Barszcz (roślina)
 Barszcz zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
barszcz | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Heracleum L. Sp. Pl. 249. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Barszcz (Heracleum L.) – rodzaj z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 88 gatunków[4]. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego.
Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało jako rośliny ozdobne (niektóre także jako pastewne), po czym stały się inwazyjne w Europie i Ameryce Północnej – barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze, pastewne, przyprawowe[5]. Niektóre gatunki odgrywają istotną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
_-_geograph.org.uk_-_854825.jpg)
Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej oraz obszary górskie w strefie międzyzwrotnikowej[5]. Większość przedstawicieli występuje w Azji (brak ich tylko na krańcach południowych i południowo-wschodnich tego kontynentu)[6][4]. W Europie rośnie 8 gatunków, jeden w Ameryce Północnej (na Alasce, w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, z wyłączeniem ich południowo-wschodniej części)[4]. W Afryce rodzaj występuje w północno-zachodniej części kontynentu oraz w górach strefy międzyzwrotnikowej[4].
- Gatunki flory Polski[7]
- barszcz Mantegazziego Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – zadomowiony antropofit
- barszcz kosmaty Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – efemerofit
- barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi Manden. – zadomowiony antropofit
- barszcz syberyjski Heracleum sibiricum L.
- barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny, rzadko rośliny dwuletnie o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się, żebrowanych, kreskowanych lub okrągłych na przekroju. Korzeń zwykle zgrubiały, walcowaty lub wrzecionowaty, rzadziej system korzeniowy wiązkowy. Pędy lub różne ich części owłosione lub nagie[6].
- Liście
- Przynajmniej dolne i odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową[6]. Blaszki trójlistkowe lub pierzaste[6][8], o odcinkach niewcinanych, wrębnych lub klapowanych[8].
- Kwiaty
- Zebrane w okazałe zwykle baldachy złożone. Pokryw brak lub składają się z 1–2 listków, pokrywki zaś są liczne[8]. W środkowych baldaszkach kwiaty są obupłciowe, a w skrajnych często tylko męskie[8][6]. Kwiatów w baldaszkach jest wiele, podobnie jak baldaszków w kwiatostanie złożonym. Kielich drobny, często ze słabo widocznymi ząbkami działek lub są one trójkątne albo lancetowate[6]. Płatki korony białe, żółtawe, zielonkawe lub czerwonawe, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki bywają większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów[8]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Stylopodium stożkowate, szyjki słupka krótkie, proste lub odgięte[6]. Krążek miodnikowy, niski, stożkowaty, o brzegu falistym[8].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie eliptyczne lub jajowate, silnie spłaszczone rozłupki, na brzegu oskrzydlone[8], nagie lub owłosione[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Jeden z rodzajów podplemienia Tordyliinae, plemienia Tordylieae, podrodziny Apioideae z rodziny selerowatych (Apiaceae)[9].
- Wykaz gatunków[4]
- Heracleum abyssinicum (Boiss.) C.Norman
- Heracleum aconitifolium Woronow
- Heracleum akasimontanum Koidz.
- Heracleum albovii Manden.
- Heracleum amanum Boiss. & Kotschy
- Heracleum angustisectum (Stoj. & Acht.) Peev
- Heracleum anisactis Boiss. & Hohen.
- Heracleum antasiaticum Manden.
- Heracleum apiifolium Boiss.
- Heracleum argaeum Boiss. & Balansa
- Heracleum asperum (Hoffm.) M.Bieb.
- Heracleum austriacum L.
- Heracleum bhutanicum M.F.Watson
- Heracleum biternatum W.W.Sm.
- Heracleum candicans Wall. ex DC.
- Heracleum × carbonnieri Reduron, Michaud & J.Molina
- Heracleum carpaticum Porcius – barszcz karpacki[8]
- Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.
- Heracleum crenatifolium Boiss.
- Heracleum cyclocarpum K.Koch
- Heracleum dalgadianum S.M.Almeida
- Heracleum dissectifolium K.T.Fu
- Heracleum dissectum Ledeb.
- Heracleum egrissicum Gagnidze
- Heracleum elgonense (H.Wolff) Bullock
- Heracleum fargesii H.Boissieu
- Heracleum forrestii H.Wolff
- Heracleum franchetii M.Hiroe
- Heracleum freynianum Sommier & Levier
- Heracleum gorganicum Rech.f.
- Heracleum grandiflorum Steven ex M.Bieb.
- Heracleum hemsleyanum Diels
- Heracleum henryi H.Wolff
- Heracleum humile Sm.
- Heracleum incanum Boiss. & A.Huet
- Heracleum jacquemontii C.B.Clarke
- Heracleum kansuense Diels
- Heracleum kingdonii H.Wolff
- Heracleum lehmannianum Bunge
- Heracleum leskovii Grossh. – barszcz Leskowa[10]
- Heracleum ligusticifolium M.Bieb.
- Heracleum likiangense H.Wolff
- Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – barszcz Mantegazziego
- Heracleum maximum W.Bartram – barszcz wełnisty[11]
- Heracleum moellendorffii Hance
- Heracleum nyalamense R.H.Shan & T.S.Wang
- Heracleum oncosepalum (Hand.-Mazz.) Pimenov & Kljuykov
- Heracleum oreocharis H.Wolff
- Heracleum orphanidis Boiss.
- Heracleum ossethicum Manden.
- Heracleum paphlagonicum Czeczott
- Heracleum pastinaca Fenzl
- Heracleum pastinacifolium K.Koch
- Heracleum persicum Desf. ex Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. – barszcz perski[12]
- Heracleum peshmeniana Ekim
- Heracleum pinnatum C.B.Clarke
- Heracleum platytaenium Boiss.
- Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh.
- Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – barszcz kosmaty
- Heracleum pumilum Vill.
- Heracleum rapula Franch.
- Heracleum rawianum C.C.Towns.
- Heracleum rechingeri Manden.
- Heracleum × rodnense Nyár. & Todor
- Heracleum roseum Steven
- Heracleum scabridum Franch.
- Heracleum scabrum Albov
- Heracleum schansianum Fedde ex H.Wolff
- Heracleum schelkovnikowii Woronow
- Heracleum sibiricum L. – barszcz syberyjski
- Heracleum sommieri Manden.
- Heracleum sosnowskyi Manden. – barszcz Sosnowskiego
- Heracleum souliei H.Boissieu
- Heracleum sphondylium L. – barszcz zwyczajny
- Heracleum stenopteroides Fedde ex H.Wolff
- Heracleum stenopterum Diels
- Heracleum subglabrum Kitam.
- Heracleum subtomentellum C.Y.Wu & M.L.Sheh
- Heracleum sumatranum Buwalda ex Steenis
- Heracleum taylorii C.Norman
- Heracleum tiliifolium H.Wolff
- Heracleum trachyloma Fisch. & C.A.Mey.
- Heracleum vicinum H.Boissieu
- Heracleum villosum (Hoffm.) Fisch. ex Spreng. – barszcz owłosiony[11]
- Heracleum wenchuanense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum wilhelmsii Fisch. & C.A.Mey. – barszcz Wilhelmsa[10]
- Heracleum wolongense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum woodii M.F.Watson
- Heracleum xiaojinense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum yungningense Hand.-Mazz.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało w Europie i Ameryce Północnej jako rośliny ozdobne i pastewne: barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum[5].
- Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze (np. w tradycyjnej medycynie chińskiej[6]), jadalne, pastewne i przyprawowe[5]. Ważną przyprawą w Sikkimie są owoce H. sphondylium var. montanum[5]. Korzenie, łodygi i liście tego gatunku były jadane w Ameryce Północnej[5]. Gatunek ten opisywany jest także jako ważne warzywo dla Słowian, stopniowo zapominane w XVIII i XIX wieku[13].
- Z łodyg dużych gatunków barszczu współcześni muzycy ludowi wytwarzają instrumenty dęte[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
- ↑ a b c d e f Heracleum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 432-433, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j Heracleum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 119.
- ↑ Genus Heracleum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Barszcz perski. [w:] Inwazyjne gatunki obce [on-line]. GDOŚ. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ Łukasz Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski : przewodnik survivalowy, wyd. 2., poszerzone, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 29-32, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163.
- ↑ Rośliny baldaszkowate – żywe instrumenty. „Gadki z Chatki”. 4 (53), 2004. Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. (pol.).
Identyfikatory zewnętrzne: