Batalion

Zdjęcie grupowe żołnierzy australijskiego 11 batalionu 3 brygady piechoty (1915 r.)

Oznaczenie batalionu piechoty wojsk własnych na mapach NATO

Batalion (dawniej – nazwa skrócona baon) – jednostka organizacyjna wojska (pododdział), mniejsza od pułku – ok. 300–700 żołnierzy (czasem więcej niż 700), składająca się z kilku kompanii.

Historia

Termin wprowadzony został po raz pierwszy przez Niccolò Machiavellego jako określenie oddziału piechoty, mniejszego od batalii. Od połowy XVI wieku nazwę tę wprowadzono we Francji dla oznaczenia jednostki taktycznej o zmiennej liczbie żołnierzy.

Maurycy Orański, jako wódz naczelny armii holenderskiej, terminem batalion oznaczył jednostkę taktyczną piechoty, podzieloną na 2 dywizjony muszkieterów i 1 dywizjon pikinierów. Jednostka taka składała się z 550 ludzi. Później ten typ jednostki upowszechnił się w innych armiach. Od połowy XVII wieku batalion stał się także jednostką administracyjną wojska, liczącą około 1000 żołnierzy.

W Polsce batalion jako jednostka taktyczna pojawił się w 1705 roku w ramach reformy wojsk, przeprowadzanych przez króla Augusta Mocnego na wzór wojsk saskich, i wchodził w skład regimentu piechoty. W tym okresie batalion saski liczył 760 żołnierzy – 10 do 11 ludzi w sztabie i 5 kompanii po 150 żołnierzy.

W okresie wojny siedmioletniej w wojskach Prus, Austrii i Rosji ukształtował się batalion jako jednostka taktyczna, licząca 1000 żołnierzy, dzieląca się administracyjnie na 6 kompanii. Pod względem taktycznym dzieliła się ona na 2 skrzydła, 4 dywizjony i 8 plutonów. Do takiego batalionu przydzielano zazwyczaj od 3 do 5 dział. W Prusach oprócz jednostek piechoty liniowej, liczących 1000 żołnierzy, istniały również bataliony strzelców, liczące 400 ludzi.

We Francji w okresie rewolucji francuskiej ukształtował się batalion liczący 800 żołnierzy podzielony na 9 kompanii. W 1808 w ramach reformy wojsk francuskich batalion stał się jednostką składającą się z 6 kompanii (4 kompanii fizylierów, 1 kompanii grenadierów i 1 kompanii woltyżerów). Każda z nich liczyła po 140 żołnierzy.

W czasie wojny krymskiej batalion został ostatecznie ukształtowany jako jednostka piechoty, składająca się z 4 kompanii po 200–250 żołnierzy. Taka forma utrzymała się do I wojny światowej, gdy w skład batalionów zaczęto wprowadzać pododdziały wsparcia. Zjawisko to nasiliło się zwłaszcza w trakcie II wojny światowej, gdy do batalionów piechoty wprowadzano pododdziały dział przeciwpancernych, moździerzy, łączności, zaopatrzenia.

Po I wojnie światowej rozpoczął się proces różnicowania wojsk i obok batalionów piechoty zaczęły powstawać wyspecjalizowane typy batalionów. Proces ten postępował wraz z rozwojem techniki wojskowej. W ten sposób powstały bataliony piechoty zmotoryzowanej, piechoty morskiej, saperów, łączności, czołgów, dział pancernych, medyczne i szereg innych, wyspecjalizowanych do wykonywania konkretnych działań na polu walki lub w zabezpieczeniu takich działań. W okresie międzywojennym w Armii Czerwonej batalion piechoty składał się z trzech kompanii piechoty i jednej kompanii ciężkich karabinów maszynowych.

Obecnie batalion jest jednostką taktyczną (pododdział), składający się z kilku (3-6) kompanii i mniejszych pododdziałów zabezpieczenia. W wojskach NATO i USA batalion zazwyczaj wchodzi w skład brygady, w armii rosyjskiej (i w armiach państw, niegdyś tworzących Układ Warszawski) zazwyczaj wchodzi (wchodził) w skład pułku. W jednostkach artylerii i kawalerii odpowiednikiem batalionu jest w szeregu armii dywizjon.

Batalion zazwyczaj składa się z dowództwa, sztabu z pododdziałem dowodzenia (zazwyczaj pluton lub kompania dowodzenia), kilku kompanii zasadniczego dla danego batalionu rodzaju wojsk, czasem dodatkowo kompanii innego rodzaju wojsk (np. w batalionie zmechanizowanym mogą być 3 kompanie zmechanizowane i 1 bateria moździerzy) i pododdziałów zabezpieczających wykonanie zadań batalionu (np. saperzy, artyleria przeciwpancerna, artyleria przeciwlotnicza). Obecnie w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej bataliony występują w ramach brygady lub pułku (są wtedy pododdziałami) albo jako bataliony samodzielne (są wtedy oddzielnymi jednostkami wojskowymi). Etatowym dowódcą batalionu (dywizjonu) w SZ RP jest oficer starszy w stopniu podpułkownika.

Polska

W 1711 roku chorąży wielki koronny, książę Aleksander Jan Jabłonowski, utworzył batalion składający się z 4 kompanii. Sztab tego batalionu składał się z pułkownika (był nim sam książę), oberlejtnanta, regiments-kwatermistrza, adiutanta i dobosza.

W latach 1716–1717 utworzono w Polsce dwubatalionowy regiment gwardii pieszej koronnej. W tym okresie bataliony polskie nie miały jeszcze ustalonego składu – były to jednostki pośrednie między kompanią a regimentem. W Polsce sejm decydował o organizacji wojska, więc i skład batalionu zależał od decyzji posłów. Na sejmie w 1717 roku uchwalono utworzenie 6 regimentów piechoty i 2 kompanii piechoty węgierskiej. Bataliony gwardii pieszej składały się ze sztabu i 12 kompanii po 79 żołnierzy (razem z oficerami) – łącznie 948 żołnierzy. Pozostałe bataliony dzieliły się na 8 kompanii. Batalion w rozwiniętym szyku dzielił się na 4 dywizjony, 8 półdywizjonów i 16 cugów, czyli plutonów. Batalion w obliczu nacierającej jazdy formował się w czworobok – określano go wtedy nazwą karre-batalion.

W 1726 utworzono batalion łanowy złożony z 6 kompanii. Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku uchwalono utworzenie samodzielnego batalionu piechoty skarbowej. W latach 1775–1776 uchwalono utworzenie nowych regimentów, a wraz z nimi nowych batalionów. Na Sejmie Wielkim w 1789 roku uchwalono, że regimenty, poza gwardią pieszą, mają się składać z 3 batalionów, a każdy batalion ma posiadać 8 kompanii. Uchwały tej nie zrealizowano z powodów finansowych – jedynie w 1792 roku utworzono 3-batalionowy regiment Jana Augusta Cichockiego, a obok tego trzy samodzielne bataliony piechoty ochotników zwane frajkorami (freycorps) dowodzone przez Rottenburga, Süssmülcha i Trembickiego. W 1792 roku piechota koronna liczyła 36 batalionów.

Także w 1794, czyli w warunkach Powstania Kościuszkowskiego, Rzeczpospolita tworzyła samodzielne bataliony piechoty. W wojsku koronnym były to następujące bataliony: 1) stężycki (milicja sandomierska) – pułkownika Ignacego Boskiego, 2) strzelców (municypalny) – pułkownika Jana Czyża, 3) strzelców celnych – pułkownika Stanisława Dembowskiego, 4) milicji chełmskiej – podpułkownika Jana Hemlinga, 5) radomski (milicja sandomierska) – pułkownika Michała Januszkiewicza, 6) milicji kujawskiej – majora Rafała Mierzyńskiego, 7) strzelców – pułkownika Antoniego Ossowskiego, 8) municypalny warszawski (wolonterów), pułkownika Jana Rafałowicza i 9) grenadierów (kosynierów) sandomierskich. W wojsku litewskim w 1794 utworzono bataliony: 1) kosynierów – Daukszy, 2) strzelców – Grabińskiego, 3) powiatu Kowieńskiego i 4) Brzeskolitewski pułkownika Kuleszy.

Legia włoska, według dekretu formacyjnego, miała posiadać 4 bataliony, a każdy z nich miał mieć 10 kompanii po 123. żołnierzy każda.

W 1799 roku podniesiono liczbę batalionów w legii do siedmiu, jednak druga legia nadreńska składała się z czterech batalionów. Sztab batalionu składał się z dowódcy, majora, kapitana, adiutanta, kwatermistrza i chirurga starszego. Dodatkowo w skład każdego batalionu wchodził jeszcze jeden adiutant, tambor-mażor oraz 20 saperów z sierżantem. W latach 1806–1808 legia północna miała 4 bataliony. W okresie Księstwa Warszawskiego w 1807 roku zarządzono, by każdy pułk składał się z 3. batalionów, przy czym każdy z batalionów liczył 1130 żołnierzy. W 1813 roku batalion polskiej gwardii dowodzony przez pułkownika Stanisława Kurcjusza liczył 600. żołnierzy, który został wcielony został do gwardii cesarskiej Napoleona I. Później liczył 700. żołnierzy. W latach 1815–1830 tworzono pułki piechoty liniowej i strzelców pieszych dwubatalionowe, potem trzybatalionowe. Utworzono także bataliony samodzielne: 1) strzelców celnych podlaskich, 2) krakowskich, 3) sandomierskich i 4) wolnych strzelców.

Struktura w Siłach Zbrojnych RP

1. Bataliony zmechanizowane

W batalionach zmechanizowanych:

• kompania dowodzenia
• 1 kompania zmechanizowana
• 2 kompania zmechanizowana
• 3 kompania zmechanizowana
• 4 kompania zmechanizowana
• kompania wsparcia
• kompania logistyczna

2. Bataliony czołgów

W batalionach czołgów:

• kompania dowodzenia
• 1 kompania czołgów
• 2 kompania czołgów
• 3 kompania czołgów
• 4 kompania czołgów
• kompania logistyczna

3. Bataliony dowodzenia

W batalionach dowodzenia podporządkowanych brygadom:

• 1. kompania dowodzenia
• 2. kompania dowodzenia
• kompania logistyczna
• pluton chemiczny
• zespół wsparcia teleinformatycznego (nie zawsze występuje)
• kompania rozpoznawcza (nie zawsze występuje)

W batalionach dowodzenia podporządkowanych dywizjom:

• 1. kompania łączności
• 2. kompania łączności
• kompania ochrony i regulacji ruchu
• kompania węzłów bazowych
• kompania logistyczna

W batalionie dowodzenia w 25. Brygadzie Kawalerii Powietrznej:

• kompania łączności
• kompania rozpoznawcza,
• kompania saperów
• kompania ochrony i regulacji ruchu
• bateria przeciwlotnicza
• pluton chemiczny

W batalionie dowodzenia w 6. Brygadzie Powietrznodesantowej:

• kompania dowodzenia „A”
• kompania dowodzenia „B”
• kompania rozpoznawcza
• kompania saperów
• kompania ochrony i regulacji ruchu
• kompania logistyczna
• bateria przeciwlotnicza
• pluton chemiczny
• zespół zabezpieczenia medycznego

4. Bataliony logistyczne

W batalionach logistycznych podporządkowanych brygadom kawalerii pancernej:

• pluton dowodzenia i zabezpieczenia
• kompania zaopatrzenia
• kompania remontowa

W batalionach logistycznych podporządkowanych 25. Brygadzie Kawalerii Powietrznej oraz brygadom zmechanizowanym:

• pluton dowodzenia
• kompania zaopatrzenia
• kompania remontowa
• zespół zabezpieczenia medycznego

W batalionie logistycznym podporządkowanym 6. Brygadzie Powietrznodesantowej:

• pluton dowodzenia
• kompania zaopatrzenia
• kompania remontowa
• kompania zabezpieczenia desantowania

W batalionach logistycznych podporządkowanych brygadom logistycznym (1. Bryg. Log. i 10. Bryg. Log.):

• pluton dowodzenia
• kompania zabezpieczenia
• kompania logistyczna
• kompania techniczna

5. Bataliony saperów

W batalionach saperów:

• pluton dowodzenia
• kompania saperów
• patrol rozminowania

Zobacz też

• batalion marszowy

Bibliografia

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9.
• Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska
• Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.