Bezirk Krościenko

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Bezirk Krościenko – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, istniejący w latach 1855–1867. Siedzibą c.k. starostwa było miasto Krościenko nad Dunajcem.

Kontekst historyczny[edytuj | edytuj kod]

Krościenko, podobnie jak inne mniejsze miasta państwowe, było pod zarządem dominium. Zarząd ten nazywano kamerarią miejską (städtische Kämmerei). Miasteczko funkcjonowało w podobny sposób jak miasta w prywatnych majątkach. Ustrój prawie nie zmienił się od czasów przedrozbiorowych[1]. Właścicielem dominium Krościenko był w 1850 roku Michał Dziewolski, a zarządcą był Teofil Jędrzejowski. W 1853 roku zarządcą był Anton Gerzabek.

W 1850 roku utworzono w Krościenku c.k. urząd skarbowy. W latach 1850–1867 w cyrkule sądeckim utworzono urzędy skarbowe w następujących miastach: Stary Sącz, Krościenko, Nowy Targ, Limanowa, Zbyszyce, Grzybów, ponadto we wsiach: Krynica, Czarny Dunajec i Mszana Dolna (zmieniono Krynicę na Muszynę)[1].

W 1851 roku ogłoszono utworzenie starostw powiatowych i sądów powiatowych oraz obwieszczono, gdzie znajdą się ich siedziby. Cyrkuły miały działać do 1865 roku. W 1854 roku podjęto decyzję o utworzeniu w zachodniej Galicji 68 małych powiatów sądowo-administracyjnych (gemischte), przy czym ich siedziby i – najprawdopodobniej – kształt terytorialny wzorowano na istniejących już powiatach podatkowych[1].

W Krościenku głównym poborcą podatkowym mianowano Austriaka Alexandra Wolframa, a kontrolerem (drugą osobą w urzędzie) został Prosper Fontany, poprzednio pracujący w nowosądeckim magistracie[2][3]. Woźnym urzędu został Polak – Jan Wesołowski. Kancelaria i kasa urzędu tymczasowo mieściły się w karczmie ratuszowej[2]. W 1854 roku poborcą był Ignaz Sieradzki[4], a w 1856 roku – Joseph Rotter[5].

W 1853 roku uruchomiono w miasteczku urząd pocztowy. Ekspedytorem został Wojciech Andruszkiewicz[4] (lub Andrusikiewicz[2]), miejscowy organista i nauczyciel[2].

Powiat[edytuj | edytuj kod]

W 1855 roku utworzono powiat krościeński. Do powiatu początkowo należały miejscowości (pisownia z epoki): Biała Woda, Czarna Woda, Czernice, Czorsztyn, Grywałd, Hałuszowa, Huba, Jaworki, Kamieniec, Kiczna, Kluszkowce, Krościenko, Krośnica, Łączki, Maniów, Maszkowice, Mizerna, Ochotnica, Sigulina (obecnie Sygulina – część wsi Maniowy), Sromowce niżnie, Sromowce wyżnie, Szczawa, Szczawnica wyźnia, Szczawnica niźnia, Szczeresz, Szlachtowa, Tylka, Tylmanowa, Wola Kosnowa, Wola pokulina, Wolaki (obecnie przysiółek Łącka), Wiesendorf, Zabrzeż, Zagorzyn, Zalesie, Zasadne, Zarzyce i Zbłudza[5].

W tymże 1855 roku utworzono dwa nowe urzędy:

  • obwodowy (Bezirksamt) z naczelnikiem, zwanym również starostą – do spraw politycznych
  • sądowy (Gerichtsamt), z adiunktem – do spraw cywilnych.

Zachowano dotychczasową pieczęć urzędu: baranek z chorągiewką otoczony napisem: Sigillum de Krościenko. Miasto pozostawało pod zarządem kamerarii miejskiej. W latach 1847 i 1855 kameraria krościeńska zatrudniała tylko jednego policjanta[1]. W sądzie pracowali – poza adiunktem – koncypient (początkujący urzędnik), woźny i klucznik więzienny. Na potrzeby sądu wybudowano na rynku obok ratusza nowy, parterowy budynek, około 1880 roku nadbudowano ten budynek o drewniane piętro[2].

Przy sądzie pracował również notariusz. Do nowo utworzonego „c.k. Urzędu ksiąg gruntowych” (czyli hipoteki) zatrudniono dedykowanego urzędnika[2].

Zgodnie ze spisem z 1856 roku powiat liczył 20 007 katolików, 2347 greko-katolików i 483 osób wyznania mojżeszowego[2].

W latach 1855–1867 powiat należał do cyrkułu sądeckiego, jako jeden z jego dziesięciu powiatów: Bezirk Ciężkowice, Bezirk Czarny Dunajec, Bezirk Grybów, Bezirk Krościenko, Bezirk Limanów, Bezirk Muszyna, Bezirk Mszana Dolna, Bezirk Neumarkt (Nowy Targ), Bezirk Alt-Sandec (Stary Sącz), Bezirk Neu-Sandec (Nowy Sącz)[6].

W 1867 roku, w następstwie kolejnej reformy administracyjnej w Galicji, zlikwidowano cyrkuły (Kreise), a terytorium zaboru podzielono bezpośrednio na 74 większych powiatów (Bezirke). Miejscowości dotychczasowego powiatu krościeńskiego podzielono między większe powiaty: nowotarski, nowosądecki i limanowski:

  • w powiecie nowotarskim znalazły się (nazewnictwo zgodne ze źródłem): Czorsztyn, Grywałd, Huba, Hałuszowa, Kluszkowce, Krościenko, Maniów, Mizerna, Ochotnica, Sromowce niżne, Sromowce wyżne i Tylka,
  • w powiecie nowosądeckim znalazły się: Białawoda, Czarnawoda, Czarniec, Jaworki, Kiczna, Łącko, Maszkowice, Szczawnica, Szlachtowa, Tylmanowa, Zabrzeż, Zagorzyn z Wolą Piskuliną i Wolą Kosnową oraz Zarzyce,
  • w powiecie limanowskim znalazły się: Kamienica, Szczawa, Zalesie, Zasadne i Zbludza[7].

Mimo likwidacji powiatu krościeńskiego w 1867 roku sąd powiatowy w tym miasteczku działał do 1955 roku (od 1919 roku pod nazwą „sąd grodzki”). Urząd skarbowy i areszt działały do 1955 roku[2]. Po likwidacji powiatu dotychczasowy jego naczelnik Mikołaj Kieryczyński objął urząd naczelnika sądu[2][8].

Starostowie[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Piotr Miodunka, Wybrane problemy rozwoju małych miast galicyjskich w okresie przedautonomicznym (1772–1866), „Zeszyty Naukowe”, 11 (935), Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2014, s. 23–43, DOI10.15678/ZNUEK.2014.0935.1102, ISSN 1898-6447.
  2. a b c d e f g h i j k Bronisław Krzan: Klejnot zagubiony w górach: 700-lecie Krościenka nad Dunajcem. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1988, s. 140–143. ISBN 978-83-85017-41-7.
  3. Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, Lwów: k.k. galizischen Aerarial Druckerei, 1850, s. 87, 291 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  4. a b Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1854, Lwów: k.k. galizischen Provinz – Staats Druckerei, 1854, s. 328 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  5. a b c Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1856, Kraków: Carl Budweiser, 1856, s. 80–81 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  6. a b Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1857, Kraków: Carl Budweiser & Komp., 1857, s. 78–79 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  7. Handbuch der politischen Behörden in Galizien für des Jahr 1867, Kraków 1867 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  8. Galizisches Provinzial-Handbuch für des Jahr 1868, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1868, s. 275 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  9. Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für des Jahr 1866, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1866, s. 105 [dostęp 2021-09-26] (niem.).