Bazylika Santi Giovanni e Paolo w Wenecji
kościół parafialny | |||||||||||||||||
![]() Fasada kościoła | |||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||
bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 5 września 1922 | ||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne |
26 czerwca | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji ![]() | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Włoch ![]() | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej ![]() | |||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||
Strona internetowa |
Bazylika Santi Giovanni e Paolo w Wenecji (wen. San Zanipolo, pol. bazylika Świętych Jana i Pawła) – rzymskokatolicki kościół w Wenecji w dzielnicy (sestiere) Castello. Administracyjnie należy do Patriarchatu Wenecji. Jest kościołem parafialnym parafii Santi Giovanni e Paolo Martiri, wchodzącej w skład wikariatu San Marco - Castello[1].
Wraz z bazylikami św. Marka i Santa Maria Gloriosa dei Frari stanowi panteon sławy i historii Republiki Weneckiej[2]. Jest drugim oficjalnym kościołem Republiki po bazylice św. Marka, a z uwagi na fakt, iż wiele znanych osobistości (w tym 25 dożów) ma tu swoje nagrobki, jest odpowiednikiem londyńskiego Westminster Abbey[3].
Razem z bazyliką Santa Maria Gloriosa dei Frari stanowi najdoskonalszy przykład gotyku weneckiego[4], a zarazem gotyckiej architektury sakralnej[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy kościół w tym miejscu istniał przypuszczalnie w 983 roku, a pierwszy poświadczony w 1184[6]. W 1234 roku doża Jacopo Tiepolo podarował dominikanom podmokły teren, żeby zbudowali kościół i klasztor. Budowę kościoła rozpoczęto w 1246, a ukończono w 1395 roku. Kierowali nią przypuszczalnie bracia zakonni (Benvenuto da Bologna lub Nicolò da Imola). Klasztor został ukończony w 1293 roku i wyposażony w bogaty zbiór kodeksów i cennych książek[7]. Dach kościoła ukończono w 1417 roku. W latach 1420–1430 w piątym przęśle nawy zbudowano chór dla zakonników i emporę organową (rozebraną w 1690 roku)[8]. Konsekracja kościoła miała miejsce 14 listopada 1430 roku, a dokonał jej Antonio Correr, biskup diecezji Ceneda[a]. Bazylika została dedykowana, być może na życzenie doży, dwóm braciom, rzymskim męczennikom, Janowi i Pawłowi[9].
W XV wieku zbudowano kopułę, wysoką na 55 m[10]. W 1448 roku rozpoczęto budowę pierwszej kaplicy bocznej, zaprojektowanej w wykwintnym, gotyckim stylu, widocznym w linearnych zawiłościach okien i ornamentem z terakoty pod okapem. W 1458 roku pod nadzorem Bartolomea Bona zbudowano nowy główny portal wstawiając do niego kolumny zakupione z kościoła San Andrea na Torcello. W portalu pojawiły się klasyczne elementy wystroju, jak gzyms i fryz oraz woluty wewnątrz gotyckich kapiteli. Prace ukończono w 1464 roku. Kościół i klasztor przeszły kilka zmian w okresie baroku[8].
Klasztor został zniesiony na mocy protokołu z 18 czerwca 1806 roku, będącego wykonaniem dekretu Królestwa Włoch z 8 czerwca 1805 roku W 1809 roku został przeznaczony (razem z sąsiednią Scuola Grande di San Marco) na szpital wojskowy, a w 1819 – na szpital cywilny[7]. W wyniku zniesienia przez Napoleona kilku kościołów, San Marina i San Maria dei Servi, kilka monumentów, w tym nagrobek doży Andrei Vendramina, przeniesiono do kościoła San Giovanni e Paolo[8]. W 1810 roku dotychczasowy kościół klasztorny stał się kościołem parafialnym[7]. W XIX wieku przebudowano XVIII-wieczne lunety nawy południowej na neogotyckie, trzyczęściowe okna. W 1922 roku podczas napraw uszkodzeń, jakich kościół doznał w wyniku I wojny światowej przywrócono dwa małe, okrągłe okna w fasadzie[8].
5 września 1922 roku papież Pius XI nadał kościołowi Santi Giovanni e Paolo tytuł bazyliki mniejszej[11].
W październiku 1959 roku zakończył się remont Kaplicy Różańcowej[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Wygląd zewnętrzny[edytuj | edytuj kod]
Bazylika Santi Giovanni e Paolo znajduje się przy placu Campo Santi Giovanni e Paolo, najbardziej monumentalnym, po placu św. Marka, placu weneckim. Oprócz niej architekturę placu uzupełniają: fasada Scuola Grande di San Marco oraz pomnik kondotiera Bartolomea Colleoniego dłuta Andrei del Verrocchio[2].
Bazylika wykazuje dużo podobieństw, tak zewnętrznych jak i wewnętrznych do bazyliki Santa Maria Gloriosa dei Frari. Jest budowlą w stylu gotyku weneckiego z wąskimi biforiami. Ściany są ozdobione gzymsem i umieszczonym pod nim fryzem arkadkowym. Fasada nie została ukończona. W jej centrum znajduje się duże, okrągłe okno, flankowane dwoma mniejszymi. Szczyt został zwieńczony trzema smukłymi wieżyczkami[2]. W ich edykułach ustawiono figury (od lewe): św. Tomasza z Akwinu, św. Dominika i św. Piotra Męczennika[9]. W przyziemiu znajduje się gotycko-renesansowy, marmurowy portal dłuta Bartolomea Bona. W pilastry wbudowano reliefy bizantyńskie[2]. Po obu stronach portalu, pod gotyckimi arkadami umieszczono, od lewej, urny dożów: Marina Morosiniego, Jacopa Tiepola i jego syna Lorenza oraz Marca Michieli i braci Daniele i Pietro Buono. Przy boku bazyliki wychodzącym na plac znajduje się kilka budynków i kaplic:
- była Scuola del Nome di Gesù,
- dwa portale, które należały do Scuola di S. Pietro Martire,
- apsyda kaplicy bł. Jakuba Salomoni z oryginalną posadzką placu, wyłożoną włoską kostką brukową zwaną cotto,
- portal boczny bazyliki,
- kaplica św. Dominika z 1690 roku,
- kaplica lub Scuola di S. Orsola, wzniesiona w roku 1300[9].
Prezbiterium zamyka dwukondygnacyjna, wieloboczna apsyda, której ściany przepruto wysokimi, ostrołukowymi biforiami. Nad oknami części dolnej umieszczono rozety. Kondygnacje przedziela gzyms ozdobiony fryzem oraz balustrada[2]. Po obu stronach prezbiterium, przy ramionach transeptu, znajdują się mniejsze apsydy, po dwie z każdej strony[5].
Wnętrze[edytuj | edytuj kod]
Bazylika została zbudowana na planie krzyża łacińskiego, jako założenie trzynawowe, z transeptem[5]. Ma 96 m długości i 40 szerokości[12]. Nawy zostały przekryte sklepieniem krzyżowym, wspartym na potężnych filarach, pomiędzy którymi umieszczono charakterystyczne, drewniane belki[2]. Dobrze oświetlone światłem dziennym prezbiterium zwraca uwagę swoimi gotyckimi oknami i barokowym ołtarzem, przypisywanym Longhenie. Witraż jest jednym z nielicznych zachowanych z okresu, kiedy były one produkowane na Murano, głównie przez Bartolomea Vivariniego[6].
Do arcydzieł należy obraz ołtarz Giovanniego Belliniego Święty Wincenty Ferreriusz, ważny spośród wczesnych dzieł artysty, pozbawiony jednak nieco lekkości i spokoju, cechujących jego późniejsze prace. Ten poliptyk, namalowany w latach 1465–1468, został poświęcony nowemu świętemu, mającemu sławę cudownego uzdrowiciela, która być może zwiększyła jego popularność w Wenecji po wybuchu zarazy w 1464 roku[6].
Do wybitnych dzieł należą także malowidła sklepienne Veronesego w Kaplicy Różańcowej, zniszczonej przez pożar w 1867 roku[6]. Malowidła te pochodzą ze zniesionego kościoła Santa Maria dell'Umiltà. Wywiezione do Wiednia powróciły do Wenecji pod koniec I wojny światowej i zostały zamontowane w bazylice w czerwcu 1925 roku[6].
Zwracają uwagę okazałe grobowce dożów, których jest 25. Wszystkie ich pogrzeby po XV wieku odbywały się tutaj. Szczególnie wykwintne są trzy grobowce dożów Mocenigo na ścianie wejściowej. Jeden z nich, należący do doży Pietro, jest dziełem Pietra Lombarda i jego synów, Tullia i Antonia[6].
Fasada wewnętrzna[edytuj | edytuj kod]
Przy wewnętrznej ścianie fasady znajdują się grobowce rodu Moncenigo. Pośrodku jest grobowiec doży Alvise I i jego żony Loredany Marcello. Poniżej, po prawej stronie umieszczono pomnik poety Bartolomea Bragadina, przypisywany Lorenzowi Bregno, wykonany w formie sarkofagu, na frontonie którego widnieją postacie świętych: Marka, Jana Chrzciciela i Bartłomieja, a w zwieńczeniu – Madonny z Dzieciątkiem[9].
Po prawej stronie znajduje się pomnik doży Giovanniego Moncenigo, wyrzeźbiony z marmuru karraryjskiego przez Tullia Lombarda. Pomnik wieńczą herby rodowe. W centrum ukazany jest doża w pozycji leżącej. Nad nim znajduje się płaskorzeźba Giovanni Moncenigo przedstawiany Matce Bożej przez św. Jana Chrzciciela. Na frontonie urny widnieją trzy płaskorzeźby, przedstawiające zdobycie miasta Polesine[9].
Po lewej stronie znajduje się grobowiec Pietro Mocenigo, arcydzieło sztuki kamieniarskiej Pietra Lombarda, ukończone w 1481 roku. Grobowiec ma formę arkady, do której przylega 6 nisz z posągami wojowników ubranych w stylu rzymskim (po trzech z każdej strony). Trzech innych wojowników podtrzymuje sarkofag ozdobiony 2 płaskorzeźbami przedstawiającymi najważniejsze wydarzenia z życia dozy: zdobycie Smyrny i przekazanie kluczy do Famagusty Katarzynie Cornaro (z prawej). W centrum sarkofagu widnieje napis „ex hostium manubiis”, przypominający, iż jego budowa została sfinansowana z azjatyckich łupów wojennych. Na sarkofagu umieszczony został posąg doży w płaszczu generalskim, flankowany posągami dwóch paziów. Na bazie grobowca widnieją płaskorzeźby przedstawiające trofea wojenne i dwie spośród dwunastu prac Herkulesa[2][9].
Na posadzce znajdują się trzy kamienie nagrobne dożów: Alvise I oraz innych członków rodu Mocenigo: Alvise III Sebastiana i Alvise IV Giovanniego[9].
Nawa prawa[edytuj | edytuj kod]
Na podwyższeniu znajduje się urna z prochami doży Raniera Zena (2). Płaskorzeźba przedstawia Zbawiciela podtrzymywanego przez dwóch aniołów. Przy ścianie nawy stoi renesansowy ołtarz z obrazem Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (3), którymi są: św. Paweł, św. Ludwik, św. Franciszek i św. Jan Chrzciciel (po lewej stronie) oraz: św. Piotr, św. Bernardyn, św. Bonawentura i św. Hieronim (po prawej). Przypuszczalnym autorem obrazu jest Francesco Bissolo lub Cristoforo Diana[9].
Pomnik Marcantonia Bragadina[edytuj | edytuj kod]
Obok ołtarza Madonna z Dzieciątkiem i świętymi znajduje pomnik Marcantonia Bragadina (4), świetlanej postaci w tysiącletniej historii weneckiej wojskowości. Klasycyzujący pomnik przypisywany jest Vincenzowi Scamozziemu, relief, przedstawiający męczeństwo Bragadina – Giuseppe Alabardiemu lub Cosimowi da Castelfranco, natomiast popiersie Bragadina – uczniowi Alessandra Vittorii.
Bragadin dowodził obroną Famagusty. Po jedenastu miesiącach oblężenia, wobec braku pomocy, poddał miasto. 17 sierpnia 1571 roku został schwytany i obdarty żywcem ze skóry. Opalona skóra została, jako makabryczne trofeum, przewieziona do Konstantynopola, skąd w 1580 roku została wykradziona przez Girolamo Polidoro. Po przywiezieniu do Wenecji umieszczono ją w rodzinnym grobowcu w kościele San Gregorio. 18 maja 1596 roku została przeniesiona do obecnego kościoła i umieszczona w ołowianej szkatule w zagłębieniu w tylnej części urny. 24 listopada 1961 roku po otwarciu i zbadaniu zawartości szkatuły okazało się, że znajdują się w niej strzępy spalonej ludzkiej skóry. 24 marca 1962 roku w obecności władzom miasta skóra została z powrotem złożona w urnie[9].
Poliptyk św. Wincentego Ferreriusza[edytuj | edytuj kod]
Drugi w kolejności ołtarz w prawej nawie został dedykowany św. Wincentemu Ferreriuszowi (5). Poliptyk jest podzielony na 9 części (kiedyś istniała 10 część, Przedwieczny, umieszczona w lunecie. W 1914 roku historyk sztuki Roberto Longhi ustalił, iż autorem ołtarza jest Giovanni Bellini, który namalował go w latach 1460–1465. W 1994 roku ołtarz odrestaurowano przywracając go do dawnej świetności.
Postać świętego umieszczona została umieszczona w centrum, pomiędzy figurami świętych Krzysztofa (po lewej) i Sebastiana (po prawej). W trzech górnych sekcjach znajdują się: Archanioł Gabriel (po lewej), martwy Chrystus (w środku) i Maryja w chwili Zwiastowania (po prawej). Część dolną ołtarza stanowi predella, podzielona na trzy sekcje, w których widnieją wyobrażenia pięciu cudów św. Wincentego, kolejno od lewej: uratowanie kobiety porwanej przez wody rzeki, ochrona kobiety i dziecka uwiezionych pod gruzami zawalonego domu (przedzielone kolumienką), kazanie świętego w Toledo (pośrodku) oraz wskrzeszenie dziecka i uwolnienie kilku więźniów (po prawej; również przedzielone kolumienką). Rama poliptyku pochodzi z początku XVI wieku. Pod ołtarzem spoczywa bł. Tommaso Caffarini, spowiednik i pierwszy biograf św Katarzyny ze Sieny[9].
Kaplica bł. Jakuba Salomoni (lub Imienia Jezus)[edytuj | edytuj kod]
Kaplica bł. Jakuba Salomoni (Cappella del Beato Giacomo Salomoni; 6) jest pierwszą z kaplic prawej nawy. W zwieńczeniu łuku znajduje się herb z inicjałami SNDB (Sit nomen Domini Benedictum) przypominający, że niegdyś była to kaplica szkoły Imienia Jezusa (Scuola del Nome di Gesù), zbudowanej w 1563 roku w stylu gotyckim (6). W 1639 roku nadano jej formę barokową, zachowaną do dziś.
Strop kaplicy jest pokryty sztukaterią w kolorach białym i czarnym oraz obrazami Giovanniego Battisty Lorenzettiego, przedstawiającymi Jezusa Zbawiciela oraz trzy postacie ze Starego Testamentu, noszące imię Jezus: po lewej – Jezus Filius Syrac (autor Mądrości Syracha), po prawej – pierwszy Wielki Kapłan po niewoli babilońskiej. Jezus Filius Josedech oraz, w kierunku wejścia, kondotier Jesus Nave.
Na ołtarzu znajduje się sarkofag z prochami bł. bł. Jakuba Salomoni. Obraz ołtarzowy Magdalena i św. Ludwik z Tuluzy pod krzyżem namalował Pietro Liberi. Na ścianach bocznych znajdują się malowidła Obrzezanie Jezusa i Chrzest Jezusa pędzla Pietra de Mery[9].
Mauzoleum rodu Valier[edytuj | edytuj kod]
Barokowe mauzoleum rodziny dożów Valier (7) jest dziełem Andrei Tirali, natomiast rzeźby i płaskorzeźby wyszły spod dłuta najlepszych weneckich mistrzów epoki. Pod ogromną żółtą draperią z marmuru, wspartą na czterech aniołach siedzą na tronach, ulokowani pomiędzy czterema podwójnymi kolumnami: w centrum – doża Bertuccio Valier (dłuta Pietra Baratty), po lewej – jego syn, Silvestro (Antonia Tersii, a po prawej – żona Silvestra, dogaressa Elisabetta Querini (Giovanniego Bonazzy).
Pomiędzy kolumnami stoją posągi: po lewej – Mądrość (Pietra Baratty), a po prawej – Obfitość (Antonia Tersii). Wysoki cokół zdobią płaskorzeźby, od lewej: Czas (Giovanniego Bonazzy), Wartość (nieznanego artysty), Pokój (Antonia Tersii), po prawej: Wytrwałość (nieznanego artysty) oraz Miłość i Łagodność (Pietra Baratty), pośrodku: Cnota wieńcząca zasługę (Giovanniego Bonazzy), a poniżej – Alegoria zwycięskiej bitwy pod Dardanelami, stoczonej 26 czerwca 1656 roku (Groppellego Marino).
Pod jednym z dwóch łuków mauzoleum Valier przejście prowadzi do kaplicy Matki Boskiej Królowej Pokoju (lub Najświętszego Sakramentu)[9].
Kaplica Matki Boskiej Królowej Pokoju[edytuj | edytuj kod]
Kaplica Matki Boskiej Królowej Pokoju (Cappella della Madonna della Pace, 8) nosiła niegdyś nazwę Najświętszego Sakramentu, od nazwy szkoły, która została zniesiona w 1806 roku. Nad ołtarzem kaplicy wisi bizantyńska ikona przywieziona ze Wschodu w 1349 roku i podarowana dominikanom w 1503 roku. Na sklepieniu kaplicy znajduje się obraz przedstawiający św. Marka (w centrum) oraz cztery obrazy świętych, namalowane przez Palmę Młodszego. nad drzwiami widnieje malowidło Św. Anna i Najświętsza Maryja Panna, a na ścianach: Św. Jacek idący po wodach Dniepru, pędzla Leandra Bassana z 1610 roku oraz Ubiczowanie (Antonia Vassilacchiego)[9].
Leandro Bassano, Św. Jacek idący po wodach Dniepru
Kaplica św. Dominika[edytuj | edytuj kod]
Kaplicę św. Dominika (Cappella di San Domenico, 9) zrealizował w 1690 roku Andrea Tirali. Bogato rzeźbiony strop z ośmioma aniołami niemal naturalnej wielkości, jest dziełem Francesca Bernardoniego. Pośrodku znajduje się Chwała św. Dominika, dzieło Giovanniego Battisty Piazzetty, ukończone w 1727 roku[9]. Postać zakonnika spoglądającego w dół jest portretem artysty[13]. Malowidło zostało gruntownie odrestaurowane w latach 1968–1969. Ten sam artysta namalował również 4 okrągłe obrazy, umieszczone w narożnikach, przedstawiające cnoty kardynalne. Na ścianach znajduje się 6 płaskorzeźb przedstawiających epizody z życia św. Dominika. Autorem 5 z nich, odlanych brązu, jest Giuseppe Mazza; szóstą wyrzeźbił w drewnie Giobatta della Meduna. Przed przejściem do transeptu znajduje się niewielki, XV-wieczny ołtarz św. Katarzyny ze Sieny (10), będący pozostałością po wyburzonym chórze. W kwietniu 1961 roku ołtarz został udekorowany relikwią, stopą św. Katarzyny, patronki Włoch i Europy[9].
Prawe ramię transeptu[edytuj | edytuj kod]
Na prawej ścianie prawego ramienia transeptu (11) znajduje się obraz Koronacja Najświętszej Maryi Panny pędzla Cimy da Conegliano. Powyżej umieszczono pomnik Niccolò Orsiniego, hrabiego Pitigliano, wodza Republiki Weneckiej w wojnie z Ligą Kambryjską. Autor konnego pomnika z pozłacanego drewna jest nieznany, natomiast autorem dwóch Cnót jest Tullio Lombardo.
W tylnej ścianie znajduje się wielkie gotyckie okno, z pięknym, barwnym witrażem pochodzącym przypuszczalnie z warsztatów na Murano, wykonany prawie na pewno przez Gian Antonio Licino da Lodi, według szablonów przypisywanych Bartolomeo Vivariniemu (postać św. Pawła i część szczytowa), Cimie da Conegliano (postacie Madonny, św. Jana Chrzciciela i św. Piotra) oraz Girolamowi Mocetto (część dolna).
W sześciu sekcjach, zdominowanych przez Boga Ojca błogosławiącego umieszczono poczynając od góry:
- Dawida i Izajasza, a po obu ich stronach scenę Zwiastowania,
- św. Pawła, Madonnę z Dzieciątkiem, św Jana Chrzciciela i św. Piotra,
- symbole czterech ewangelistów: orła – św. Jana, lwa – św. Marka, wołu – sw. Łukasza i anioła – sw. Mateusza),
- czterech Ojców Kościoła: św. Ambrożego, św. Grzegorza Wielkiego, św. Hieronima i św. Augustyna,
- świętych dominikańskich: Wincentego Ferreriusza, św. Dominika, św. Piotra Męczennika i św. Tomasza z Akwinu,
- czterech świętych wojowników: św. Teodora, św.św. Jana i Pawła oraz św. Jerzego.
Pod oknem znajduje się pomnik kondotiera Dionigiego Naldiego da Brisighella dłuta Lorenza Bregna. Po obu jego stronach stoją dwa ołtarze renesansowe, z prawej Jałmużna św. Antoniego, z obrazem namalowanym przez Lorenza Lotta i z lewej Chrystus pomiędzy Świętymi Piotrem i Andrzejem, pędzla Rocca Marconiego[9].
Kaplice apsydialne po prawej stronie[edytuj | edytuj kod]
Kaplica Świętego Krzyża[edytuj | edytuj kod]
W Kaplicy Świętego Krzyża (Cappella del Crocifisso; 12) miała swoją siedzibę Szkoła św. Hieronima (Scuola di S. Girolamo), opiekująca się skazanymi na śmierć, których cmentarz znajdował się za apsydą kaplicy.
Ołtarz z czarnego marmuru zbudował Alessandro Vittoria; jego dziełem są również rzeźby z brązu, Matka Boska Bolesna i Św. Jan Ewangelista. Autorem krucyfiksu z marmuru karraryjskiego jest Francesco Cavrioli. Na ścianie, po prawej stronie ołtarza znajduje się pomnik nagrobny angielskiego para, Edwarda Windsora (1532–1574), a po prawej – XIV-wieczny sarkofag[9].
Kaplica św. Marii Magdaleny[edytuj | edytuj kod]
Kaplica św. Marii Magdaleny (Cappella della Maddalena, 13) jest położona przy prezbiterium[9]. W ołtarzu z początku XVI wieku, w stylu renesansu lombardzkiego, mającego formę tryptyku, znajduje się posąg patronki kaplicy dłuta Bartolomea Bergamasca[13], flankowany figurami św. Andrzeja i św. Filipa Apostoła. Fresk na górze, w pobliżu okien, przedstawiający czterech ewangelistów, przypisywany jest Palmie Młodszemu[9].
Na prawej ścianie znajduje się pomnik Vettora Pisaniego, zwycięskiego wodza spod Chioggii[13], a na lewej – XIV-wieczny sarkofag Marca Giustinianiego z Bragory, ozdobiony plaskorzeźbami Madonna z Dzieciątkiem (pośrodku) oraz Św. Marek i Św. Dominik (po bokach). Wystroju kaplicy dopełniają: pomnik nagrobny malarza Melchiora Lanzy, posąg Melancholia dłuta Melchiora Barthela i obraz Zdjęcie z krzyża, pędzla Lattanzia Quareny[9].
Prezbiterium[edytuj | edytuj kod]
Prezbiterium (14) jest oświetlone dzięki pięknym, ostrołukowym oknom[13]. Majestatyczna architektura i bogata gra świateł stwarzają poczucie głębi pomieszczenia. Łęki sklepienne zbiegają się na górze, w zworniku, na którym umieszczono herb Scuola Grande di San Marco, której członkowie zbierali się w tutejszym kościele z okazji uroczystości religijnych[9].
Ołtarz główny[edytuj | edytuj kod]
Pośrodku prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny, rozpoczęty w 1619 roku prawdopodobnie przez Mattię Carnera, udekorowany figurami Matki Boskiej Różańcowej z Dzieciątkiem (na szczycie), św. Dominika, św. Katarzyny (dłuta Clemente Moli) oraz św. Jana i Pawła (dłuta Francesca Cavrioli). Przed pierwszym stopniem znajduje się grób dziesięciu biskupów dominikańskich, wśród których spoczywa (drugi od lewej), Antonio Corner, konsekrator kościoła z 1430 roku[9].
Ściana prawa[edytuj | edytuj kod]
Pomnik doży Leonarda Loredana[edytuj | edytuj kod]
Nieopodal ołtarza znajduje się pomnik nagrobny doży Leonarda Loredana, zbudowany około 1572 roku przez Giovanniego Girolama Grapiglię, z posągiem doży dłuta Girolama Campagni, flankowanym alegorycznymi posągami Wenecja (po lewej) i Liga w Cambrai (po prawej) oraz Obfitość i Pokój (pomiędzy kolumnami), dłuta Danese Cattaneo.
W grobowcu u stóp pomnika spoczywa doża Francesco Loredano[9].
Pomnik doży Michele Morosiniego[edytuj | edytuj kod]
W dalszej odległości, na ścianie, znajduje się pomnik doży Michele Morosiniego. Doża ukazany jest w pozycji leżącej, na sarkofagu, flankowany figurami dwóch aniołów z kadzielnicą i wodą święconą. Kompozycja jest dziełem artysty ze szkoły braci Dalle Masegne. Nad sarkofagiem w lunecie znajduje się mozaika z początku XV wieku, przedstawiająca Ukrzyżowanie, po bokach którego znajdują się: Najświętsza Maryja Panna i św. Michał, uosabiający dożę (po lewej) oraz św. Jan Ewangelista i św. Jan Chrzciciel, przedstawiający dogaressę (po prawej). W tympanonie pomnika znalazły się wyobrażenia Boga Ojca oraz króla Dawida i św. Marka. Na szczycie tympanonu widnieje figura św. Michała Archanioła. W dwóch kolumnach flankujących pomnik, podzielonych na trzy poziomy, umieszczono 12 figur świętych, natomiast w dwóch edykułach – scenę Zwiastowania[9].
Ściana lewa[edytuj | edytuj kod]
Pomnik doży Andrei Vendramina[edytuj | edytuj kod]
Pomnik doży Andrei Vendramina, arcydzieło dłuta Tullia Lombarda, został przypuszczalnie zaprojektowany przez Alessandra Leopardiego. Pod dekoracyjnym łukiem umieszczono posąg doży, leżącego na marach i wspieranego przez dwa orły oraz skrzydlaty okrąg. Za dożą stoi trzech młodzieńców ze świecami. W półkolistym zwieńczeniu pomnika znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Andrzeja prezentującego dożę klęczącego przed Dziewicą Maryją w towarzystwie św. Teodora, u którego boku klęczy syn doży. Wyżej, w pendentywach, widnieją dwa medaliony, a na szczycie, ponad gzymsem - medalion z dzieckiem, podtrzymywany przez dwie syreny. Zwieńczenie pomnika flankuje scena Zwiastowania. Pod nią umieszczone zostały dwa mitologiczne medaliony: z Dejanirą i Nessosem (po lewej) oraz Perseuszem i Meduzą (po prawej), zaś pod nimi - dwaj rzymscy wojownicy w zbrojach. Baza pomnika jest ozdobiona herbami, owocami, aniołami, konikami morskimi i innymi wyobrażeniami. Pomnik został przeniesiony do tutejszego kościoła w 1817 roku z kościoła Santa Maria dei Servi, po zamknięciu go dla kultu. Pomnik jest niekompletny; pierwotnie zawierał posągi Adama i Ewy (ten pierwszy znajduje się obecnie w nowojorskim Metropolitan Museum of Art)[9].
Pomnik doży Marco Cornera[edytuj | edytuj kod]
Następny jest pomnik doży Marco Cornera. W jego centrum znajduje się Madonna ze Świętymi Piotrem i Pawłem. Posąg św. Piotra wyrzeźbił Nino Pisano, natomiast św. Pawła, dożę i aniołów – jego uczniowie[9].
Kaplice apsydialne po lewej stronie[edytuj | edytuj kod]
Kaplica Trójcy Świętej[edytuj | edytuj kod]
Do lewej strony prezbiterium przylega kaplica Trójcy Świętej (Cappella della SS. Trinità; 15). Obraz ołtarzowy Trójca Święta namalował Leandro Bassano. Na lewej ścianie znajdują się obrazy: Ukrzyżowanie z pobożnymi kobietami i Jezus Zmartwychwstały ze świętymi pędzla Giuseppe Porty oraz wiszący pomnik Andrei Morosiniego, natomiast na prawej – obraz Niewierność św. Tomasza Leandra Bassana, wiszący pomnik nagrobny Pietra Cornaro i umieszczony ponad nim obraz Matka Boża Różańcowa Lorenza Gramiccii[9].
Kaplica św. Piusa V[edytuj | edytuj kod]
Obok kaplicy Trójcy Świętej znajduje się kaplica św. Piusa V (Cappella di S. Pio V, 16), należąca do rodu Cavalli. Obraz ołtarzowy Św. Pius V powstał w kręgu szkoły Paola Veronese. Po prawej stronie ołtarza znajduje się sarkofag Jacopa Cavallego, dowódcy wojsk lądowych Republiki Weneckiej w wojnie pod Chioggią, dzieło Paolo Dalle Masegne z XIV wieku. Doża jest ukazany w pozycji leżącej, natomiast jego sarkofag zdobią symbole Ewangelistów oraz wizerunki aniołów. Ponad sarkofagiem widnieje fresk Bitwa pod Chioggią, namalowany w II połowie XVI wieku przez Lorenza Vecellia.
Na lewej ścianie wisi obraz Św. Pius X pędzla Maria Ferrariego Bravo, a następnie XIV-wieczny sarkofag doży Giovanniego Dolfina. Płaskorzeźba na frontonie sarkofagu przedstawia Jezusa na tronie oraz dożę i dogaressę po jego bokach. Pomiędzy Chrystusem a małżonkami Dolfin znalazły się sceny biblijne: Pokłon Trzech Króli (po lewej) i Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (po prawej). Ponad sarkofagiem wisi obraz Cud św. Antoniego z Padwy. Pod sarkofagiem znajduje się grobowiec senatora Marina Cavallego[9].
Lewe ramię transeptu[edytuj | edytuj kod]
Na ścianie lewego ramienia transeptu (17), po prawej stronie, znajduje się posąg generała i późniejszego doży, Sebastiana Veniera, wodza floty weneckiej i zwycięzcy w bitwie pod Lepanto, odlany z brązu przez Antonia Dal Zotto.
Z lewej strony znajduje pomnik żony Antonio Veniera, dogaressy Agnese i ich córki Orsoli. Na frontonie sarkofagu widnieje płaskorzeźba Jezusa Martwego, flankowana figurami proroka Izajasza i św. Piotra Męczennika. Ponad sarkofagiem, w polu ograniczonym gotyckim ostrołukiem, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem, św. Marka i św. Antoniego. Nad wierzchołkiem ostrołuku znajduje się medalion-płaskorzeźba z wyobrażeniem Boga Ojca, a ponad nim - figura św. Agnieszki. Po obu stronach łuku są dwie edykuły, posadowione na kolumnach i ozdobione rzeźbami Zwiastowania oraz herbami rodu Venier. Na ścianie bocznej znajduje się pomnik konny, przedstawiający Leonarda Prata, dowódcę piechoty weneckiej, który poległ w obronie Padwy przeciwko Lidze w Cambrai[9].
Pomiędzy nimi, pod wielkim zegarem astronomicznym z przełomu XV i XVI wieku znajduje się grobowiec doży Antonia Veniera, dzieło Dalle Masegne[13]. Zwieńczenie pomnika stanowi rzeźba Madonna stojącej pomiędzy Świętymi Piotrem i Pawłem; postać doży ukazana jest w pozycji leżącej na wieku sarkofagu. Poniżej, w gotyckich niszach, przedstawione zostały cnoty teologalne i kardynalne, natomiast po bokach, na kolumnach, posągi św. Dominika i św. Antoniego[9]. Pod grobowcem znajduje się portal prowadzący do kaplicy Różańcowej[13].
Kaplica Różańcowa[edytuj | edytuj kod]
Kaplica Różańcowa (Cappella della SS. Vergine del Rosario, 18) została zbudowana przez Bractwo Różańcowe w podzięce za zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Lepanto 7 października 1571 roku (w święto Matki Bożej Różańcowej). Prowadzi do niej portal pod pomnikiem doży Antonia Veniera[14].
Kaplica powstała w 1582 roku z przekształcenia XIV-wiecznej kaplicy św. Dominika według projektu Alessandra Vittorii. Udekorowana licznymi arcydziełami stanowiła klejnot architektury. W nocy z 15 na 16 sierpnia 1867 roku kaplicę zniszczył pożar; spłonął pozłacany, drewniany strop, zawierający ponad 30 obrazów takich mistrzów jak: Jacopo Tintoretto (Matka Boża Różańcowa), Palma Młodszy, Leonardo Corona, Francesco Bassano, Domenico Tintoretto, Jan Soens. Spłonęły również obrazy przyjęte do renowacji, Męczeństwo św. Piotra Tycjana oraz Madonna i święci Giovanniego Belliniego[15].
Kaplica została zrekonstruowana w 1913 roku[14]. 4 października 1959 roku, po odrestaurowaniu kaplica została ponownie otwarta.
Kaplica składa się z nawy i prezbiterium. Obecny strop, wyrzeźbiony przez Carla Lorenzettiego i oddany do użytku w 1932 roku zawiera trzy arcydzieła Veronese: Pokłon pasterzy, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny oraz Zwiastowanie. Płótna te pierwotnie znajdowały się w zniesionym kościele Umiltà alle Zattere, skąd zostały w 1838 roku wywiezione do Wiednia i zwrócone Wenecji w 1919 roku. W czerwcu 1925 roku zostały przeniesione do tutejszego kościoła.
Na tylnej ścianie, na lewo od wejścia, wisi druga wersja Pokłonu pasterzy Veronese. Na prawej ścianie, nad drzwiami wejściowymi znajdują się obrazy: Martwy Jezus Giovanniego Battisty Zelottiego, Jezus spotykający Weronikę Carla Caliariego, syna Veronese i Św. Michał Archanioł zwyciężający Lucyfera Bonifacia Veronese.
Na lewej ścianie, naprzeciwko drzwi wejściowych, wiszą obrazy: Męczeństwo św. Krystyny Sante Perandy, Obmycie stóp i Wieczerza Eucharystyczna Benedetta Caliariego i Św. Dominik ratuje żeglarzy zapraszając ich do modlitwy różańcowej Alessandra Varotariego.
Wzdłuż ścian bocznych znajdują się, wyrzeźbione w drewnie przez Giacoma Piazzettę sceny z życia Jezusa i Maryi[15].
Prezbiterium kaplicy[edytuj | edytuj kod]
Dekoracyjny strop prezbiterium graniczy z tym z nawy. W jego centrum znajduje się Pokłon Trzech Króli z 1582 roku, a po bokach wyobrażenia czterech ewangelistów. Obrazy te pochodzą ze zniesionego kościoła San Nicolo in Lattuga. Ołtarz, mający kształt małej świątyni na podstawie kwadratu, zwieńczonej kopułą, jest dziełem Girolama Campagni. Znajdująca się w nim figura Matki Bożej Różańcowej, z polichromowanej terakoty, została zrekonstruowana przez Carla Lorenzettiego. Na oryginalnej bazie tronu Matki Bożej umieszczone są cztery putta o głowach Sybilli. Dolna część ścian prezbiterium została udekorowana dziesięcioma płaskorzeźbami z XVIII wieku, częściowo zrekonstruowanymi po pożarze. Są to, od lewej: Zwiastowanie (Giovanni Bonazza), Pokłon pasterzy (z 1700 roku; Giovanni Bonazza i synowie: Antonio, Francesco i Tommaso), Spotkanie Maryi i Elżbiety, (Luigi i Carlo Tagliapietra), Sen świętego Józefa, (Francesco Bonazza), Maryja jako dziewczynka w świątyni, Małżeństwo Maryi i Józefa (Giuseppe Torretto), Odpoczynek w Egipcie Giovanni Maria Morlaiter), Ofiarowania Dzieciątka Jezus w świątyni (Luigi i Carlo Tagliapietra), Pokłon Trzech Króli (Giovanni Bonazza) i Spór Jezusa z lekarzami (Giovanni Maria Morlaiter). Dekoracji ścian dopełniają rzeźby trzech proroków i trzech Sybilli, stojące w niszach oraz dwa kandelabry z brązu (autorstwa Alessandra Vittorii), a także rzeźby świętych (w tym. św. Dominika i św. Tomasza z Akwinu) i scen biblijnych (Nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny, Ucieczka do Egiptu, Pokłon pasterzy i innych)[15].
Zakrystia[edytuj | edytuj kod]
Portal zakrystii (19) składa się z nagrobka, który Palma Młodszy zamierzał wybudować dla siebie, Palmy Starszego i Tycjana. Vincenzo Scamozzi wygrawerował projekt architektoniczny, Jacopo Alberelli wyrzeźbił popiersia Palmy Młodszy i Starszego, a Alessandro Vittoria przypuszczalnie Tycjana. Palma Młodszy, który został pochowany pod posadzką, namalował wiszący powyżej obraz Alegoria sławy. Pokryty sztukaterią strop zdobi obraz Marca Vecelia, siostrzeńca i zwolennika Tycjana, Święci Dominik i Franciszek ratujący ludzkość od kary boskiej. Na prawo od drzwi wejściowych do zakrystii wisi obraz Andrei Michieli Doża Jacopo Tiepolo przekazuje dominikanom ziemię pod kościół i klasztor (1606). Na ścianie ołtarzowej, po prawej stronie znajduje się obraz Zmartwychwstanie Palmy Młodszego; pośrodku, tego samego autora, Adoracja Krzyża przez świętych dominikańskich, a po lewej – Święci dominikańscy całujący rany Chrystusa, Odoarda Fialettiego. Na ścianie naprzeciwko wejścia znajdują się obrazy: Cud książki Odoarda Fialettiego, Narodziny św. Róży z Limy Francesca Fontebassa oraz Honoriusz III zatwierdzający w 1216 roku Regułę św. Dominika i Święci męczennicy rzymscy Jan i Paweł Leandra Bassana. Również na ścianie naprzeciwko ołtarza wisi kilka obrazów, w tym Wiara Francesca Fontebasso. Nad drzwiami umieszczono obraz Św. Dominik i św. Franciszek, pędzla Angela Liona[16].
Andrea Vicentino, Sen doży Jacopa Tiepola, ok. 1606. Powyżej: Gian Sisto de Laudis, Portrety dominikanów, ok. 1610
Francesco Fontebasso, Alegoria wiary, 1750
Nawa lewa[edytuj | edytuj kod]
Ołtarz św. Józefa, organy i fragment poliptyku[edytuj | edytuj kod]
Po wyjściu z Kaplicy Różańcowej, w narożniku lewej nawy (20), jako pierwszy stoi XVI-wieczny, marmurowy ołtarz św. Józefa, który dawniej należał do chóru. Na górze, w przestrzeni pierwszego przęsła, znajduje się masywna empora z organami, zbudowanymi przez Gaetana Calida w XVIII wieku. Poniżej widnieje tablica upamiętniająca poświęcenie bazyliki w 1430 roku. Poniżej, z prawej strony, znajdują się trzy panele namalowane w 1473 roku przez Bartolomea Vivariniego, będące szczątkami słynnego 9-częściowego poliptyku pod wezwaniem św. Augustyna, który stał na ołtarzu przy drzwiach; zachowane fragmenty to: Św. Augustyn (w środku), Św. Wawrzyniec (z prawej) i Św. Dominik (z lewej)[17].
Pomnik doży Pasquala Malipiera[edytuj | edytuj kod]
Po wyjściu z zakrystii, z prawej strony, znajduje się, zamontowany na ścianie, renesansowy (pierwszy w Wenecji) pomnik doży Pasquala Malipiera, dłuta Pietra Lombarda. W lunecie widnieje płaskorzeźba Pietà. Po obu stronach łuku lunety i na jego wierzchołku stoją trzy figurki: Sprawiedliwość, Obfitość i Pokój. Tonda wypełniają herby i lew św. Marka[17].
Pomnik senatora Giambattisty Bonziego[edytuj | edytuj kod]
Pomnik senatora Giambattisty Bonziego został zbudowany w 1525 roku, prawdopodobnie przez Gian Marię Moscę. Fronton sarkofagu zdobią cztery cnoty: Umiarkowanie, Nadzieja, Sprawiedliwość i Miłość, a na górze Wiara. Dwie inne cnoty zaginęły podczas przenoszenia pomnika. Po bokach znajdującej się poniżej pomnika podwójnej arkady stoją posągi św. Tomasza z Akwinu i św Dominika, przypisywane Antoniowi Lombardo. W pierwszej arkadzie po prawej stronie znajduje się grób doży Michele Steno. Pomnik został przebudowany w 1811 roku, gdy po rozbiórce kościoła Santa Marina został przeniesiony do tutejszego kościoła. W drugiej arkadzie znajduje się grób pisarza Alvise Trevisana[17].
Pomnik generała Pompea Giustinianiego[edytuj | edytuj kod]
Pozłacany, drewniany pomnik konny generała Pompea Giustinianiego, który zmarł w 1616 roku podczas oblężenia Gorizii, został wzniesiony na koszt Signorii i jest dziełem Francesca Terilli. Znaczącą wartość historyczną mają trzy kamienie nagrobne: pierwszy upamiętnia pobyt kardynała Chiaramonti (późniejszego papieża Piusa VII) w sąsiednim klasztorze, drugi, przyniesiony z pobliskiego klasztoru, znajdował się niegdyś na grobie doży Giovanniego Dandolo, trzeci natomiast upamiętnia zatrzymanie się w tutejszym kościele papieża Piusa VI, powracającego w 1782 roku z Wiednia[17].
Pomnik doży Tommasa Moceniga[edytuj | edytuj kod]
Pomnik doży Tommasa Moceniga, datowany na 1423 rok, jest dziełem mistrzów toskańskich: Piero di Nicolò Lambertiego i Giovanniego di Martino da Fiesole. Elegancki w formie, reprezentuje styl przejściowy łącząc w sobie elementy gotyku i renesansu. Spięty u góry baldachim podtrzymywany przez dwa anioły, osłania leżący posąg doży. Tło baldachimu tworzy obszerna, przypominająca ołtarz, kompozycja architektoniczna, którą wypełniają posągi sześciu świętych, umieszczone w niszach pod ozdobnymi muszlami. Fronton sarkofagu ozdobiony jest pięcioma niszami z alegoriami cnót teologalnych i kardynalnych. Wierzchołek baldachimu wieńczy figura Sprawiedliwości, podtrzymywana przez dwa lwy[17][14].
Pomnik doży Niccolò Marcella[edytuj | edytuj kod]
Kolejnym jest pomnik doży Niccolò Marcella, dzieło Pietra Lombarda. W lunecie znajduje się płaskorzeźba Madonna na tronie ze św. Markiem prezentującym dożę i św. Teodorem. Dekorację uzupełniają cztery posągi przedstawiające cnoty kardynalne. Powyżej, w lunecie znajduje się płaskorzeźba Bóg Ojciec błogosławiący[17].
Ołtarz[edytuj | edytuj kod]
W renesansowym ołtarzu dominuje obraz Męczeństwo św. Piotra pędzla Nicolò Kassali, będący kopią arcydzieła Tycjana z 1530 roku, zniszczonego podczas pożaru w Kaplicy Różańcowej. Barokowy pomnik konny upamiętnia generała piechoty weneckiej, Orazia Baglioniego[17].
Pomnik Attilia i Emilia Bandiery i Domenica Mora[edytuj | edytuj kod]
Kolejny pomnik upamiętnia braci Attilia i Emilia Bandiera oraz Domenica Moro, bohaterów walk poprzedzających Zjednoczenie Włoch, rozstrzelanych 25 lipca 1844 roku w Vallone di Rovito. Pomnik w formie prostej piramidy wykonał Augusto Benvenuti, a jego odsłonięcie miało miejsce 25 czerwca 1890 roku[17].
Ołtarz Verde Scaligery[edytuj | edytuj kod]
Ostatnim ołtarzem lewej nawy jest ołtarz poświęcony Verde Scaligerze, córce Mastina della Scala. Ołtarz jest dziełem Guglielmo dei Grigi i pochodzi z kościoła dei Servi. Ołtarz wypełnia płaskorzeźba Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, dłuta Alessandra Vittorii z 1576 roku. W pobliżu znajdują się pomniki markiza Gabriele di Chasteller i admirała Girolama Canala[17].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Obecnie Diecezja Vittorio Veneto.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Parrocchia SANTI GIOVANNI E PAOLO MARTIRI: Parrocchia di Santi Giovanni e Paolo Martiri. parrocchiemap.it. [dostęp 2016-04-18]. (wł.).
- ↑ a b c d e f g Stefańska 1980 ↓, s. 123.
- ↑ Fodor's: Santi Giovanni e Paolo. fodors.com. [dostęp 2016-04-18]. (ang.).
- ↑ Botto i Galli 2002 ↓, s. 132.
- ↑ a b c Zucchoni 1993 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d e f Jeff Cotton: San Zanipolo. churchesofvenice.co.uk. [dostęp 2016-04-18]. (ang.).
- ↑ a b c Archivio di Stato di Venezia: Soggetti produttori – Enti: SS. Giovanni e Paolo (Venezia). archiviodistatovenezia.it. [dostęp 2016-04-18]. (wł.).
- ↑ a b c d Hourihane 2012 ↓, s. 251.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Basilica SS.Giovanni e Paolo: Basilica. basilicasantigiovanniepaolo.it. [dostęp 2016-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)]. (wł.).
- ↑ Venice-Tourism.com: Basilica di San Giovanni e Paolo. venice-tourism.com. [dostęp 2016-04-20]. (wł.).
- ↑ GCatholic.org: Basilica di Ss. Giovanni e Paolo. gcatholic.org. [dostęp 2016-04-18]. (ang.).
- ↑ InnVenice: San Giovanni e Paolo. innvenice.com. [dostęp 2016-04-18]. (wł.).
- ↑ a b c d e f Stefańska 1980 ↓, s. 124.
- ↑ a b c Stefańska 1980 ↓, s. 125.
- ↑ a b c Basilica SS.Giovanni e Paolo: Cappella della SS. Vergine del Rosario. basilicasantigiovanniepaolo.it. [dostęp 2016-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-10)]. (wł.).
- ↑ Basilica SS.Giovanni e Paolo: Sacrestia. basilicasantigiovanniepaolo.it. [dostęp 2016-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-10)]. (wł.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Danuta Stefańska: Wenecja i okolice. Przewodnik turystyczny. Wyd. I. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980.
- Guido Zucchoni: Venezia: guida all'architettura. Lupatoto: Arsenale Editrice, 1993. ISBN 978-88-7743-129-5. (wł.).
- Fabio Botto, Antonella Galli: Veneto. Milano: Touring Editore, 2002. ISBN 88-365-2704-3. (wł.).
- Colum P. Hourihane: The Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture, Volume II. Oxford, New York: Oxford University Press, 2012. ISBN 978-019-539536-5. (ang.).