Kretoszczur

Kretoszczur
	Bathyergus
	Illiger, 1811
	; Przedstawiciel rodzaju – kretoszczur olbrzymi (B. janetta)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
(bez rangi)	incertae sedis
Rodzina	kretoszczurowate
Rodzaj	kretoszczur
	Typ nomenklatoryczny
	Mus maritimus J.F. Gmelin, 1788 (= Mus suillus von Schreber, 1782)
Synonimy
	Orycterus Rafinesque, 1815; Orycterus Lesson, 1827; Bathiergus: G. Cuvier, 1829; Bathyerchus Wagler, 1830;
	Orycterus Rafinesque, 1815; Orycterus Lesson, 1827; Bathiergus: G. Cuvier, 1829; Bathyerchus Wagler, 1830;
Gatunki
	3 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	3 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kretoszczur^[8] (Bathyergus) – rodzaj ssaków z rodziny kretoszczurowatych (Bathyergidae).

Nazewnictwo zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]

W polskiej literaturze zoologicznej nazwa zwyczajowa „kretoszczur” była w przeszłości używana dla oznaczania gatunku Georychus capensis^[9]^[10]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” wspomnianemu gatunkowi nadano nazwę piaskogrzeb przylądkowy, przeznaczając nazwę kretoszczur dla rodzaju Bathyergus. Rodzaj Georychus otrzymał nazwę piaskogrzeb^[8].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce (Namibia i Południowa Afryka)^[2]^[11]^[12].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 170–329,9 mm, samców 170–353,7 mm, długość ogona samic 29,3–50 mm, samców 30,7–52 mm; masa ciała samic 195–960 g, samców 242–1300 g^[11]^[13].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w książce swojego autorstwa o tytule Prodromus systematis mammalium et avium^[1]. Na gatunek typowy Illiger wyznaczył (oznaczenie monotypowe) kretoszczura olbrzymiego (B. suillus).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Bathyergus (Bathiergus, Bathyerchus): gr. βαθυεργεω bathuergeō ‘pracować głęboko’^[14].
Orycterus: gr. ορυκτης oruktēs ‘kopacz’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus maritimus J.F. Gmelin, 1788 (= Mus suillus von Schreber, 1782).

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[3]^[13]^[2]^[8]:

Bathyergus janetta O. Thomas & Schwann, 1904 – kretoszczur wydmowy
Bathyergus suillus (von Schreber, 1782) – kretoszczur olbrzymi

Opisano również gatunek wymarły z pliocenu dzisiejszej Południowej Afryki^[16]:

Bathyergus hendeyi Denys, 1998

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Nomen nudum.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Bathyergus Illiger, 1811.
↑ Nieuzasadniona poprawka Bathyergus Illiger, 1811.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 86. (łac.).
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 544–546. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 58. (fr.).
↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 251. (fr.).
↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. Wyd. Nouvelle édition rev. et aug. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 211. (fr.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 21. (niem.).
↑ ^a ^b ^c W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 285. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 150, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b R. Honeycutt: Family Bathyergidae (African Mole-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 367. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bathyergus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2019-10-09].
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 351. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 134.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 484.
↑ Ch. Denys. Phylogenetic implications of the existence of two modern genera of Bathyergidae (Mammalia, Rodentia) in the Pliocene site of Langebaanweg (South Africa). „Annals of the South African Museum”. 105 (5), s. 268, 1998. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[4] Nomen nudum.

[7] Niepoprawna późniejsza pisownia Bathyergus Illiger, 1811.

[9] Nieuzasadniona poprawka Bathyergus Illiger, 1811.

[Illiger-1] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 86. (łac.).

[Burgin&inni-2] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 544–546. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-3] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).

[Rafinesque-5] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 58. (fr.).

[Lesson-6] R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 251. (fr.).

[Cuvier-8] G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. Wyd. Nouvelle édition rev. et aug. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 211. (fr.).

[wag-10] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 21. (niem.).

[Cichocki&inni-11] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 285. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[kracz-12] Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.

[Kowalski&inni-13] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 150, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Honeycutt-14] R. Honeycutt: Family Bathyergidae (African Mole-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 367. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bathyergus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2019-10-09].

[amw-16] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 351. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791881#page/142/mode/1up_134]-17] Palmer 1904 ↓, s. 134.

[CITEREFPalmer1904[https://biodiversitylibrary.org/page/27792231_484]-18] Palmer 1904 ↓, s. 484.

[Denys-19] Ch. Denys. Phylogenetic implications of the existence of two modern genera of Bathyergidae (Mammalia, Rodentia) in the Pliocene site of Langebaanweg (South Africa). „Annals of the South African Museum”. 105 (5), s. 268, 1998. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[b]

[6]

[c]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]