Belmont (majątek)
 Rysunek Napoleona Ordy z 12 czerwca 1876 p.t. Pałac w Belmoncie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Powierzchnia |
62 ha |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 55°34′54,1″N 27°06′45,3″E/55,581694 27,112583
| |
Belmont (biał. Бяльмонты) – dawny majątek na terenie dzisiejszego agromiasteczka Achremowce, obecnie „Park dworski Belmont” (biał. Прысядзібны парк „Бальмонт”).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dobra te przed XVIII wiekiem nosiły nazwę „Dwór Olgierdowszczyzna”. Po przejściu ich na własność rodziny Achremowiczów, zmieniły nazwę na obecną. Kolejnymi właścicielami majątku była rodzina Salmanowiczów herbu Szaszor. W 1748 roku Dominik Salmanowicz, chorąży petyhorski sprzedał go Janowi Augustowi Hylzenowi (1702–1767)[1][a] i jego żonie Konstancji z Broel-Platerów. Nowi właściciele wybudowali tu rezydencję i zmienili nazwę majątku na Belmont. Dziś Belmont to jedynie nazwa parku będącego pozostałością po dawnych rezydencjach (patrz niżej); wieś, a dziś agromiasteczko, nazywa się ponownie, od co najmniej 1918 roku, Achremowce.
Kolejnym właścicielem Belmontu został Józef Jerzy Hylzen, młodszy syn Jana Augusta. Napisał w testamencie z 1783 roku: (...) uwolnić wieczyście poddanych wszystkich dóbr moich, nadając im wolność wyjścia i udania się dokądby chcieli z całą ich własnością. Łożyć regularnie wiecznymi czasy połowę dochodów wszystkich dóbr moich na pomnożenie i zachęcenie nauk i kunsztów, na edukację ubogiej szlachty, na utrzymanie ludzi w potrzebie zostających, na erekcyją szpitalów, także na wspomożenie biednych wieśniaków w ubóstwie lub nieszczęściu zostających[1]. Testament po jego śmierci nie został wykonany. Jego małoletni syn zmarł, a majątek odziedziczył bratanek, upośledzony umysłowo Idzi Hylzen (1772–1801), który w 1798 roku sprzedał klucz belmoncki Mikołajowi Manuzziemu (~1730–1809), awanturnikowi i targowiczaninowi, który, posiadając liczne majątki, tu zamieszkał (i zmarł). Po nim właścicielem Belmontu był syn jego i jego żony Jadwigi z domu Berlicz-Strutyńskiej (~1736–1778) Stanisław Manuzzi (1773–1823), również targowiczanin, ożeniony z Konstancją z Broel-Platerów (1782–1874), która stworzyła w Belmoncie kilka zakładów dobroczynnych. Po bezdzietnej śmierci Stanisława kolejnym gospodarzem w Belmoncie był Wilhelm Ignacy Broel-Plater (1791–1854), najmłodszy brat Konstancji. Wywołało to trwający 80 lat proces sądowy wytoczony Platerom przez rodzinę Strutyńskich, przegrany przez Platerów w 1903 roku. Po Wilhelmie Ignacym majątek odziedziczył jego najmłodszy syn Feliks Witold Broel-Plater (1849–1924), żonaty z Elżbietą Potocką (1874–1960), która była ostatnią właścicielką majątku do 1939 roku[1][3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Belmont, wcześniej należący do województwa brasławskiego Rzeczypospolitej (a przed 1793 rokiem – do województwa wileńskiego), znalazł się na terenie powiatu brasławskiego (ujezdu) guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego, a od 1843 roku – powiatu nowoaleksandrowskiego guberni kowieńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Achremowce wróciły do Polski, znalazły się w gminie Brasław w powiecie brasławskim województwa wileńskiego.
Majątek należał do parafii rzymskokatolickiej w m. Belmont i prawosławnej w Brasławiu. Podlegał pod Sąd Grodzki w Brasławiu i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Brasławiu[5].
Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[6][7].
Folwark Belmont został przyłączony do wsi Achremowce w 1976 roku.
.jpg)
Dawne pałace i park
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wielka rezydencja w Belmoncie chyliła się już ku upadkowi pod koniec XVIII wieku. Zgodnie z inwentaryzacją przy okazji sprzedaży majątku Manuzziemu w 1798 roku tutejszy pałac liczył na parterze 19 pokoi, a na piętrze – 14. Poza salami, salonami, pokojami mieszkalnymi, salą kapeli dworskiej, kancelarią itp. istniały tu piwnice, poza tym ogród włoski, 6 karczm i liczne zabudowania gospodarcze. Mikołaj Manuzzi dokonał starannego remontu i powiększenia pałacu. W większości na starych piwnicach rozbudowano budynek na planie bardzo długiego prostokąta, dwukondygnacyjny z wyższą kondygnacją o celach reprezentacyjnych. Elewacja frontowa była rozczłonkowana trzema ryzalitami, z których centralny był mocniej zaznaczony. Wewnątrz tej części na piętrze była wielka sala balowa. Wszystkie elewacje wieńczyły attyki. W 1818 roku dobudowano do bocznej elewacji półkolisty ryzalit na pomieszczenie kaplicy. Po śmierci Stanisława Manuzziego pałac popadł w ruinę i prawdopodobnie spłonął w czasie powstania listopadowego. Ruina ta stała do II wojny światowej[8].
Platerowie natomiast na swoją siedzibę zaadaptowali wybudowany już wcześniej (prawdopodobnie była to wcześniejsza pensja dla ubogich szlachcianek), stojący nieopodal pałacu wielki budynek. Rozrastający się nowy pałac w 1914 roku liczył 60 pokoi. Od strony zewnętrznej zdobiło go 10 ganków. Pałac ten, o nieokreślonym stylu, spłonął między 1915 a 1920 rokiem[1][8].
Właściciele majątku w okresie międzywojennym mieszkali w niewielkim dworze.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 132 osoby, 119 były wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego, 4 ewangelickiego, a 1 innego chrześcijańskiego. Jednocześnie 31 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 101 białoruska. Było tu 15 budynków mieszkalnych[9]
Pozostałością po rezydencjach w Belmoncie jest wielki park romantyczny, największy tego typu park na Białorusi, o powierzchni 65 ha[10]. Został założony prawdopodobnie przez Potockich w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Obecnie zdziczały park, o powierzchni 62 ha[11] nosi imię Iwana Miczurina[10]. Park składa się z dwóch części – parku górnego (otaczającego położone na wzgórzu ruiny zabudowań dworskich) i dolnego (nad jeziorem). W parku górnym, w pobliżu rumowiska, wybudowano kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, z białej cegły silikatowej. W parku wytyczono ścieżkę przyrodniczą „Park Belmont” z kilkunastoma przystankami i tablicami informacyjnymi[11].
Majątek Belmont został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według Rostworowskiego[2] dopiero jego syn Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) stał się właścicielem Belmontu w wyniku ślubu z Teresą Potocką, córką Michała Potockiego, która wniosła mu te dobra w posagu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Belmont, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 14–18, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Edmund Rostworowski: Hylzen Józef Jerzy. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 10. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962–1964, s. 130–133.
- ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 126.
- ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 99.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 27.
- ↑ Ахремовцы na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-01]. (ros.).
- ↑ Achremowce na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-01].
- ↑ a b Pałac Manuzzi – Belmont (Achremowce) [online], Radzima.org [dostęp 2017-11-01].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 3.
- ↑ a b Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, 1989, s. 118–119 [dostęp 2017-11-01] (ros.).
- ↑ a b Belmont. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 28–30, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.