Bezlist okrywowy
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Klasa | |||
| Podklasa |
Buxbaumiidae | ||
| Rząd | |||
| Rodzina |
bezlistowate | ||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
bezlist okrywowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Buxbaumia viridis (Moug.) Brid. | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Bezlist okrywowy (Buxbaumia viridis (Moug.) Brid.) – gatunek mchu należący do rodziny bezlistowatych (Buxbaumiaceae).
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Gatunek euro-amerykański z oderwanymi stanowiskami w chińskiej prowincji Shanxi. W Ameryce Północnej występuje tylko w pacyficznej części kontynentu, do wys. 1200 m n.p.m. W Europie powszechniej występuje w południowej Skandynawii aż po okolice Petersburga oraz w Alpach (do wys. 1800 m n.p.m.) i w Karpatach (do 2000 m n.p.m. w Tatrach Wysokich). Występuje też w masywach górskich Europy Środkowej oraz na Nizinie Środkowoeuropejskiej.
W Polsce gatunek najczęściej występuje w górach (w Polsce Tatry, Beskidy Zachodnie, Sudety), głównie w reglu dolnym. Na niżu rzadko (zachodnia i północna część Polski po Pojezierze Ełckie na wschodzie). Na początku XXI w. jedynym potwierdzonym stanowiskiem był Tatrzański Park Narodowy[4], lecz dzięki dalszym poszukiwaniom potwierdzono lub odkryto nowe stanowiska w Sudetach, Karpatach od Gorców po Bieszczady oraz na Pomorzu Gdańskim[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Mech dwupienny o bardzo małym, trudnym do zauważenia w naturalnym środowisku gametoficie. Lepiej widoczny sporofit[4]. Zielonkawa, asymetryczna puszka o dług. do 6 mm na czerwonawej lub brunatnej, grubej secie (dług. do 7 mm). Wieczko krótkie, z małym czepkiem. Osobniki męskie niewielkie widoczne tylko pod mikroskopem, bez łodyg, złożone z plemni (stojących wprost na splątku) otoczonych jednym liściem. Osobniki żeńskie o nierozgałęzionej łodydze o wys. do 1 mm.
W czasie dojrzewania liście brunatnieją, tracą kolor i wykształcają nitki otaczające setę[4]. Zarodniki dojrzewają późną wiosną[5] lub latem, są gładkie, żółtozielone o średnicy ok. 12μm[4]. W porównaniu z innymi gatunkami epiksylicznych mchów liczba zarodników jest duża (3,1–5,5 mln na puszkę)[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Rośnie na próchniejącym drewnie bez kory, na zbutwiałych pniach, i murszejących kłodach, rzadziej na silnie humusowej glebie. Preferuje miejsca ocienione, nieco wilgotne i kwaśne. W Polsce występuje w lasach bukowych i bukowo-jodłowych, zaś w innych częściach zasięgu (np. w Skandynawii) występuje w lasach świerkowych. Gatunek ten unika miejsc pozostających pod wpływem człowieka. Jest słabym konkurentem – zazwyczaj występuje w miejscach, gdzie nie ma zwartej pokrywy mszaków. Do rozwoju wymaga już mocno rozłożonego drewna o dużej wilgotności, przez co zwykle związany jest z miejscami o wilgotnym mikroklimacie – dolinami rzek, a zwłaszcza ich północnymi, zacienionymi zboczami[5].
Roślina jednoroczna, kiełkuje jesienią lub wiosną. Wkraczanie w stadia fenologiczne w górach jest zwykle przesunięte w stosunku do nizin[5]. Zwykle rośnie pojedynczo, tworząc nieliczne populacje[4], których stan może znacząco fluktuować[5].
Gatunek charakterystyczny klasy mszaków epiksylicznych Lepidozio-Lophocoletea heterophyllae[4].
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Ochrona wymaga zachowania siedlisk z ograniczoną gospodarką leśną. Konieczne jest utrzymywanie dużych ilości martwego drewna i odpowiednich stosunków wodnych[4]. Za właściwy stan populacji uznaje się liczebność co najmniej 5 osobników, areał co najmniej 0,1 m², przy czym siedlisko potencjalne do zasiedlenia powinno nie być mniejsze niż 5 arów, mieć odpowiednio dużo martwego drewna, być bardzo wilgotne, ocienione (ponad 50% zwarcia warstwy drzew i krzewów), ale bez nadmiernie rozwiniętej warstwy runa[5].
W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową od 2001 roku[6][7]. Ujęta jest także w załącznikach konwencji berneńskiej i dyrektywy siedliskowej[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-01] (ang.).
- ↑ IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b c d e f g h Adam Stebel: 1386 Buxbaumia viridis – bezlist okrywowy. W: Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 29–32. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c d e f g Grzegorz Vončina: 1386 Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis (Moug. ex Lam. & DC.) Brid. ex Moug. & Nestl.. W: Grzegorz Cierlik, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska, Wiesław Król, Paulina Baran, Anna Zięcik: Opracowanie tekstów przewodników metodycznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych – sprawozdanie. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, lipiec 2011, s. 46–58.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PWN, 1957, s. 81.
- Bruno P Kremer, Hermann Muhle, Janina Zielińska: Porosty, mchy, paprotniki. Warszawa: "Świat Książki", 1998, s. 222. ISBN 83-7227-061-9.
- Ryszard Ochyra, Piotr Szmajda: Atlas rozmieszczenia geograficznego mchów w Polsce. T. 7. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 47-52. ISBN 83-232-0432-2.