Benitoit
 Kryształy benitoitu na łupku glaukofanowym z natrolitem | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
6–6,5 |
| Przełam |
muszlowy, nierówny[1] |
| Łupliwość |
niewyraźna, według <1011>, bardzo słaba, jednokierunkowa[1] |
| Pokrój kryształu |
tabliczkowy, bipiramidalny, krótkosłupkowy[1] |
| Układ krystalograficzny |
heksagonalny, trygonalny |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[1] |
| Gęstość |
3,64–3,68 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
szafirowa, niebieska do białej, niebieskoszara, purpurowa, bezbarwny, niekiedy różowa[1] |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty |
| Współczynnik załamania |
nω = 1,756–1,757; nε = 1,802–10,804 |
| Inne |
silny pleochroizm (dichroizm)[1], obserwowane barwy: bezbarwny do różnych odcieni niebieskiego |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności |
intensywna luminescencja w kolorze niebieskim |
| Klasyfikacja Strunza |
9.CA.05 |
Benitoit – minerał z grupy krzemianów pierścieniowych. Należy do grupy minerałów wyjątkowo rzadkich.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój jego kryształów jest piramidalny, do 3 cm wielkości, występuje także w skupieniach tabliczkowych oraz ziarnistych[2]; kryształy wrosłe i narosłe[3];
- Zawiera 33,2% z baru i 11,5% z tytanu[2];
- W promieniach ultrafioletowych wykazuje silną niebieską fluorescencję[2];
- Wykazuje dwójłomność na poziomie 0,047[2];
- W świetle przechodzącym okazuje pleochroizm w odcieniach niebieskich i purpurowych[2];
- Dzięki charakterystycznym barwom pleochroicznym łatwo odróżnić go od szafiru[2];
- Dyspersja wynosi 0,046;
- Przezroczysty lub przeświecający[2][1];
- Rozszczepienie w jednym kierunku, niewyraźne[4];
- Wykazuje przełam od muszlowego do nierównomiernego[4];
Historia i odkrycie
[edytuj | edytuj kod]Benitoit został odkryty w 1907 roku przez poszukiwacza Jamesa M. Coucha na górze San Benito, w Kalifornii, mniej więcej w połowie drogi między San Francisco a Los Angeles. Couch początkowo sądził, że odkryty minerał jest szafirem, ponieważ miał podobny kolor. W 1909 roku próbka została przesłana na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, gdzie mineralog George Louderback ustalił, że jest to nieznany wcześniej minerał. Szafir (korund) ma twardość 9 w skali Mohsa, natomiast benitoit jest znacznie bardziej miękki, co wykluczyło tę możliwość. Louderback nadał minerałowi nazwę „benitoit” od rzeki San Benito i hrabstwa San Benito, gdzie został odkryty[5].
W 1985 roku został uznany za oficjalny kamień szlachetny stanu Kalifornii[6].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Najczęściej występuje w żyłach natrolitu, w łupkach glaukofanowych, w serpentynitach[1]. Spotyka się go także w skałach okruchowych (piaskach)[1]. Okazy z hrabstwa San Benito występują w żyłach natrolitowych tnących łupki glaukofanowe, natomiast okazy z Ohmi w Japonii występują w żyłach riebeckitowo-kwarcowo-flogopitowej z albitem[3][7].
Współwystępuje najczęściej z: neptunitem, natrolitem, joaquinitem (okazy z Kalifornii), natomiast okazom z Japonii często towarzyszą ohmilite, bario-orthojoaquinite, leucosphenite. Inne minerały towarzyszące to przed wszystkim: andradyt, aktynolit oraz albit[8][7][3][1].
Możliwość pomylenia z: kordierytem, szafirem, spinelem, tanzanitem, turmalinem, azurytem, skapolitem[4].
Miejsca występowania
[edytuj | edytuj kod]Znaleziony po raz pierwszy w łupkach glaukofanowych w San Benito. W Kalifornii występuje także w hrabstwie Fresno. Poza Kalifornią na terenie Stanów został stwierdzony także w Montanie (hrabstwo Meagher), Arkansas (hrabstwo Hot Spring) oraz wśród trzeciorzędowych piasków w południowo-zachodnim Teksasie[1]. Na świecie został odkryty także w prefekturze Niigata w Japonii, Nowej Zelandii (Broken Hill)[7][8] oraz w utworach aluwialnych w Belgii[1].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- benitoit jest bardzo rzadkim, cenionym w jubilerstwie kamieniem ozdobnym, szlifowanym najczęściej fasetkowo[9] (osobliwość jubilerska, szczególnie okazy fioletowe i różowe).
Największy oszlifowany okaz benitoitu (masa 7,83 ct) znajduje się w zbiorach Smithsonian Institution w Waszyngtonie.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l Jerzy Żaba: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 61. ISBN 978-83-8293-231-7.
- ↑ a b c d e f g Ryszard Hutnik i inni, Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych, s. 107, ISBN 83-220-0199-1.
- ↑ a b c Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, s. 310, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c Gemology Online: Benitoite [online], www.gemologyonline.com [dostęp 2024-11-10].
- ↑ Brendan M. Laurs, William R. Rohtert, Michael Gray, Benitoite From the New Idria District, San Benito County, California, „Gems & Gemology”, 33 (3), 1997, s. 166–187 [dostęp 2025-04-04] (ang.).
- ↑ California State Gemstone. State Symbols USA. [dostęp 2025-03-26]. (ang.).
- ↑ a b c Benitoite [online], Mineral Data Publishing, 2001 [dostęp 2025-04-04] (ang.).
- ↑ a b Benitoite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-04-04] (ang.).
- ↑ Benitoite. Geology Science. [dostęp 2025-03-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J. Parafiniuk: Minerały systematyczny katalog 2004, TG "Spirifer" Warszawa 2005
- A. Bolewski, A. Manecki: Mineralogia szczegółowa, Wyd. PAE W-wa 1993
- C. Hall: Szlachetne i ozdobne kamienie, Elipsa 1993
- W. Schumann: Kamienie szlachetne i ozdobne, Alma-Press 2004
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Benitoite, [w:] WebMineral.com [online] [dostęp 2025-04-04] (ang.).
- Benitoite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-04-04] (ang.).