Barcja
| Państwa | |
|---|---|
| Stolica | |
Położenie na mapie administracyjnej Polski i Rosji (obwód królewiecki)
| |
Barcja (niem. Barten, Bartenland, Barthonia, lit. i prus. Barta) – kraina historyczna oraz dawne terytorium plemienne położone w centralnej części Prus.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Barcja graniczyła z Galindią, Pogezanią, Warmią, Natangią oraz Nadrowią. Granica między Barcją, a Natangią, Warmią i Pogezanią przebiegała wzdłuż rzeki Łyny. Natomiast granica z Galindią biegła od jeziora Oświn do jeziora Rydzówka[2].
Terytorium zamieszkiwane przez Bartów pozbawione było tak dużej liczby jezior, jak ziemie zamieszkiwane na południe przez Galindów[2]. Po stronie Barcji znajdował się gród w Bezławkach nad Dajną, a po stronie Galindii osady w rejonie jeziora Salęt i Szestna[2]. Obie grupy plemienne oddzielały wały zbudowane w rejonie obecnych wsi Koczarki, Budziska (Budziszki) i Langanki[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Z wykopalisk archeologicznych wynika, że kulturowo Bartowie byli bliżej związani ze strefą sambijską, a nie galindzką[2].
Najstarsza wzmianka o Barcji znajduje się w zbiorze dokumentów Liber Census Daniae (ok. 1210–1231) duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego, który w 1210 wyprawił się do Prus i je sobie czasowo podporządkował.
Najważniejsze kronikarskie źródło jakim jest Kronika Ziemi Pruskiej Piotra z Dusburga przedstawia Bartów wyłącznie w militarnym kontekście. W Kronice Dusburga potwierdzona jest też rola barckich przywódców plemiennych: z imienia wymienia on niektóre z tych postaci, jak na przykład wodza o imieniu Diwan i nakreśla sylwetki kilku innych, jak na przykład: Girdaw oraz Numo i Dersko, którzy w 1284 roku przebywali na Litwie. Z relacji tych wynika, że Bartowie byli identyfikowalni i przynajmniej w niektórych sytuacjach łatwo odróżniano ich od innych Prusów i Litwinów. Kryteria tego rozróżnienia pozostają jednak nieznane i tylko można przypuszczać, że były to jakieś elementy stroju lub obyczaju. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że Bartowie przystąpili po raz pierwszy do walki z Krzyżakami w 1242 r., uczestnicząc wraz z Warmami i Natangami w oblężeniu Bałgi (I powstanie pruskie). W 1248 roku Bartowie wspomagali Jaćwingów podczas najazdu na nich książąt ruskich Daniela i Wasylka. Po upadku powstania w 1249 roku rozpoczęły się najazdy krzyżackie na ziemie Bartów. Ataki Krzyżaków nastąpiły w latach 1251–1252, gdy kolejnych najazdów dokonali: margrabia branderburski Otto III, biskup Merseburga Henryk I i hrabia von Schwarzburg. Ich następstwem było opanowanie całego terytorium i wybudowanie na jego obszarze zamków: Bartoszyce, Reszel i Wiesenburg.
W 1260 r. w efekcie klęski Zakonu w bitwie pod Durben w Kurlandii, doszło do wybuchu II powstania pruskiego, które trwało do 1273 r. Na terenie Barcji oddziałami powstańców dowodził wódz Diwan. Rozpoczęło się długotrwałe oblężenie przez Prusów zamków Bartoszyce (4 lata)[3], Gierdawy, Weistotepila nad Gubrem, Wallewona (przez 3 lata) oraz spalenie Reszla przez uciekających Krzyżaków[4]. Po stłumieniu powstania, ziemia Bartów została włączona do państwa zakonu krzyżackiego.
Dawne ziemie plemienne Bartów zostały podzielone między nowo powstałe jednostki terytorialne państwa zakonnego, przy czym część z nich stała się dominium biskupów warmińskich (co jest o tyle istotne, że dokładnie opisano jego granicę, powtarzającą na pewnym odcinku przebieg dawnego pogranicza barcko-galindzkiego), część podlegała komturii w Bałdze, inna komturii w Królewcu, a kolejna – komturii w Pokarminie. Niemniej jednak jeszcze na początku XIV w. część dawnych barckich włości pozostawała opustoszała (np. Wopławki nazwane przez Dusburga „odludnym miejscem w ziemi Bartów”).
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Do miast leżących współcześnie na terenie Barcji należą:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia | Jednostka administracyjna |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Kętrzyn
|
27 629 | 10,35 km² |  województwo warmińsko-mazurskie
|
| 2. |  Bartoszyce[a]
|
23 810 | 11,79 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 3. |  Lidzbark Warmiński[b]
|
15 877 | 14,4 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 4. |  Reszel
|
4615 | 3,82 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 5. |  Korsze
|
4121 | 4,03 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 6. | .png){kind=small} Prawdinsk
|
4045 | 10 km² |  obwód królewiecki
|
| 7. |  Jeziorany
|
3258 | 3,41 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 8. |  Żeleznodorożnyj
|
2641 | 10 km² | obwód królewiecki
|
| 9. |  Bisztynek
|
2417 | 2,16 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 10. |  Sępopol
|
1970 | 4,63 km² | województwo warmińsko-mazurskie
|
Miasta zdegradowane[edytuj | edytuj kod]
Do miast Barcji (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:
| Lp. | Dawne miasto | Populacja | Prawa miejskie | Degradacja | Jednostka administracyjna |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  Srokowo
|
1385 | 1405 r. | 1945 r. | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 2. |  Barciany
|
1154 | 1628 r. | 1945 r. | województwo warmińsko-mazurskie
|
| 3. |  Kryłowo
|
785 | 1407 r. | 1945 r. | obwód królewiecki
|
| 4. |  Drużba
|
440 | 1400 r. | 1945 r. | obwód królewiecki
|
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lewobrzeżna część miasta leży na terenie Natangii.
- ↑ Lewobrzeżna część miasta leży na terenie Warmii plemiennej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Historia miasta, [w:] Historia Barcian, www.barciany.pl, Cytat: "Barciany pełniły rolę stołeczną jeszcze w czasach plemiennych, kiedy było centrum okręgu plemiennego Bartów." (pol.).
- ↑ a b c d e Tomasz Nowakiewicz, Wstępne uwagi na temat pogranicza Galindii i Barcji we wczesnym średniowieczu [online] [dostęp 2019-08-29] (ang.).
- ↑ http://grodziska.eu/books/mala_barcja_strony.pdf
- ↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_7/Pruthenia_7_2012_Klimek-R_Gdzie_po%C5%82o%C5%BCone_by%C5%82y_zamki_Wiesenburg_%28Wallewona%29_i_Weistotepila.pdf
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T. Nowakiewicz, Wstępne uwagi na temat pogranicza Galindii i Barcji we wczesnym średniowieczu, [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000–2001, M. Karczewski, M. Karczewska (red.), s. 311–320, Białystok 2002