Biała (dopływ Dunajca)
 Biała w dolnym biegu | |||||||||||||||||||
| Kontynent | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | |||||||||||||||||||
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Rzeka | |||||||||||||||||||
| Długość | 102 km | ||||||||||||||||||
| Spadek |
4‰ | ||||||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
983,3 km² | ||||||||||||||||||
| Średni przepływ |
8,41 m³/s w Koszycach Wielkich | ||||||||||||||||||
| Ident. PRNG |
4258 | ||||||||||||||||||
| Źródło | |||||||||||||||||||
| Miejsce | Lackowa Beskid Niski | ||||||||||||||||||
| Wysokość |
810 | ||||||||||||||||||
| Współrzędne | |||||||||||||||||||
| Ujście | |||||||||||||||||||
| Recypient | |||||||||||||||||||
| Miejsce | Tarnów | ||||||||||||||||||
| Wysokość |
183,6 m n.p.m. | ||||||||||||||||||
| Współrzędne | |||||||||||||||||||
| Szlak | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Biała – rzeka, prawobrzeżny dopływ Dunajca, w województwie małopolskim przepływająca przez powiaty gorlicki, nowosądecki, tarnowski oraz miasto Tarnów. Biała ma charakter rzeki górskiej w górnym biegu, a podgórskiej w dalszym biegu. Cechująca się nagłymi wezbraniami wód rzeka objęta jest monitoringiem powodziowym. Przepływa przez dwa obszary Natura 2000: Beskid Niski i Biała Tarnowska. Biała jest pierwszą polską rzeką, którą objęto programem kompleksowej renaturalizacji[1].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Biała[2][3] pochodzi od przymiotnika biały, określenia koloru skały osadowej tworzącej jej podłoże na początkowym odcinku – margla o jasnej, kremowej barwie[4]. Rzek o tej nazwie jest wiele, dlatego bywa dookreślana przymiotnikami utworzonymi od nazwy rzeki, do której uchodzi lub nazw miast, przez które przepływa. Bywa więc nazywana Białą Dunajecką[5] lub Białą Dunajcową[6], w regionie sądeckim również Białą Grybowską[7], a w regionie tarnowskim Białą Tarnowską[8][9].
Pierwszy raz, w znanych źródłach historycznych, wzmiankowana w 1229 roku pod nazwą Bala, hydronim Biała pierwszy pojawił się w 1564 roku. Inne nazwy w źródłach historycznych to: Bayla, Bialam, Bela, Biala, Bialka, Biała-dunajcowa, z fonetyką wschodniosłowiańską Bila Rika[10].
Przebieg rzeki[edytuj | edytuj kod]
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Źródła Białej znajdują się na północno-wschodnim stoku Lackowej w Beskidzie Niskim, w okolicy przełęczy Pułaskiego leżącej na granicy polsko-słowackiej; powyżej doliny, w której leżała dawna wieś łemkowska Bieliczna. W obszarze źródłowym występuje 5 źródeł – jedno wydajne wywierzysko znajdujące się na wysokości 810,2 m oraz 4 źródła helokrenowe leżące na wysokościach od 805,3 do 810,9 m[4].
W górnym biegu, na obszarze Beskidu Niskiego, Biała ma charakter potoku górskiego, charakteryzującym się dużym spadkiem jednostkowym koryta, sięgającym ok. 6‰. Na tym odcinku rzeka meandruje swobodnie w wąskiej dolinie, krętym korytem o dużej liczbie zakoli. Z powodu wielkiej zmienności przepływów i zasilania grubym rumoszem skalnym formuje miejscami rozległe, wielonurtowe koryta, rozdzielone przez odsypy roztokowe. Brzegi porośnięte są zaroślami wrześni pobrzeżnej i zaroślami wierzbowymi, przylegają do nich pastwiska i łąki, a miejscami fragmenty łęgów[11].
Poniżej Florynki, na obszarze Pogórza Środkowobeskidzkiego, Biała ma charakter rzeki podgórskiej (wyżynnej). Dolina rzeki stanowi granicę Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Rożnowskiego. Na tym odcinku krótsze fragmenty uregulowane w pobliżu mostów, przedzielają dłuższe fragmenty nieuregulowanego koryta[11]. W korycie rzeki istnieje wiele bystrzyn poprzedzielanych plosami[8]. Odcinki uregulowane cechują się radykalnym przekształceniem geometrii koryta. Koryto przekształciło się w głębokie jednonurtowe o szerokości średnio trzykrotnie mniejszej niż na odcinkach nieuregulowanych. Prócz regulacji rzeki przyczyniła się do tego eksploatacja kruszywa i mniejszy dopływ rumowiska z zalesianych partii Beskidu Niskiego[11]. Poniżej Tuchowa dolina Białej rozszerza się do 2-3 km. W dolnym biegu cechuje się nagłymi wezbraniami z dużymi wahaniami stanów wody, osiągającymi 6,5 m[8][6].
W pobliżu Tarnowa Biała wypływa z Karpat do Kotliny Sandomierskiej i uchodzi do Dunajca na obszarze Niziny Nadwiślańskiej, na wysokości 183,6 m [8].
Rzeka jest prawobrzeżnym dopływem Dunajca o długości 102 km, w końcowym odcinku stanowi granicę między miejscowościami Tarnów i Biała[12]. Rzeka przepływa przez powiaty gorlicki, nowosądecki, tarnowski oraz miasto Tarnów, w województwie małopolskim[13].
Miasta nad rzeką[edytuj | edytuj kod]
Miastami leżącymi nad Białą są (w kolejności od źródła): Grybów, Bobowa, Ciężkowice, Tuchów i Tarnów[6].
Dorzecze[edytuj | edytuj kod]
Obszar zlewni[edytuj | edytuj kod]
Powierzchnia zlewni Białej wynosi 983,3 km²[9][13] (980,54 km²[8]). Zlewnia położona jest w obrębie 5 mezoregionów: Beskidu Niskiego, Niziny Nadwiślańskiej, Płaskowyżu Tarnowskiego, Pogórza Rożnowskiego oraz Pogórza Ciężkowickiego[13]. Pod względem geologicznym obszar ten znajduje się na granicy Zapadliska Przedkarpackiego i Karpat Zewnętrznych[13].
Zlewnia Białej zbudowana jest głównie z utworów fliszowych (łupków i piaskowców)[5]. Dzieli się na trzy wyraźne części: południową, środkową i północną[4]. Południowa część zlewni leży w Beskidzie Niskim, ma charakter górski i jest najsilniej zalesiona[4]. Środkowa część ma rzeźbę podgórską, a jej charakterystyczną cechą są wylesione i użytkowane rolniczo głębokie doliny rzeczne Pogórza Ciężkowickiego i Rożnowskiego; stanowi około 70% całej zlewni Białej[4]. Północna część zlewni obejmuje niskie wzniesienia i ujściowy odcinek doliny Białej w Kotlinie Sandomierskiej; stanowi ok. 5% całej zlewni[4]. Występują tam głównie tereny zurbanizowane oraz przemysłowe[5].
Dopływy[edytuj | edytuj kod]
Nurt Białej zasilają wody z 32 dopływów, wszystkie z nich to potoki[14].
Głównymi prawobrzeżnymi dopływami Białej są: Lipka, Czertyżnianka, Stawiszanka, Czarna, Sudoł, Polnianka, Stróżnianka, Łużnianka, Ostruszanka, Rzepianka, Rostówka, Szwedka, Radlanka, Dębnica, Wątok, Stary Wątok oraz Chyszowski Rów, lewobrzeżnymi: Banicki Potok, Czyrnianka, Mostysza, Binczarówka, Pławianka, Jasienianka, Brzanka, Jastrzębianka, Kipsznianka, Mesznianka, Rychwałdzianka, Rzuchowianka i Zimna Woda[4].
Hydrologia rzeki[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
Przepływ cieku[edytuj | edytuj kod]
Na rzece wodowskazy znajdują się w Koszycach Wielkich (6,54 km rzeki), Ciężkowicach (km 47,72) i Grybowie (km 74,14)[15].
Średni roczny przepływ SSQ z lat 1961–2000 mierzony w miejscowości Koszyce Wielkie wynosi 8,41 m³/s[8]. Największe przepływy notuje się w dwóch kulminacjach – pomiędzy lutym i kwietniem (marcowe SSQ 13,78 m³/s), a także w lipcu (SSQ 10,36 m³/s)[8].
| Przepływ w latach 60. XX wieku [m³/s][16] | |||
|---|---|---|---|
| Rodzaj przepływu | Grybów | Ciężkowice | Koszyce Wielkie |
| WWQ (najwyższy przepływ zaobserwowany w okresie wieloletnim) | 163 | 502 | 828 |
| SWQ (przepływ średni z najwyższych) | 85 | 282 | 300 |
| SSQ (przepływ średni w okresie wieloletnim) | 2,69 | 6,80 | 9,43 |
| SNQ (przepływ średni z najniższych) | 0,21 | 0,70 | 1,13 |
| NNQ (najniższy przepływ zaobserwowany w okresie wieloletnim) | 0,10 | 0,50 | 0,50 |
Temperatura wody[edytuj | edytuj kod]
Średnia roczna temperatura wody wynosi 8,7 °C, a temperatura maksymalna w szerokich i płytkich miejscach osiąga do 28 °C[8].
Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]
Woda[edytuj | edytuj kod]
W 1996 roku cały odcinek w granicach ówczesnego województwa tarnowskiego nie mieścił się w żadnej z klas czystości ze względu na zanieczyszczenie bakteriologiczne. Pozostałe wskaźniki z reguły mieściły się w której z klas. Pod względem hydrobiologicznym (indeks saprobów) i fizykochemicznym odcinek do Koszyc mieścił się w drugiej, a odcinek od Koszyc w trzeciej klasie. Wyjątkiem był odcinek w Tarnowie, który nie odpowiadał normom fizykochemicznym. W tej grupie wskaźników ówczesnych norm nie spełniał tam poziom zawiesiny i substancji biogennych. Ten ostatni nie spełniał kryteriów pierwszej klasy na całym monitorowanym odcinku, podczas gdy poziom zanieczyszczenia związkami organicznymi i specyficznymi oraz zasolenie w większości punktów pomiarowo-kontrolnych mieściły się w pierwszej klasie[17].
W 2003 roku monitorowano odcinki rzeki poniżej Stróż. Odcinek od Ciężkowic do ujścia Wątoku oceniono na trzecią klasę, a czystość odcinków położonych od niego powyżej i poniżej nie mieściła się w normach. O ocenie tej zadecydowały wskaźniki mikrobiologiczne. Pod względem fizykochemicznym część mieściła się w granicach drugiej klasy, pod wskaźniki hydrobiologiczne mieściły się w tej klasie na całym badanym odcinku. W dwóch punktach badano jakość wody pod kątem przydatności do spożycia. W Ciężkowicach stężenie fenoli powodowało obniżenie ówczesnej kategorii do A2, a w Lubaszowej do A3. W tym punkcie również taką wartość wskazywało stężenie manganu. W obu punktach miano Coli wskazywało na kategorię A3[18].
Po zmianie systemu klasyfikacji stanu wód w 2005 roku stan ekologiczny wód Białej w Tarnowie mieścił się według ówczesnych kryteriów w czwartej klasie (słaby stan ekologiczny). Zadecydowały o tym wskaźniki mikrobiologiczne oraz stężenie fosforu i kadmu oraz barwa, zapach, zawiesina ogólna i BZT5. Nieco lepiej (trzecia klasa, czyli umiarkowany stan ekologiczny) jakość sklasyfikowano w Bobowej i Lubaszowej[19].
W 2019 roku stan ekologiczny wód Białej zależnie od miejsca badań sklasyfikowano jako umiarkowany i słaby, jej stan chemiczny jako poniżej dobrego, natomiast ogólną ocenę uplasowano na poziomie złego stanu wód. Najgorszą klasyfikację uzyskał odcinek bliski ujścia, gdzie stwierdzono dobry stan ichtiofauny i bezkręgowców bentosowych, ale umiarkowany stan fitobentosu i słaby stan makrofitów. Z kolei najgorszy, tj. umiarkowany, stan ichtiofauny, stwierdzono na odcinku między Mostyszą a Binczarówką, gdzie stan fitobentosu i zoobentosu był bardzo dobry. W najniżej położonym odcinku stwierdzono również przekroczenie norm stanu dobrego dla różnych postaci azotu i fosforu, wskaźników zasolenia czy BZT5 oraz aldehydu mrówkowego. Znacznie mniej przekroczeń stwierdzono w okolicy Kąclowej, a odcinek w okolicach Lubaszowej miał pośrednie wartości wskaźników. O stanie chemicznym poniżej dobrego zadecydowało głównie przekroczenie norm dla PBDE i heptachloru w tkankach ryb[20]. Na Białej znajdują się ujęcia wody pitnej w Bobowej[21] i Stróżach[22].
Fitobentos[edytuj | edytuj kod]
W latach 2010–2011 w Białej stwierdzono 205 taksonów (gatunków lub odmian) okrzemek, w większości typowych dla wód zasadowych i eutroficznych. W górnym biegu dominują Achnanthidium pyrenaicum i Achnanthidium minutissimum var. minutissimum, niżej zaś: Cocconeis placentula var. lineata, Diatoma moniliformis, Encyonema minutum, Encyonema ventricosum i Navicula lanceolata. Występuje również stosunkowo rzadki górski gatunek Didymosphenia geminata. 24 stwierdzone taksony znajdują się na czerwonej liście glonów Polski, w tym pięć ma status wymierających: Pinnularia rupestris, Pinnularia schoenfelderi, Pinnularia subrupestris, Pinnularia viridiformis i Fallacia lenzii[5].
Rybostan[edytuj | edytuj kod]
W Białej żyje 21 gatunków ryb, 15 z nich potrzebuje do rozwoju kamienistego i żwirowego podłoża, część z nich to ryby wędrowne, które nie mogą się obejść bez okresowego dostępu do wody słonej[23].
W rzece występują m.in.: klenie (Squalius cephalus), brzany (Barbus barbus), szczupaki (Esox lucius), płocie (Rutilus rutilus), kiełbie (Gobio gobio), lipienie (Thymallus thymallus), a w górnym biegu pstrągi potokowe (Salmo trutta trutta) i strzeble potokowe (Phoxinus phoxinus). Rzeka zarybiana była również łososiem (Salmo salar) i trocią wędrowną (Salmo trutta)[8]. W górnym biegu wiodącym gatunkiem jest pstrąg. W dolnym odcinku rzeka, w klasyfikacji stref rybnych, zaliczana jest do krainy brzany[4].
Obszary Chronione[edytuj | edytuj kod]
Obszary chronionego krajobrazu[edytuj | edytuj kod]
Biała przepływa przez Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu (odcinek od źródeł do Grybowa), Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy (odcinek od Pławnej do Gromnika), Park Krajobrazowy Pasma Brzanki (odcinek od Chojnika do Burzyna) i Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego (odcinek od Tuchowa do Koszyc Małych)[24]. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz wyróżniające się walory krajobrazowe, dające możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych[25].
Obszary Natura 2000 i rezerwaty przyrody[edytuj | edytuj kod]
Obszary z sieci Natura 2000 to tereny mające szczególne znaczenie dla Wspólnoty, utworzone w celu ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji dziko występujących ptaków[26].
Większa część Białej wraz z doliną tworzy specjalny obszar ochrony siedlisk o nazwie Biała Tarnowska. Obszar został wydzielony w 2011 roku decyzją Komisji Europejskiej. Ma powierzchnię 957,46 ha. Nie weszły do niego odcinki rzeki płynące przez miasta i większe wsie (Grybów, Sędziszowa, Ciężkowice, Tuchów, Pleśna, Tarnów). Obszar znajduje się w dwóch regionach biogeograficznych, 11, 42% w alpejskim, a 88, 58% w kontynentalnym. Stanowi ważny korytarz ekologiczny, fragment głównego korytarza karpackiego w Beskidzie Niskim i fragment głównego korytarza południowego na Pogórzu Ciężkowicko-Rożnowskim dla organizmów związanych bezpośrednio z korytem rzeki oraz z roślinnością nadrzeczną. Górny odcinek rzeki jest cennym obszarem dla wszystkich trzech typów siedlisk kamieńcowych występujących w Polsce[27].
Na odcinku do Brunar obszar Biała Tarnowska jest częścią obszaru Beskid Niski, obszaru specjalnej ochrony ptaków. W tej ptasiej ostoi występuje 37 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 18 gatunków ptaków wpisano do polskiej czerwonej księgi zwierząt jako ptaki zagrożone[28]. W okolicy Śnietnicy rzeka przepływa przez jedną z Ostoi Nietoperzy Powiatu Gorlickiego, w okolicy Bobowej przez Ostoję Nietoperzy okolic Bukowca. W Ciężkowicach Biała przepływa przez otulinę rezerwatu przyrody nieożywionej Skamieniałe Miasto. Obszar Biała Tarnowska bezpośrednio sąsiaduje z Ostoją w Paśmie Brzanki[24].
Ochrona siedliskowa[edytuj | edytuj kod]
Ochrona siedliskowa na obszarze Natura 2000 Biała Tarnowska[29]:
- Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków – przemieszczające się kamieńce odkładają się w zakolach i wzdłuż nieregulowanego koryta rzeki ze znacznymi zmianami poziomu wody. Na okresowo zalewanych kamieńcach tworzy się pionierska roślinność. Występują powyżej wsi Brunary.
- Zarośla wrześniowo-wierzbowe na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków – siedlisko ma postać zarośli z wrześnią pobrzeżną (Myricaria germanica) z domieszką wierzby siwej. Tworzą się zwykle w miejscach, gdzie rzeka płynie równocześnie wieloma korytami o stałym przebiegu.
- Zarośla wierzbowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków – siedlisko zarośli z przewagą wierzby siwej (Salici-Myricarietum) z domieszką wrześni pobrzeżnej i innych gatunków wierzb. Podobnie jak zarośla wrześniowo-wierzbowe najliczniej występują w okolicy wsi Brunary i Śnietnica.
- Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe – siedliska zarośli tworzące się nad samym brzegiem rzeki.
Ochrona gatunkowa[edytuj | edytuj kod]
Gatunki związane z rzeką, objęte ochroną i wymienione w charakterystyce jednolitych części wód powierzchniowych[30]:
- brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos) – niewielki ptak, lubiący kamieniste brzegi nieuregulowanych rzek.
- zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) – ptak budujący gniazda w norze wykopanej w niskim stromym brzegu rzeki.
- bocian czarny (Ciconia nigra) – spotykany na terenach górskich z odpowiednią siecią strumieni, na gniazda wybierający między innymi łęgi wierzbowe
- pluszcz zwyczajny (Cinclus cinclus – ptak zasiedlający bystre górskie potoki i rzeki, z zimną, czystą wodą oraz najlepiej kamienistym podłożem.
- pliszka górska (Motacilla cinerea) – ptak gnieżdżący się w szczelinach skał i kamieni nad brzegami odcinków rzeki o rwącym nurcie.
- orlik krzykliwy (Clanga pomarina) – wędrowny ptak drapieżny lubiący stare i rozległe lasy, w pobliżu dolin rzecznych, łąk i pól.
- derkacz (Crex crex) – ptak spotykany w niekoszonych podmokłych łąkach w dolinie rzeki
- wydra europejska (Lutra Lutra) – drapieżny ssak budujący na brzegu rzeki nory, do których wejście znajduje się pod powierzchnią wody.
- kumak górski (Bombina variegata) – płaz bezogonowy preferujący tereny zalewowe, wymagający zachowania stawków i kałuż, występuje w okolicach Grybowa i Pleśnej
- traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) – płaz ogoniasty, największy gatunek traszki występującej w Polsce
- traszka karpacka (Triturus Montandowi) – endemiczny dla Karpat gatunek traszki, występuje w wilgotnych zacienionych lasach, w górnym biegu Białej
- głowacz białopłetwy (Cottus gobio) – ryba żyjąca w rwących potokach z czystą, dobrze natlenioną wodą, rzekach z kamiennym lub żwirowo-kamiennym dnem
- biegacz gruzełkowaty (Carabus variolosus) – bardzo rzadki chrząszcz występujący w wilgotnych miejscach na obszarze górskim lub podgórskim
- czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) – motyl spotykany na wilgotnych łąkach w dolinie rzeki
- poczwarówka zwężona (Vertigo angustior) – kilkumilimetrowy ślimak lądowy, który preferuje wilgotne łąki, często na pograniczu z trzcinowiskami czy turzycowiskami.
- skójka gruboskorupowa (Unio crassus) – małż zamieszkujący strefy koryta o wolniejszym nurcie, najczęściej przy brzegu, na niewielkich głębokościach. Występuje na odcinku między Gromnikiem a Tarnowem.
- brzanka (Barbus carpathicus) – ryba zasiedlająca górne biegi rzek nad podłożem kamienistym i żwirowym, w Polsce spotykana tylko w rzekach karpackich.
Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Przekształcenia hydromorfologiczne[edytuj | edytuj kod]
Część Białej jest wyznaczona jako silnie zmienione części wód. Szczególnie znaczące przekształcenia hydromorfologiczne charakteryzują odcinek tarnowski[31]. Ciągłość podłużna i poprzeczna Białej jest zaburzona przez obwałowania i budowle hydrotechniczne. Od 2010 trwają prace przebudowujące bariery poprzeczne, mające na celu ułatwienie migracji ryb[9]. Prace te zostały wyróżnione nagrodą Fish Passage 2022[32].
Gospodarka ściekowa[edytuj | edytuj kod]
Wody rzeki Białej podlegają silnej presji antropogenicznej. Miejscowości leżące nad rzeką generują zanieczyszczenia wody. Do rzeki trafiają oczyszczone ścieki z oczyszczalni znajdujących się m.in. w miejscowościach: Kąclowa[33], Stróże[33], Bobowa[34], Ciężkowice[35], Tuchów[35], Rzuchowa[36], Tarnów[37], a z mniejszych miejscowości ścieki nieoczyszczone. W dolnym biegu do rzeki trafiają także ścieki przemysłowe, pochodzące m.in. z Zakładów Azotowych w Tarnowie. Do Białej trafiają także spływy obszarowe z terenów rolniczych i zurbanizowanych.
W 2011 roku osady w Tarnowie sklasyfikowano jako zanieczyszczone ze względu na zawartość DDT i jego pochodnych. Z kolei w roku 2014 na tym samym stanowisku zawartość tych substancji w osadach była niewielka. Osady sklasyfikowano ostatecznie jako miernie zanieczyszczone, ponieważ stwierdzono takie zanieczyszczenie niklem. Zanieczyszczenie tym metalem było podobne w obu badaniach, natomiast pozostałe badane substancje stwierdzano w niewielkich ilościach[38].
Gatunki inwazyjne[edytuj | edytuj kod]
Na obszarze Natura 2000 Biała Tarnowska występują gatunki inwazyjne, które wypierają rodzimą roślinność. Są to m.in.: barszcz Sosnowskiego, słonecznik bulwiasty, rdestowiec ostrokończysty, niecierpek gruczołowaty, winobluszcz pięciolistkowy, kolczurka klapowana i amerykańskie gatunki nawłoci[9][4].
Administracja[edytuj | edytuj kod]
Nadzór wodny[edytuj | edytuj kod]
Cała rzeka i jej dopływy podlegają nadzorowi wodnemu w Grybowie, zarządowi zlewni w Nowym Sączu i regionalnemu zarządowi gospodarki wodnej w Krakowie[39]. Biała na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski ma identyfikator 2148[39].
Jednolite części wód[edytuj | edytuj kod]
W planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Białą podzielono na cztery jednolite części wód powierzchniowych[40].
| Jednolite części wód powierzchniowych w pgw na lata 2011–2016 i 2016–2021 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa jcwp | Kod jcwp | Typ | Status | długość
[km] |
udział obszaru Biała Tarnowska
w długości jcwp [%] |
| Biała do Mostyszy bez Mostyszy | PLRW2000122148199 | 12 (potok fliszowy) | naturalna | 35,23 | 40,72 |
| Biała od Mostyszy do Binczarówki z Mostyszą i Binczarówką | PLRW200012214832 | 12 (potok fliszowy) | silnie zmieniona | 25,34 | 1,00 |
| Biała od Binczarówki do Rostówki | PLRW2000142148579 | 14 (mała rzeka fliszowa) | silnie zmieniona | 48,19 | 62,19 |
| Biała od Rostówki do ujścia | PLRW200014214899 | 14 (mała rzeka fliszowa) | naturalna | 34,41 | 52,44 |
Monitoring powodziowy[edytuj | edytuj kod]
Rzeka objęta jest monitoringiem powodziowym. Stacja bazowa znajduje się w Tarnowie, a punkty pomiarowe (wodne) w Bobowej, Pławnej, Ciężkowicach, Golance, Lubaszowej, Tuchowie, Pleśnej i Tarnowie (ul. Krakowska)[41].
Obwody rybackie[edytuj | edytuj kod]
Biała podzielona jest na dwa obwody rybackie, którymi administrują zarządy okręgów Polskiego Związku Wędkarskiego.
Obwód nr 1 – zarządzany przez Okręg PZW w Nowym Sączu obejmuje odcinek rzeki od źródeł do potoku Kąśnianka (długość ok. 53 km)[42].
Obwód nr 2 – zarządzany przez PZW w Tarnowie obejmuje odcinek Białej od potoku Kąśnianka do ujścia[43].
Administracja lokalna[edytuj | edytuj kod]
Wykaz miejscowości, gmin, powiatów[edytuj | edytuj kod]
Miasta wyróżniono pogrubioną czcionką.
| Miejscowości, przez które przepływa Biała | ||||
|---|---|---|---|---|
| Miejscowość ↓ | Gmina | Powiat | ||
| Izby | Uście Gorlickie | gorlicki | ||
| Banica | ||||
| Śnietnica | ||||
| Brunary | ||||
| Florynka | Grybów | nowosądecki | ||
| Kąclowa | ||||
| Grybów | ||||
| Biała Niżna | ||||
| Stróże | ||||
| Wojnarowa | Korzenna | |||
| Wilczyska | Bobowa | gorlicki | ||
| Jankowa | ||||
| Bobowa | ||||
| Siedliska | ||||
| Sędziszowa | ||||
| Pławna | Ciężkowice | tarnowski | ||
| Zborowice | ||||
| Ciężkowice | ||||
| Bogoniowice | ||||
| Tursko | ||||
| Gromnik | Gromnik | |||
| Chojnik | ||||
| Golanka | ||||
| Siedliska | Tuchów | |||
| Lubaszowa | ||||
| Dąbrówka Tuchowska | ||||
| Burzyn | ||||
| Tuchów | ||||
| Zabłędza | ||||
| Buchcice | ||||
| Piotrkowice | ||||
| Łowczów | ||||
| Łowczówek | Pleśna | |||
| Pleśna | ||||
| Woźniczna | ||||
| Rzuchowa | ||||
| Świebodzin | ||||
| Radlna | Tarnów | |||
| Koszyce Małe | ||||
| Koszyce Wielkie | ||||
| Tarnowiec | ||||
| Tarnów | Tarnów | Tarnów | ||
| Biała | Tarnów | tarnowski | ||
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wody Polskie przywracają Białą Tarnowską przyrodzie i ludziom, wody.gov.pl.
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, s. 8.
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2022, identyfikator PRNG: 4258.
- ↑ a b c d e f g h i Rzeka Biała, Przywracamy Białą Tarnowską przyrodzie i ludziom, 22 stycznia 2018.
- ↑ a b c d Teresa Noga i inni, The use of diatoms (bacillariophyta) to assess water quality of Biała Tarnowska river, „Inżynieria Ekologiczna”, 42, 2015, s. 17–27, DOI: 10.12912/23920629/1973, ISSN 2392-0629.
- ↑ a b c Biała, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-06].
- ↑ Przyroda, nowysacz.pl.
- ↑ a b c d e f g h i Renata Michalska, Biała Tarnowska w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 52.
- ↑ a b c d Marek Jelonek, Grzegorz Zygmunt, Sprawozdanie z realizacji projektu „Przywrócenie drożności korytarza ekologicznego doliny rzeki Biała Tarnowska”, „Przegląd Przyrodniczy”, XXVIII (4), 2017, s. 161–169, ISSN 1230-509X.
- ↑ Elektroniczny słownik hydronimów Polski. Biała, Instytut Języka Polskiego PAN.
- ↑ a b c red. Bartłomiej Wyżga - Ocena hydromorfologicznej jakości rzeki dla potrzeb działań rewitalizacyjnych na przykładzie Białej Tarnowskiej, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 2013
- ↑ Marcin Pałach, Paweł Rybak, Region tarnowski: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3.
- ↑ a b c d Agnieszka Policht-Latawiec, Wioletta Żarnowiec, Magdalena Majewska, The analysis of variability in water quality in the Biala Tarnowska river, „Inżynieria Ekologiczna”, 44, 2015, s. 217–226, DOI: 10.12912/23920629/60049, ISSN 2392-0629 (ang.).
- ↑ Rzeki karpackie – czysta Natura 2000.
- ↑ Raport z wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Zał. 1.. IMGW PIB, 2013.
- ↑ Juliusz Stachý, Barbara Fal, Jadwiga Orsztynowicz, Tablica 4.6.3 charakterystyczne miesięczne, półroczne i roczne przepływy w wieloleciu (m3/s), [w:] Juliusz Stachý (red.), Atlas hydrologiczny Polski, t. II, Zeszyt 2, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1986, s. 310.
- ↑ Anna Czech i inni, Raport o stanie środowiska w wojwództwie tarnowskim w 1996 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Tarnów: Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1997, s. 115-130, ISBN 83-903734-2-4.
- ↑ Ocena jakości wód rzek w województwie małopolskim w roku 2003, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.
- ↑ Ocena jakości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2005 roku (według 5 klas), Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, 2006, s. 19.
- ↑ Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w latach 2014–2019 na podstawie monitoringu – tabela [xlsx], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
- ↑ Program ochrony środowiska gmina Bobowa. Aktualizacja na lata 2018–2021 z perspektywą na lata 2021–2025 [pdf], Bobowa: Urząd Miejski w Bobowej, 2018.
- ↑ Realizowane zadania, Bobowa, 23 stycznia 2018.
- ↑ Zlewnia Białej Tarnowskiej, Wisłoka bez Barier, 13 marca 2019.
- ↑ a b Geoserwis, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.
- ↑ Dz. U. 2004 nr 92, poz. 880 z późniejszymi zmianami.
- ↑ Dz.U. 2004 nr 92, poz. 880 z późniejszymi zmianami.
- ↑ Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody – Obszar Natura 2000. Biała Tarnowska (PLH120090).
- ↑ Obszary Natura 2000 (Beskid Niski PLB180002), ine.eko.org.pl [dostęp 2022-06-24].
- ↑ Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Biała Tarnowska PLH120090.
- ↑ Charakterystyki JCWP: PLRW2000122148199, PLRW200012214832, PLRW2000142148579, PLRW200014214899.
- ↑ Sebastian R. Bielak i inni, Zastosowanie metody River Habitat Survey w ocenie i klasyfikacji stanu hydromorfologicznego rzek i potoków południowej Polski, zgodnej z wymaganiami ramowej dyrektywy wodnej, „Czasopismo Techniczne. Środowisko”, 109 (2), 2012, s. 3–16.
- ↑ Awards, Fish passage 2022 (ang.).
- ↑ a b Oczyszczanie ścieków – Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Białej Niżnej, zwik.gminagrybow.pl.
- ↑ Nowa oczyszczalnia już działa!, Bobowa, 22 września 2011.
- ↑ a b Dorzecze Białej, Nasze zakłady, dorzeczebialej.pl.
- ↑ Robert Gąsiorek, Rzuchowa. Ścieki z oczyszczalni wylewały się do Białej Tarnowskiej, naszemiasto.pl, 20 października 2021.
- ↑ Ścieki bezpieczne i pod nadzorem, Tarnów, 19 września 2019.
- ↑ Ocena stanu zanieczyszczenia osadów dennych w latach 2010–2015 (tabele), Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
- ↑ a b Plany gospodarowania wodami, warstwa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski, Hydroportal Informatycznego Systemu Osłony Kraju.
- ↑ PGW Wisła załączniki, [w:] Plan Gospodarowania Wodami (PGW) dla obszaru dorzecza Wisły [zip], Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, 2011.
- ↑ Mapa stacji pomiarowych – Biała (Tarnów), monitoring.prospect.pl.
- ↑ Biała Tarnowska nr 1, zimorodek.pl.
- ↑ Rzeki, PZW Tarnów.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Biała-dunajcowa, rzeka Biała, ..., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180.