Natomiast w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza (1981) Krystyna Janda śpiewa zmienioną wersję: ...z czerwoną kokardą. Słowa czwartej zwrotki: ...krwi się zachciało słupskim bandytom, są aluzją do znajdującej się w Słupsku szkoły milicyjnej, z której także byli milicjanci atakujący idących do pracy[9]. Krwawy Kociołek wymieniony w piątej zwrotce to Stanisław Kociołek, przez wyrażenie kat Trójmiasta skojarzony z zarządcami polskich miast okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej. Grabówek i Chylonia to nazwy dzielnic Gdyni. W filmie Człowiek z żelaza (1981) w wykonaniu Krystynie Jandzie (muz. Andrzej Korzyński) towarzyszą Jacek Kaczmarski i Przemysław Gintrowski[10]. Interpretacja Krystyny Jandy znalazła się na jednej z jej płyt (Guma do żucia)[11].

W filmie Władysława Pasikowskiego Psy (1992) znalazła się scena, w której pijani dawni funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, obecnie będący policjantami, śpiewają Balladę, niosąc na ramionach swojego zamroczonego alkoholem kolegę, kpiąc z tragedii i z utworu, będącego ważną pieśnią, symbolem dla strajkujących robotników. Wywołało to szereg głosów oburzenia ze strony środowisk solidarnościowych i oskarżenia o szarganie świętości[12].

W filmie Antoniego Krauzego Czarny czwartek (2011) Balladę o Janku Wiśniewskim wykonuje Kazik Staszewski. Do piosenki powstał teledysk promujący film[13]. Utwór w jego wykonaniu opublikowano w albumie Bar La Curva / Plamy na słońcu (2011) grupy Kazik na Żywo. Ponadto został wydany (w dwóch wersjach) jako część płyty ze ścieżką dźwiękową z filmu skomponowaną przez Michała Lorenca.

Piosenkę podczas Koncertu dla Niepodległej 10 listopada 2018 na Stadionie Narodowym w Warszawie dla 37-tysięcznej publiczności wykonali: Olga Szomańska i Michał Kowalonek[14].

Inni wykonawcy

[edytuj | edytuj kod]

Inni wykonawcy:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Janusz Marszalec, „Po długie lata będzie pamiętał lud...”, „Wolność i Solidarność”, 2010 (nr 1), 13 grudnia 2010, s. 172–176, ISSN 2543-4942 [dostęp 2022-11-22] (pol.).
  2. Agent SB przeprasza Bogdana Borusewicza.
  3. Janek Wiśniewski padł [online], rytmwarszawy.pl [dostęp 2021-01-15] (pol.).
  4. „Ballada o Janku Wiśniewskim”. Historyk o odnalezionym rękopisie [online], tvp.info [dostęp 2021-01-15] (pol.).
  5. Małgorzata Gradkowska, Janek Wiśniewski padł... Ballada o młodym robotniku, zabitym w Gdyni, „Zawsze Pomorze, dod. Grudzień '70” (49), 2022, X-XI, ISSN 2720-3700.
  6. a b Andrzej Fic, Na ulicach Gdyni – 17 grudnia 1970.
  7. O NADANIU IMIENIA ULICY JANKA WIŚNIEWSKIEGO W GDYNI [online], Strona Józefa Darskiego – Jerzego Targalskiego, 18 grudnia 2008 [dostęp 2021-01-15].
  8. Ul. Janka Wiśniewskiego – Mapa Pruszcz Gdański, plan miasta, ulice w Pruszczu Gdańskim – E-turysta [online], mapy.e-turysta.pl [dostęp 2021-01-15].
  9. W filmie Człowiek z żelaza Krystyna Janda śpiewa zmienioną (cenzura) wersję: ...krew się polała grudniowym świtem.
  10. Internetowa Baza Filmu Polskiego.
  11. Księgarnia Internetowa merlin.pl – Książki, Muzyka, Zabawki, Filmy [online], merlin.pl [dostęp 2021-01-15].
  12. Opis w serwisie dvdmax.pl.
  13. Kazik – Ballada o Janku Wiśniewskim (Czarny Czwartek) – Teledyski w Interia.pl.
  14. Koncert dla Niepodległej STADION NARODOWY 10 listopada – program występów. eska.pl, 2018-11-11. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  15. Jakub Lubelsk, „Janek Wiśniewski” – człowiek i legenda [online], dzieje.pl; Portal historyczny, 10 grudnia 2010 [dostęp 2023-12-20] (pol.), aktualizacja: 2016-08-29.
  16. Święto państwowe. Pabianiczanie zaśpiewają utwory kontrowersyjnego zespołu „Nordica”. [online], pabianice.tv, 8 sierpnia 2019 [dostęp 2023-12-20] (pol.).
  17. Dorobek [online], Tomasz Kuś. Rodzina, praca, muzyka, tożsamość [dostęp 2023-12-20] (pol.).
  18. Ballada o Janku Wiśniewskim [online], spotify.com [dostęp 2023-12-20] (pol.).
  19. Heterofonia [online], swiatksiazki.pl [dostęp 2023-12-20] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]