49°23′41″N 20°06′18″E/49,394722 20,105000Białka Tatrzańska
| Artykuł |
49°23′41″N 20°6′18″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
49°23'40.9"N, 20°6'18.0"E, 49°23'23.10"N, 20°6'18.25"E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
0 m |
| wieś | |
 Zabytkowy kościół w Białce Tatrzańskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
od 650 (Grapa) do 725 (Kaniówka) m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
2318[1] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-405[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KTT |
| SIMC |
0418314 |
Położenie na mapie gminy Bukowina Tatrzańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego  | |
| 49°23′41″N 20°06′18″E/49,394722 20,105000
| |
| Strona internetowa | |
Białka Tatrzańska – wieś podhalańska w południowej Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, w gminie Bukowina Tatrzańska, nad Białką oraz w ciągu drogi krajowej nr 49.
Według danych z 31 grudnia 2012 r. sołectwo Białka Tatrzańska miało 2207 stałych mieszkańców[3].
Jest to miejscowość letniskowa, posiadająca koleje linowe, wyciągi narciarskie, jak również baseny termalne[4].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Długość wsi to ponad 8 km. Z południowej strony wsi otwiera się szeroka dolina do Tatr Bielskich, która sprawia, że w Białce Tatrzańskiej występuje wysokie nasłonecznienie łagodzące ostry górski klimat.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.
Wieś posiada także 3 nazwane części miejscowości: Grapa, Kaniówka, Pod Grapą[5].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0418320 | Grapa | część wsi |
| 0418337 | Kaniówka | część wsi |
| 0418343 | Pod Grapą | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Założona na starym korzeniu w XVII wieku, za panowania Władysława IV Wazy, najprawdopodobniej w latach 1616–1618. Osadził ją Stanisław Witowski, wielkorządca krakowski i dzierżawca starostwa nowotarskiego w latach 1616-1624[9]. Dokument lokacyjny z tych czasów, o ile takowy istniał, nie zachował się jednak. Dopiero w roku 1637, za rządów starosty nowotarskiego Tomasza Zamoyskiego, król Władysław IV wydał przywilej lokacyjny Wojciechowi Nowobilskiemu, uznawanemu za pierwszego sołtysa Białki[10].
W skład wsi wchodziły dobra leśne w Tatrach, m.in. w okolicy Morskiego Oka oraz Wołoszyna. Poza gospodarką rolną, mieszkańcy wsi zajmowali się także pasterstwem, a w XVIII–XIX wieku zasłynęli jako wytrawni kuśnierze, którzy produkowali dla potrzeb Podhalan i mieszkańców sąsiedniego Spisza słynne kredowane, białczańskie kożuchy.
Od założenia znajdowała się w rękach prywatnych, przeszła w posiadanie starostwa nowotarskiego w XVII wieku (została wymieniona w spisie który otrzymał starosta Mikołaj Komorowski), stąd nie wiadomo dokładnie o jej początkach.
Pierwotna nazwa brzmiała „Nowa Białka” – stąd nazwisko Nowobielski (obecnie Nowobilski) wyodrębnione z rodu Budzów alias Rusinów, najprawdopodobniej założycieli wioski (tezę taką przyjmują autorzy „Genealogii Rodów Sołtysich na Podhalu”).
W 1855 r. w Białce Tatrzańskiej powstała szkoła. W 1935 r. powstał dom zakonny sióstr serafitek, który od 1990 r. stał się domem opieki społecznej "Caritas" dla dzieci[11].
Urodzeni w Białce Tatrzańskiej[edytuj | edytuj kod]
- o. Felicjan Fierek (1850–1910) - bernardyn, gwardian klasztorów w Przeworsku i Kalwarii Zebrzydowskiej.
- Józef Nowobilski - (1923 - 1989) - żołnierz Armii Krajowej, a następnie antykomunistycznego oddziały Józefa Kurasia ps. "Ogień", ksiądz archidiecezji krakowskiej (od 1952 r.), proboszcz parafii w Luborzycy[12]
- Marcjonilla Anna Nowobilska (1932 - 2020) - przełożona sióstr serafitek w Lesznie, Gołańczy i Pruszczu Gdańskim[13].
- Jan Nowobilski (1940 - 2012) - ksiądz archidiecezji krakowskiej, proboszcz parafii w Cichym[14].
- Władysław Nowobilski (w 1942 r.) - ksiądz archidiecezji krakowskiej (później bielsko-żywieckiej), budowniczy kościoła i pierwszy proboszcz parafii w Ciścu[15].
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Od wczesnego dzieciństwa w Białce Tatrzańskiej mieszkała znana poetka Hanka Nowobielska (właściwe nazwisko Janina Fiutowska), która debiutowała w 1936 roku na łamach poznańskiego Orędownika. Odtąd jej wiersze ukazywały się w różnych pismach, zyskując uznanie czytelników. Jej dorobek artystyczny był wielokrotnie nagradzany, zdobyła m.in. I miejsce w 1966 roku w konkursie zorganizowanym przez Klub Pisarzy Ludowych w Lublinie. W roku 1965 otrzymała odznakę Zasłużonego Działacza Kultury, a w 1973 roku Złoty Krzyż Zasługi. W latach międzywojennych odwiedzał Białkę wielokrotnie artysta malarz Roman Gineyko, organizując plenery malarskie.
W miejscowości działa zespół regionalny Białcanie. Zespół istnieje od 1984 roku i wyłonił się z kapeli Mali Białcanie. Grupy te działają razem, występując w całym kraju, a także poza jego granicami. Ponadto biorą udział we wszelkiego rodzaju konkursach, festynach i festiwalach, często zdobywając główne laury, zwłaszcza jeśli chodzi o śpiew. Zespoły Mali Białcanie i Białcanie prezentują folklor Skalnego Podhala.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Białka Tatrzańska pod względem infrastruktury turystycznej jest jedną z najatrakcyjniejszych miejscowości górskich (szczególnie zimą ze względu na bardzo dobre warunki do uprawiania sportów zimowych). W Białce znajduje się kilka ośrodków narciarskich:
- Ośrodek Narciarski Kotelnica Białczańska w Białce Tatrzańskiej z m.in. 5 wyciągami krzesełkowymi
- Wyciągi Narciarskie Bania w Białce Tatrzańskiej z m.in. 1 wyciągiem krzesełkowym
- Stacja Narciarska Kaniówka w Białce Tatrzańskiej z m.in. 1 wyciągiem krzesełkowym
- Wyciąg narciarski „U Kuruca”.
Większość wyciągów jest objęta wspólnym systemem karnetów, tzw. „Tatra Ski”. Ośrodek narciarski Kotelnica Białczańska zajął w 2009 roku I miejsce jako Najlepszy Ośrodek Narciarski w Polsce według portalu Onet.pl. Ośrodek powtórnie otrzymał I miejsce jako Najlepszy Ośrodek Narciarski w Polsce według portalu Onet.pl w 2012 roku[16].
Zdarza się, że w okresie zimowym liczba turystów przewyższała liczbę mieszkańców nawet trzykrotnie[potrzebny przypis].
Górska rzeka Białka nadaje się do uprawiania sportów ekstremalnych m.in. kajakarstwa górskiego i spływów pontonowych. Okoliczne wzgórza wykorzystywane są także przez paralotniarzy.
W Białce Tatrzańskiej 16 czerwca 2011 r. oddano do użytku baseny termalne Terma Bania (dawniej Terma Białka) o powierzchni lustra 1382,67 m². Woda termalna parku wodnego pozyskiwana jest z głębokości 2500 metrów i ma temperaturę około 80 stopni Celsjusza. Dach kompleksu pokryty jest w całości naturalną roślinnością.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zabytkowy drewniany kościół pw. św. Szymona i Judy Tadeusza należy do Szlaku Architektury Drewnianej. Został on wybudowany około 1700 roku przez Jędrzeja Topora i Jana Chlipalskiego. Kościółek, podobnie jak okoliczne świątynie drewniane pokryty jest gontem, składa się z prezbiterium, nawy oraz wieży z nadwieszaną izbicą i hełmem. Wnętrze jest barokowe i barokowo-klasycystyczne. Kościół okolony jest murowanym ogrodzeniem, w którym zachowały się bramy z XVIII i XIX wieku. Całość ocieniają lipy – zabytki przyrody. W latach 20. XX wieku, wykonano prace renowacyjne i konserwatorskie. Dziś we wnętrzu zgromadzony jest zbiór narzędzi rolniczych i dawnych przedmiotów gospodarczych. W okresie wakacyjnym odprawiana jest msza w języku łacińskim.
Odległości do ważniejszych miejscowości: Bukowina Tatrzańska – 5 km, Zakopane – 21 km, Nowy Targ – 12 km, Poprad – 56 km, Kraków – 90 km.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 25 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Plan Odnowy Miejscowości Leśnica na lata 2013-2019. Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, 2013. (Uchwała Nr XXXII/239/2013 Rady Gminy Bukowina Tatrzańska z dnia 22 marca 2013 r.)
- ↑ Baseny Termalne Terma Bania Białka Tatrzańska. termabania.pl. [dostęp 2012-01-30].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. ws. wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Ignacy Moczydłowski, Białka Tatrzańska, osada z pierwszej połowy w XVII. na Podhalu, 1918 [dostęp 2022-04-12] (pol.).
- ↑ Henryk Fukś, Przywilej lokacyjny króla Władysława IV udzielony Wojciechowi Nowobilskiemu - tekst łaciński z tłumaczeniem polskim, 2021 [dostęp 2022-04-12] (pol.).
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, Ks. prałat Władysław Nowobilski budowniczy kościoła i pierwszy proboszcz parafii w Ciścu, s. 21, 2022.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. 25.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. s. 30 -31.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt., s. 33.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. s. 5 i następne.
- ↑ Najlepsze ośrodki narciarskie w Polsce. Onet.pl. [dostęp 2012-01-12].
- Siedziba gminy: Bukowina Tatrzańska
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
| Schroniska turystyczne |
