Bezwarunkowy dochód podstawowy
Bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP) – społeczno-polityczny model finansów publicznych zakładający, że każdy obywatel, niezależnie od swojej sytuacji materialnej, otrzymuje od państwa jednakową, określoną ustawowo, kwotę pieniędzy, za którą nie jest wymagane jakiekolwiek świadczenie wzajemne (płatność transferowa). Dochód ten, bez innych form zarobku czy pomocy społecznej, zapewniałby możliwość minimum egzystencji. Idea ta ma zapewnić każdemu członkowi społeczeństwa pieniężny udział w całkowitym dochodzie tego społeczeństwa, bez sprawdzania jego potrzeb. Dochód bezwarunkowy wskazuje się jako sposób rozwiązania problemów wynikających z robotyzacji (większość produkcji może być wykonywana przez maszyny).
Spis treści
Terminologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa modelu jest różna w zależności od państwa i okresu powstania:
- w USA jest znany głównie pod nazwą Basic Income Guarantee (BIG),
- pilotażowy projekt w Namibii został nazwany Basic Income Grant (BIG),
- w Związku Radzieckim zwano go гарантированный минимум (Gwarantowane Minimum),
- w Australii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Nowej Zelandii w latach 20. XX w. podobne koncepcje nazywano Social Credit,
- w krajach niemieckojęzycznych używa się określeń (bedingungsloses) Grundeinkommen, Sozialdividende, Existenzgeld, oraz, z pewnymi ograniczeniami, Bürgergeld[1].
Inne spotykane określenia to: premia państwowa, dywidenda narodowa, dywidenda socjalna, wynagrodzenie obywatelskie, dochód obywatelski, grant powszechny, dochód podstawowy[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W Speenhamland w Berkshire w roku 1975 miał miejsce eksperyment z wariantem konceptu jako sposób na walkę z wysokimi cenami zboża (tzw. Speenhamland system lub Berkshire Bread Act).
Pomysł został podjęty i prawie udało się go zrealizować w Stanach Zjednoczonych w roku 1969, wówczas rząd prezydenta Richarda Nixona planował, by każda czteroosobowa rodzina otrzymała przynajmniej 1,600 $ rocznie (obecnie szacuje się to na ok. 10,000$)[3], jednym ze zwolenników tej idei był wówczas Martin Luther King.
W 2013 powstała Europejska Inicjatywa Obywatelska na rzecz Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego[4] (Unconditional Basic Income, UBI).
W Szwajcarii zebrane zostało ponad 100 tysięcy podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum w sprawie wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego[5]. W referendum Szwajcarzy odrzucili wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego stosunkiem głosów 77% do 23%[6].
W Finlandii w styczniu 2017 rozpoczęto mający trwać dwa lata eksperyment z bezwarunkowym dochodem podstawowym. Kwotę 560€ wypłacano 2000 bezrobotnym nawet po znalezieniu przez nich pracy. Mimo sprzeciwu rządowej agencji do spraw socjalnych, rząd ogłosił, że nie będzie kontynuował finansowania programu i tym samym zakończy się on w 2019 roku zgodnie z pierwotnym planem. Szczegółowe skutki eksperymentu będą znane po jego zakończeniu[7].
Do rozważanych w Niemczech modeli bezwarunkowego dochodu podstawowego należą np. Solidarisches Bürgergeld (model Dietera Althausa Althaus-Modell), model Ulmera (Ulmer Modell) i model Götza Wernera (Götz Werner), będący podstawą inicjatywy Unternimm die Zukunft (Weź przyszłość w swoje ręce). W Szwajcarii powstaje inicjatywa dochodu podstawowego będąca rodzajem BDP.
Według polskiego naukowca, Jana Sowy, Karl Marx uważał BDP jako jeden z warunków koniecznych (obok rozwoju techniki i automatyki jak ze Star Treka) by zaistniał komunizm[8].
Rząd Włoch zapowiedział wprowadzenie minimalnego dochodu podstawowego w 2019 roku o wysokości od 780 do 1330 euro miesięcznie na rodzinę. Ma być on warunkowany między innymi posyłaniem dzieci do szkoły, zobowiązaniem się do niepicia alkoholu i niewydawaniem pieniędzy na gry hazardowe[9].
Zwolennicy[edytuj | edytuj kod]
Warianty pomysłu wspierali m.in.:
- Friedrich Hayek[10],
- Janis Warufakis[11],
- Bertrand Russell[12],
- Philippe Van Parijs,
- Charles Alan Murray[13],
- Tim Berners-Lee[14],
- Antonio Negri[15],
- Mark Zuckerberg[16],
- Elon Musk[17],
- Martin Luther King[18],
- Andrew Yang, kandydat w wyborach prezydenckich USA w 2020 roku z ramienia partii Demokratów, który uczynił z wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego pod nazwą freedom dividend główny punkt swojego programu[19].
W Polsce ideę bezwarunkowego dochodu podstawowego promują Stowarzyszenie Dom Wszystkich Polska i jego szef, Ryszard Kalisz[20].
BDP a inflacja[edytuj | edytuj kod]
Z ekonomicznego punktu widzenia pojawia się obawa czy BDP spowoduje inflację. Bezwarunkowy dochód podstawowy nie zakłada jednak drukowania pieniędzy. Pieniądze na gwarancję BDP byłyby już istniejącymi pieniądzmi rozprowadzanymi przez system gospodarczy. Nie miałoby więc miejsca zwiększanie podaży pieniądza poprzez jego emisję.[21]
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Jako argument przeciw zasadności wprowadzania bezwarunkowego dochodu gwarantowanego wskazywany jest brak negatywnego wpływu automatyzacji produkcji na bezrobocie. Znikanie miejsc pracy w zawodach ulegających automatyzacji jest powiązane z powstawaniem nowych, często przyjemniejszych zawodów. Wzrost zamożności społeczeństwa (który jest wynikiem obniżenia kosztów produkcji, wynikającym z automatyzacji) zwiększa popyt na usługi bardziej luksusowe, na przykład kelnerów, dekoratorów wnętrz, prywatnych nauczycieli[22].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wozu Bürgergeld? www.staatsbürgersteuer.de.
- ↑ Philippe Van Parijs, Katolicki Uniwersytet Lowański, Belgia: Dochód podstawowy dla wszystkich (pol.). [dostęp 30.10.2013].
- ↑ How Nixon was dissuaded from introducing a universal basic income na stronie TheGuardian.com
- ↑ Unconditional Basic Income (UBI) (ang.). [dostęp 21.08.2018].
- ↑ Szwajcarzy chcą ustalić dochód minimalny. 8,5 tys. zł bez względu na to, czy się pracuje (pol.). 2013-10-07. [dostęp 2013-10-08].
- ↑ Switzerland's voters reject basic income plan (ang.). 2016-06-05. [dostęp 2017-11-02].
- ↑ Finlandia kończy najsłynniejszy eksperyment społeczny. Dochód podstawowy się nie udał?, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-27] (pol.).
- ↑ Wykład Jana Sowy, Czy komunizm się wydarzył? (15.01.2018)
- ↑ Dochód obywatelski dla najbiedniejszych. "To największa inwestycja w kapitał ludzki w historii", tvn24bis.pl, 18 lutego 2019 [dostęp 2019-03-10].
- ↑ Friedrich Hayek, Law, Legislation and Liberty, Volume 3: The Political Order of a Free People, University of Chicago Press, 1981
- ↑ Transcript: Interview with Yanis Varoufakis, The Economist, 31.03.2016 (dostęp: 5 czerwca 2016)
- ↑ Bertrand Russell, Roads to Freedom. Socialism, Anarchism and Syndicalism, London 1918, ss. 80-81, 127.
- ↑ Charles Alan Murray, In Our Hands: A Plan To Replace The Welfare State, AEI Press, 2006
- ↑ Chris Weller, Here's why the inventor of the Internet supports basic income, 31.05.2016, Business Insider
- ↑ Antonio Negri, Michael Hardt, Empire, Harvard University Press 2000, s. 403
- ↑ Patrick Gillespie, Mark Zuckerberg supports universal basic income. What is it? na stronie CNN Money
- ↑ Chris Weller, Elon Musk doubles down on universal basic income: 'It's going to be necessary' na stronie BusinessInsider.com, 13.02.2017
- ↑ Jordan Weissmann, Martin Luther King's Economic Dream: A Guaranteed Income for All Americans na stronie TheAtlantic.com, 28.08.2013
- ↑ What is UBI? na stronie Yang2020.com
- ↑ Kalisz proponuje bezwarunkowy minimalny dochód podstawowy (pol.). 2013-09-09. [dostęp 2013-10-08].
- ↑ Scott Santens, Wouldn’t Unconditional Basic Income Just Cause Massive Inflation?, Medium, 22 listopada 2014 [dostęp 2019-04-10].
- ↑ Sławomir Mentzen: Sanacja plus. Toruń: 2018, s. 35. ISBN 978-83-950983-0-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andreas Exner, Werner Rätz, Birgit Zenker (red.): Grundeinkommen. Soziale Sicherheit ohne Arbeit. Deuticke, Wiedeń 2007, ISBN 3-552-06065-0.
- Manuel Franzmann (Hrsg.): Bedingungsloses Grundeinkommen als Antwort auf die Krise der Arbeitsgesellschaft. Velbrück Wissenschaft, Weilerswist 2010, ISBN 978-3-938808-76-4.
- Götz Werner: Ein Grund für die Zukunft: das Grundeinkommen. Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 2007, ISBN 3-7725-1789-7.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Agata Młodawska, Pensji naszej powszechnej, „Przekrój”, nr 10/2012, s. 14
- Agata Młodawska, Czy dochód obywatelski pomoże kobietom?, „Krytyka Polityczna”, 06.01.2013
- Ł. Żoładek, Dochód podstawowy, „Infos” Nr 14/2016, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu
- Grzegorz Gołębiowski Powszechny dochód podstawowy – argumenty za i przeciw, „Studia Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 334/2017
- Ewa Koszowska, wywiad Bezwarunkowy dochód podstawowy. Prof. Guy Standing: każdemu się należy, "WP Opinie", 22.10.2015
- Grzegorz Wysocki, wywiad Jan Sowa: rozwiązanie problemów Polski? Minimalny dochód gwarantowany dla każdego, "WP Opinie", 01.07.2015
- Philippe Van Parijs, „Dochód podstawowy dla wszystkich”, tłum. Ryszard Szarfenberg
- Maciej Szlinder, wywiad Dochód dla każdego! Z Ryszardem Szarfenbergiem o dochodzie podstawowym rozmawia Maciej Szlinder, "Praktyka Teoretyczna", 20.06.2013
- Janis Warufakis, Dochód podstawowy dla wszystkich? Yanis Varoufakis: Mamy prawo do lenistwa, "WP Opinie", 03.11.2016.
- strona główna Netzwerk Grundeinkommen (Basic Income Network)
- Netzwerk Grundeinkommen und sozialer Zusammenhalt - B.I.E.N - Austria
- Inicjatywa Runder Tisch Grundeinkommen
- grundeinkommen.ch
- dochodpodstawowy.pl
- odcinek Basic Income: The Free Money Experiments serii Moving Upstream S1 E3, na kanale Youtube Wall Street Journal
